Πόσο απαραίτητα είναι νέα υποβρύχια για το ελληνικό Ναυτικό;

Επιπλέον, ο Νίκος Δένδιας ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα διαπραγματεύεται τις νέες ιταλικές φρεγάτες «για την αντικατάσταση των παλαιότερων μη εκσυγχρονισμένων φρεγατών τύπου S», ενώ επισήμανε ότι προχωρά ο εκσυγχρονισμός των φρεγατών ΜΕΚΟ, ο εκσυγχρονισμός των σκαφών Ρουσσέν, αλλά και «ο εκσυγχρονισμός των υποβρυχίων τύπου 214 που επιπλέον έχουν αποκτήσει και τις νέες τορπίλες, νέα ταχέα περιπολικά, νέα πλοία υποστήριξης, νέα ελικόπτερα Seahawk, νέα drones κάθετης απογείωσης, τα αντί-drone Κένταυρος και νέα συστήματα λειτουργικής διασύνδεσης».

Από τις ανακοινώσεις Δένδια, θα εστιάσουμε σε αυτές για τα υποβρύχια. Για το Πρόγραμμα Εκσυγχρονισμού Μέσης Ζωής των υποβρυχίων Τύπου 214 που διαθέτει το Πολεμικό Ναυτικό, διατίθεται προϋπολογισμός ενός δισ. ευρώ (αυξημένος κατά 400 εκατ. ευρώ σε σχέση με τον αρχικό), με βάση τα στοιχεία του περασμένου Δεκεμβρίου. Όμως, είναι   εξαιρετικά κρίσιμος ο χρόνος έναρξης της υλοποίησης του προγράμματος, καθώς ήδη το πρώτο υποβρύχιο του τύπου έχει συμπληρώσει ηλικία 15 ετών. Ο υπουργός Άμυνας δεν έκανε γνωστό ποιους τύπους υποβρυχίων σχεδιάζει να προμηθευτεί η χώρα, σε βάθος δεκαετίας.

Το σίγουρο είναι ότι τα υποβρύχια είναι οι κορυφαίοι θηρευτές σε μια θαλάσσια σύγκρουση. Χρησιμοποιούν μια ποικιλία εξαιρετικά θανατηφόρων όπλων, συνήθως χωρίς προειδοποίηση. Τα υποβρύχια μπορούν να τοποθετήσουν νάρκες γύρω από τα εχθρικά λιμάνια και στις θαλάσσιες οδούς, να βυθίσουν πλοία επιφανείας με τορπίλες ή με αντιπλοϊκούς πυραύλους και βέβαια να εκτοξεύσουν πυραύλους εναντίον χερσαίων στόχων.

Επίσης μπορούν να εισάγουν και να ανακτήσουν ομάδες ειδικών δυνάμεων για αποστολές αναγνώρισης ή επιδρομές μικρής κλίμακας στην ξηρά. Μπορούν επίσης να λειτουργήσουν ως συλλέκτες πληροφοριών, πλέοντας έξω από την ακτή ενός αντιπάλου για να ακούσουν τις κινήσεις του εχθρού και να παρακολουθήσουν το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα για εχθρικά σήματα και μεταδόσεις αισθητήρων.

Υποβρύχια και θαλάσσιες επιχειρήσεις

Τα υποβρύχια λειτουργούν μόνα τους, αλλά παίζουν σημαντικούς ρόλους σε άλλες θαλάσσιες επιχειρήσεις. Μπορούν να πραγματοποιήσουν αναγνώριση πριν η δύναμη επιφανείας εισέλθει σε μια περιοχή, χρησιμοποιώντας τους δικούς τους αισθητήρες για να επιβεβαιώσουν ότι είναι μακριά από αντίπαλες μονάδες και ασφαλείς για την προβλεπόμενη επιχείρηση. Μπορούν να λειτουργήσουν ως εμπόδιο, το οποίο ο εχθρός πρέπει να υπερβεί για να επιτεθεί στους στόχους του. Μπορούν να παρέχουν εκ των προτέρων προειδοποίηση για τις κινήσεις του εχθρού όταν βρίσκονται έξω από την ακτή του αντιπάλου όχι μόνο για εχθρικά πλοία αλλά και για αεροσκάφη.

