Από που πηγάζει η αντιρωσική υστερία των ευρωπαϊκών ελίτ

Ένας από τους κύριους λόγους πίσω από την στάση Τραμπ, είναι η επιδίωξη του να αποσπάσει την Ρωσία από την σύμπλευση της με την Κίνα, καθώς η πολιτική της “διπλής ανάσχεσης” εκ των πραγμάτων ωθεί τις δύο μεγάλες ευρασιατικές δυνάμεις τη μία στην αγκαλιά της άλλης. Δεν σημαίνει, βεβαίως, ότι οι ΗΠΑ θέλουν να εμπλακούν σε πόλεμο με την Κίνα, αλλά προσδοκούν να μην γίνει πρώτος μεταξύ ίσων σε ένα πολυπολικό σύστημα.

Διότι, αν τα πράγματα παραμείνουν στην ίδια γραμμή, θα δημιουργηθεί το πρόπλασμα ενός γεωπολιτικού μεγέθους που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η πρώτη υπέρ-υπερδύναμη (hyper power) στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεδομένου ότι τα μεγέθη αυτού του συμπλόκου είναι απλά τεράστια, από όποια σκοπιά κι αν το δει κανείς.

Κι αυτό, παρότι η Ρωσία με την Κίνα, από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 είχαν μετατραπεί σε θανάσιμους γεωπολιτικούς αντιπάλους. H μαοϊκή Κίνα, μάλιστα, είχε προσεγγίσει στρατηγικά τις ΗΠΑ, έτσι ώστε να αντιμετωπίσει την τότε σοβιετική απειλή. Δεν πρόκειται λοιπόν για “φυσικούς” συμμάχους και η καχυποψία μεταξύ τους είναι δεδομένη.

Για να μπορέσουν, λοιπόν, οι ΗΠΑ να επαναφέρουν την παραδοσιακή λογική του “διαίρει και βασίλευε” και να αποφύγουν την δημιουργία μιας υπερ-υπερδύναμης, πρέπει να σπάσουν τον άξονα Ρωσίας-Κίνας. Πρέπει, επομένως, να ανοίξουν διαύλους με την Μόσχα, για να μην είναι αναγκασμένη να είναι εξαρτημένη από το Πεκίνο. Για να ξεκινήσει και να πετύχει αυτό πρέπει να τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Όμως ο τερματισμός του πολέμου είναι μία δύσκολη διαδικασία, όπως διαπιστώνει ο Τραμπ. Ο κύριος λόγος είναι ότι οι πόλεμοι αποκτούν πάντα την δική τους δυναμική και δεν αρκούν οι καλές προθέσεις για να τερματιστούν.

Το ερώτημα μετά τις τελευταίες εξελίξεις, είναι τελικώς ο Τραμπ παρασυρθεί στην λογική του “κόμματος του πολέμου”, της ΕΕ και του αμερικανικού βαθέος κράτους, όπως εμφανώς επιδιώκουν να τον ρυμουλκήσουν. Με την διορία των 50 ημερών που έδωσε στην Μόσχα για να καταλήξει σε εκεχειρία και την διάψευση του δημοσιεύματος των Financial Times ότι έδωσε πράσινο φως στον Ζελένσκι για πλήγματα στην Μόσχα (ο Λευκός Οίκος αναφέρθηκε σε απλή “περιέργεια” του Τραμπ, για το αν έχουν οι Ουκρανοί αυτή την δυνατότητα) δείχνει ότι ακόμα επιδιώκει να το αποφύγει, χωρίς βεβαίως να μπορούμε να προεξοφλήσουμε την συνέχεια.

Ο νέος Ψυχρός Πόλεμος

Τί είναι, όμως, αυτό που ώθησε τη Δύση στο να στραφεί εναντίον και των δύο, αντί να επιλέξει μια πολιτική “διαίρει και βασίλευε” που είναι και το θεμέλιο της αγγλοσαξονικής γεωπολιτικής σοφίας; Μια αρχική απάντηση θα μπορούσε να είναι ότι αυτή ήταν μια αναγκαστική επιλογή, γιατί και οι δύο αυτές χώρες είναι ακραία εχθρικές και επιθετικές έναντι της Δύσης, με αποτέλεσμα να μην αφήνεται κάποια άλλη επιλογή πέραν από την αντιπαλότητα. Όμως, κάτι τέτοιο δεν φαινόταν να επιβεβαιώνεται από τα γεγονότα. Στην πραγματικότητα, τόσο η Κίνα, όσο και η Ρωσία, αυτό που κυρίως επιδίωκαν και επιδιώκουν είναι να δημιουργήσουν μια ζώνη ασφαλείας στο εγγύς εξωτερικό τους, κάτι που ουδόλως απειλεί τα στρατηγικά συμφέροντα των Δυτικών χωρών.