Στο κατάλληλο χρόνο, οι δικές τους επιθέσεις όχι μόνο μπορούν να αποδυναμώσουν ή ακόμη και να σταματήσουν τις εχθρικές επιχειρήσεις εντελώς, αλλά και να αναγκάσουν τον εχθρό να εκτρέψει δυνάμεις μακριά από τις αρχικές επιθετικές επιχειρήσεις του. Η ικανότητά τους να επιχειρούν κρυφά επιτρέπει στα υποβρύχια να πραγματοποιούν αυτές τις αποστολές. Επειδή παραμένουν κάτω από την επιφάνεια και επειδή οι θάλασσες και οι ωκεανοί είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο και δυναμικό περιβάλλον, τα σκάφη είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστούν και σχεδόν εξίσου δύσκολο να ανιχνευθούν μόλις εντοπιστούν.

Τα σύγχρονα υποβρύχια, ιδίως όσα έχουν συστήματα αναερόβιας πρόωσης (όπως τα Type 214 του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού) πλέουν σχεδόν πάντα κάτω από την επιφάνεια και εμφανίζονται μόνο για να μπουν σε λιμάνι. Σπάνια μεταδίδουν στον ασύρματο και σχεδόν ποτέ δεν χρησιμοποιούν ενεργό ραντάρ ή σόναρ, κάτι που μπορεί να αποκαλύψει τη θέση τους. Είναι πιο αποτελεσματικά όταν έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες και δεδομένα αισθητήρων από άλλες πηγές. Αυτό τους επιτρέπει να τοποθετηθούν για να εντοπίσουν και να καταστρέψουν τους στόχους τους.

Θα γίνει “διαφανής” η θάλασσα;

Κάποιοι διατείνονται ότι τα υποβρύχια ενδέχεται να ξεπεραστούν μέχρι τα μέσα αυτού του αιώνα, καθώς πιστεύουν ότι ο ωκεανός μπορεί να γίνει “διαφανής”. Ακόμα κι αν αυτό συμβεί, δεν θα συμβεί σύντομα και ούτε ξαφνικά. Είναι πιθανό μελλοντικά ότι οι εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη (AI), στα συστήματα ανίχνευσης και στην επεξεργασία σήματος, σε συνδυασμό με τα σμήνη αυτόνομων μη επανδρωμένων συστημάτων, να καταστήσουν ουσιαστικά αδύνατο για τα υποβρύχια να διατηρήσουν κρυφή την παρουσία τους.

Για παράδειγμα, συστήματα κβαντικής ανίχνευσης ικανά να συλλέγουν εξαιρετικά λεπτά μαγνητικά σήματα θα μπορούσαν να αναπτυχθούν σε μεγάλο αριθμό μη επανδρωμένων επιφανειακών σκαφών, όλα δικτυωμένα μεταξύ τους για να παρέχουν έναν ουσιαστικό χάρτη σε πραγματικό χρόνο του μαγνητικού πεδίου σε μια εκτεταμένη θαλάσσια περιοχή. Η χρήση ηχητικών κυμάτων για τον εντοπισμό και την αναγνώριση αντικειμένων κάτω από την επιφάνεια παραμένει ο κύριος τρόπος με τον οποίο πλοία και αεροσκάφη κυνηγούν υποβρύχια.

O ανθυποβρυχιακός πόλεμος έχει να κάνει με τον διαχωρισμό έγκυρων πληροφοριών από σήματα που στέλνει το περιβάλλον. Αυτός μπορεί να βελτιωθεί με μια αναβάθμιση λογισμικού σε ένα ψηφιοποιημένο σύστημα, πράγμα το οποίο εξελίσσεται συνεχώς. Οι αναβαθμίσεις λογισμικού μπορούν να δώσουν νέα ζωή στα υπάρχοντα συστήματα και να προσφέρουν έναν προσιτό τρόπο στα πλοία επιφανείας να συμβαδίζουν με τις αντίστοιχες προόδους στις δυνατότητες των υποβρυχίων.

Εξελιγμένα σόναρ

Υπάρχουν σόναρ που βελτιώνονται συνεχώς, βασιζόμενα στην αυξημένη δυνατότητα επεξεργασίας των μικροσκοπικών ψηφιακών στοιχείων. Το Σόναρ Συνθετικού Διαφράγματος (Synthetic Aperture Sonar) μετρά τις μικρές διαφορές σε μια δέσμη ακουστικών “ping” από την ίδια τοποθεσία για να μαζέψει λεπτομέρειες σχετικά με το τι βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια.

Μια άλλη νέα τεχνική χρησιμοποιεί σόναρ χαμηλής συχνότητας (λιγότερο από 1000 Hz) για να αυξήσει το εύρος του συστήματος (αν κι αυτό σημαίνει ότι θυσιάζεται η ακρίβεια που προσφέρουν ηχητικά κύματα μικρότερης εμβέλειας και υψηλότερης συχνότητας. Οι εξελίξεις στην επεξεργασία υπολογιστών θα ενισχύσουν αυτές τις πληροφορίες για τους στόχους, με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο μπορούν να βελτιωθούν οι φωτογραφίες. Αυτό πιθανότατα θα κάνει το σόναρ LF χρήσιμο ως ανθυποβρυχιακό αισθητήρα τακτικού ή επιχειρησιακού επιπέδου.

Εάν η προβολή δύναμης κατά του υποβρυχίου (και η άρνηση θαλάσσιας περιοχής) δεν μπορεί να γίνει από την επιφάνεια, τότε πρέπει να γίνει από το διάστημα, από τον αέρα ή και κάτω από την επιφάνεια. Το γεγονός ότι δεν εντοπίζεται εύκολα καθιστά το υποβρύχιο πολύτιμο όπλο. Από την άλλη πλευρά, τα υποβρύχια δεν έχουν χρησιμότητα σε μη-πολεμικές επιχειρήσεις και δεν έχει νόημα να έχει κανείς υποβρύχια, χωρίς αυτά να διαθέτουν υψηλές δυνατότητες μάχης.

Υποβρύχια drones

Ακόμη και αν οι τεχνολογικές τάσεις δεν οδηγήσουν σε μία επανάσταση όσον αφορά τις δυνατότητες του υποβρυχίου, θα αλλάξουν τον τρόπο λειτουργίας τους. Τα υποβρύχια του μέλλοντος πιθανότατα θα χρησιμοποιούν το δικό τους σμήνος μη επανδρωμένων υποβρύχιων οχημάτων-drones (UUV), τα οποία συλλέγουν δεδομένα, εκτοξεύουν τορπίλες και ενεργούν σαν δολώματα, δημιουργώντας μαγνητικές και ακουστικές υπογραφές που γεμίζουν το περιβάλλον και περιπλέκουν τη ζωή όσων διεξάγουν ανθυποβρυχιακή επιχείρηση.

Το υποβρύχιο drone θα είναι η λύση για επιχειρήσεις σε περιοχές με σημαντικό κίνδυνο, όπως σε κλειστά θαλάσσια ύδατα, περάσματα και στενά, όπου ο αντίπαλος μπορεί να εστιάσει τις ανθυποβρυχιακές δυνάμεις του. Οι μεγάλοι κίνδυνοι για τα υποβρύχια θα ξεπεράσουν κάθε όφελος που θα μπορούσαν να προσφέρουν επιχειρώντας σε τέτοιες θαλάσσιες περιοχές.

Εάν τα υποβρύχια drones επωμίζονται το βάρος επιχειρήσεων σε επικίνδυνα μέρη, γιατί ένα Πολεμικό Ναυτικό να μην φτιάξει έναν στόλο από αυτά και να παρακάμψει τα υποβρύχια εντελώς; Αυτό ίσως να καταστεί δυνατό στο μέλλον. Ένα αυτόνομο σκάφος με δυνατότητα τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσε να λάβει όσες πληροφορίες και οδηγίες χρειάζεται για την αποστολή του πριν ξεκινήσει. Αλλά, η ανάγκη για μεγάλη εμβέλεια και για υψηλή αντοχή σε επιχειρησιακές ταχύτητες, απαιτούν πολλά καύσιμα. Αυτό σημαίνει μεγάλα drones. Αν πρέπει να φέρουν οπλισμό ή κάποιο άλλο ωφέλιμο φορτίο αυτό αυξάνει περαιτέρω το απαιτούμενο μέγεθός τους.

Υποβρύχια και υποβρύχια drones

Εάν δεν θέλουμε να θέσουμε το ακριβό επανδρωμένο υποβρύχιο σε κίνδυνο από βελτιωμένες ανθυποβρυχιακές τεχνολογίες, για τον ίδιο λόγο δεν θα θέλουμε να θέσουμε σε κίνδυνο και μεγάλα, εξελιγμένα και επομένως ακριβά υποβρύχια drones. To ανθρώπινο πλήρωμα είναι ένας παράγοντας που συνυπολογίζεται, ο άλλος είναι το κόστος. Η επιτυχία μίας αποστολής θα μπορούσε πιθανότατα να προέλθει από την ικανότητα κορεσμού ανιχνευτών και ανθυποβρυχιακής άμυνας σε μία περιοχή με μια δέσμη υποβρύχιων drones χαμηλού κόστους και ουσιαστικά αναλώσιμων. Θα πετύχαιναν την αποστολή τους μέσω του αριθμού τους και όχι με την ικανότητα καθενός ξεχωριστά.