Η Κίνα προσπαθεί –με μια παρανοϊκή ανάγνωση του Δικαίου της Θάλασσας– να μετατρέψει τη Νότιο Σινική Θάλασσα σε κινεζικό “γαλάζιο έδαφος”, έτσι ώστε να δημιουργήσει μια θαλάσσια προέκταση που θα λειτουργεί ως γεωπολιτική ασπίδα. Αυτή ναι μεν είναι μια επιθετική ενέργεια έναντι των χωρών της περιοχής, πλην όμως εκφράζει μια αμυντική λογική στο ευρύτερο διεθνές επίπεδο. Στον αντίποδα των ΗΠΑ, συνορεύει με χώρες που είναι ανταγωνιστικές της.

Γενικότερα, η Κίνα ούτε μπορεί, ούτε θέλει να διεκδικήσει τη θέση που (υποτίθεται) ότι κατείχαν μέχρι τώρα οι ΗΠΑ ως ηγέτιδα δύναμη του πλανήτη. Οι “αποικιοκρατικές” της διεισδύσεις σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής δεν απειλούν τα ζωτικά συμφέροντα της Δύσης. Είναι δε εξόχως τρωτές σε δυτικά αντίμετρα, αν έτσι κριθεί σκόπιμο.

Τις διαδρομές δε που ενώνουν την Κίνα με τον έξω κόσμο συνεχίζει να ελέγχει κατά κύριο λόγο η Δύση και οι σύμμαχοί της.  Επιπροσθέτως, η σημερινή Κίνα, σε αντίθεση με αυτήν της μαοϊκής εποχής, είναι πιο τρωτή, ακριβώς γιατί εξαρτάται από το εξωτερικό για εισροές πρώτων υλών, ενέργειας, τροφίμων και στο μέλλον πιθανώς και πόσιμου νερού, όπως επίσης και για τις εξαγωγές των προϊόντων της. Όσο αυξάνεται η ισχύς της Κίνας, όντας εμπορική αυτοκρατορία, τόσο αυξάνεται η τρωτότητα της…

Η Ουκρανία ως buffer state

Από πλευράς της, η Ρωσία έχει εκπέσει αμετάκλητα από τη θέση της υπερδύναμης που κατείχε ως Σοβιετική Ένωση. Αντιμετωπίζει σήμερα πολλά προβλήματα και κυρίως δεν δείχνει διάθεση να απειλήσει κάποιο δυτικό κράτος. Σε ό,τι αφορά στην Ουκρανία, αυτό που σταθερά επεδίωκε το Κρεμλίνο ήταν να την μετατρέψει σε buffer state (κράτος-μαξιλάρι). Δηλαδή, να λειτουργεί ως μια ουδέτερη ζώνη, ως χώρα “αποσβεστήρας κραδασμών”, μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ.

Αν αυτό είχε συμφωνηθεί κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είχαμε φτάσει στη ρωσική εισβολή. Το Κίεβο, ωστόσο, ζητούσε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και το ΝΑΤΟ δήλωνε ότι ακολουθεί πολιτική “ανοικτών θυρών”. Έτσι, μετά τα γεγονότα του 2014, που οδήγησαν στην ανατροπή της εκλεγμένης κυβέρνησης, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία και παράλληλα άναψε το πράσινο φως για την απόσχιση των ρωσόφωνων ανατολικών επαρχιών του Ντονμπάς. Και τα δύο αυτά προβλήματα ήταν προβλήματα μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, που δεν έθιγαν συμφέροντα της Δύσης.

Απασχόλησαν, όμως, την αμερικανική γεωστρατηγική, επειδή ακριβώς αυτή εκπορεύεται από το δόγμα της “διπλής ανάσχεσης”. Στο πλαίσιο αυτό, τόσο η Ρωσία, όσο και η Κίνα, αντιμετωπίζονταν με “υπερβάλλουσα” εχθρότητα. Ο νέος Ψυχρός Πόλεμος, λοιπόν, ήταν πραγματικότητα πολύ πριν τη ρωσική εισβολή.