Μικρά μη-επανδρωμένα υποβρύχια οχήματα μπορούν να το κάνουν αυτό. Το μικρό τους μέγεθος θα βοηθούσε στην αποφυγή της ανίχνευσης, αλλά θα περιορίσει επίσης τις αποστάσεις, από τις οποίες θα εκκινήσουν. Χρειάζεται μια πλατφόρμα “μητρικού πλοίου” που να είναι αρκετά μεγάλη για να φτάσει φορτωμένο στο επιθυμητό σημείο και να είναι αρκετά κρυφό για να αποφύγει τον εντοπισμό. Οπότε το συμβατικά μεγάλο υποβρύχιο έχει ακόμα μέλλον. Φυσικά, το μητρικό πλοίο μπορεί κάποια ημέρα να είναι ένα μεγάλο μη επανδρωμένο υποβρύχιο.

Οι δε αμυντικές εταιρείες επενδύουν όλο και περισσότερο στον αυτόνομο υποθαλάσσιο πόλεμο, αναπτύσσοντας πιο ογκώδη υποβρύχια drones τα οποία έχουν τη δυνατότητα να διανύουν μεγαλύτερες αποστάσεις. Η Boeing πρόκειται να παραδώσει πέντε μεγάλα μη επανδρωμένα υποβρύχια οχήματα –τα λεγόμενα Orca– στο αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό των Ηνωμένων Πολιτειών μέχρι το τέλος του 2025. Με μήκος έως και 18 μέτρα, το Orca μπορεί να ταξιδέψει για περίπου 12.000 χιλιόμετρα με τον ανθρώπινο παράγοντα να παίζει πολύ μικρό ρόλο. Η Αμερικανίδα ναύαρχος, Λίζα Φραντσέτι, δήλωσε ότι η ανάπτυξη ρομποτικών και αυτόνομων συστημάτων είναι μία από τις κορυφαίες προτεραιότητες του αμερικανικού ναυτικού για την προετοιμασία ενός πιθανού πολέμου με την Κίνα.

Στην Αυστραλία, η αμυντική νεοφυής εταιρεία Anduril ανέπτυξε ένα υποβρύχιο μη επανδρωμένο αεροσκάφος που ονομάζεται Ghost Shark. Ένα άλλο υποβρύχιο μη επανδρωμένο όχημα είναι το βρετανικό Herne της BAE Systems. Το Herne καθοδηγείται στη θάλασσα χρησιμοποιώντας αισθητήρες και προεγκατεστημένους χάρτες και έχει τη δυνατότητα να ξεχωρίζει τα πολιτικά από τα στρατιωτικά αεροσκάφη.

Ακόμα ένα αυτόνομο υποβρύχιο, το οποίο έχει σχήμα και μέγεθος πλατύψαρου, είναι το NOC της αμερικανικής Northrop Grumman. Η Γαλλία, η Νότια Κορέα και η Γερμανία εργάζονται επίσης σε νέα μη επανδρωμένα υποβρύχια σκάφη ενώ η Ουκρανία δοκιμάζει ένα υποβρύχιο drone που ονομάζεται Marichka.

Αργεί το τέλος του υποβρυχίου

Αν και αναδυόμενες τεχνολογίες θα αυξήσουν τις πιθανότητες ανίχνευσης υποβρυχίων, δεν έχουν ακόμη απειλήσει την ικανότητα των σύγχρονων, αθόρυβων υποβρυχίων να λειτουργούν κρυφά. Τα σύγχρονα υποβρύχια έχουν σχεδιαστεί ώστε να έχουν τη μικρότερη δυνατή υπογραφή σε όλο το ακουστικό φάσμα, σε σημείο που να είναι “σιωπηλά” σε χαμηλή ταχύτητα. Η ικανότητα των υποβρυχίων, μάλιστα, να αποκτήσουν τα δικά τους υποβρύχια drones θα τους δώσουν νέες επιλογές με μειωμένο κίνδυνο για τον εαυτό τους. Οι δυνατότητές τους ως υποθαλάσσιων φονιάδων, λοιπόν, παραμένουν υψηλές.

Η αναδυόμενη τεχνολογία αντιτορπιλικών συστημάτων, δηλαδή τορπίλες που θα εκτοξεύονται από πλοία ή υποβρύχια για να αναχαιτίσουν εχθρικές τορπίλες θα περιορίσουν την αποτελεσματικότητα των υποβρυχιακών επιθέσεων. Παρ’ όλα αυτά, το υποβρύχιο θα παραμείνει ένα πολύ αποτελεσματικό οπλικό σύστημα στο ορατό μέλλον, ιδίως για μικρότερες ναυτικές δυνάμεις με περιορισμένους προϋπολογισμούς, όπως και για το ελληνικό Ναυτικό.