Και ενώ τόσο η Κίνα όσο και η Ρωσία ξεχωριστά δεν μπορούν να απειλήσουν τη δυτική ηγεμονία, εντούτοις και οι δύο μαζί συνθέτουν ένα σχήμα με τεράστιο γεωπολιτικό δυναμικό, που ξεπερνά κατά πολύ το απλό άθροισμα των μεγεθών τους. Για την ακρίβεια, μετατρέπεται στον κατεξοχήν υποψήφιο παγκόσμια ηγεμόνα και βεβαίως σε στρατηγική απειλή για τη Δύση. Αυτό ακριβώς έχει κατανοήσει ο Τραμπ, όχι όμως και η υπόλοιπη Δύση, η οποία εμμένει σε μία παράλογη στρατηγική…

Η ρίζα της δυτικής συμπεριφοράς

Για να εντοπίσουμε τα αίτια αυτής της δυτικής συμπεριφοράς πρέπει να κατέβουμε κάτω από το επίπεδο της ανάγνωσης της “ρεαλιστικής” Σχολής των διεθνών σχέσεων, που αναζητεί σχέσεις βασισμένες σε μετρήσιμα γεωπολιτικά συμφέροντα και σε λογική ισορροπίας ισχύος. Άποψη του γράφοντος είναι ότι η συμπεριφορά της Δύσης όλο το προηγούμενο διάστημα (πριν τη ρωσική εισβολή) οφειλόταν εν πολλοίς σε μια υπαρξιακή κρίση που εντοπίζεται στον ίδιο τον πολιτισμικό της πυρήνα.

Η Δύση υποφέρει από μια βαθιά κρίση ταυτότητας κι αυτό εκδηλώνεται σε φαινομενικά παράλογες γεωπολιτικές συμπεριφορές. Αν θα θέλαμε να το πούμε με όσο το δυνατόν λιγότερα λόγια θα λέγαμε ότι η Δύση σήμερα βρίσκεται σε έναν ιδιότυπο “πόλεμο πολιτισμών” με τον ίδιο της τον εαυτό. Ένα βαθύ ενοχικό στοιχείο, που έτσι και αλλιώς είναι ενδημικό στον δυτικό πολιτισμό, σήμερα έχει φθάσει σε ακραία επίπεδα και οδηγεί σε αναγνώσεις αυτοάρνησης μεγάλα κομμάτια των δυτικών κοινωνιών.

Εκφάνσεις αυτού του φαινομένου είναι η επίθεση που βλέπαμε στις ΗΠΑ μέχρι πρότινος, στους αρχαίους Έλληνες κλασικούς σαν “ρατσιστές” ή η συλλήβδην καταγγελία του δυτικού πολιτισμού σαν “σεξιστικού”, “πατριαρχικού”, “ρατσιστικού”, μία παράνοια που “φρέναρε” μερικώς η εκλογή Τραμπ. Είναι επίσης εμμονές, όπως στην πράσινη ενέργεια, που οδήγησαν σε ενεργειακή αυτοκτονία χώρες της ΕΕ. Όπως εκφάνσεις του είναι η άρνηση της έννοιας του έθνους, του λαού και του φύλου, που θεωρούνται αυθαίρετες “φαντασιακές” κατασκευές από το μεγαλύτερο κομμάτι του δυτικού ακαδημαϊκού κατεστημένου.

Ψυχογεωπολιτική του βάθους

Έτσι λοιπόν, αν δεν μπορείς να ορίσεις θετικά τον εαυτό σου θα το κάνεις αρνητικά. Κι αυτό το επιτυγχάνεις δημιουργώντας ένα σκοτεινό είδωλο, έναν αρνητικό “σημαίνοντα Άλλον” (significant Other), στην αντίθεση έναντι του οποίου θα ορίσεις τον εαυτό σου. Χρειάζεσαι, λοιπόν, έναν φαντασιακό δαίμονα, στον οποίο θα μεταβιβάσεις τις αρνητικές απόψεις που έχεις για τον εαυτό σου, ώστε να απαλλαγείς από αυτές και να μπορέσεις να ορίσεις θετικά τον εαυτό σου ως αντίπαλο και αντίθετο μέγεθος αυτού του δαίμονα.

Ο νέος Ψυχρός Πόλεμος προϋποθέτει τη δαιμονοποίηση του αντιπάλου, εν προκειμένω της Ρωσίας και προσωπικά του Πούτιν. Σε δεύτερο πλάνο δαιμονοποιείται και η Κίνα. Η ρωσική εισβολή, μάλιστα, έδωσε το έρεισμα στη Δύση για να αυτοοριστεί σαν “καλή” έναντι των “κακών”. Ο δαιμονοποιημένος “σκοτεινός Άλλος” δεν αρκεί να είναι επαρκώς κακός. Πρέπει να είναι και επαρκώς ισχυρός. Και η Ρωσία είναι ισχυρή πυρηνική δύναμη, για να μην μιλήσουμε για το σχήμα Ρωσίας-Κίνας.

Η διαφορά του συστήματος Τραμπ με την ΕΕ είναι ότι το πρώτο βλέπει την Ρωσία και την Κίνα ως γεωπολιτικούς αντιπάλους. Όμως, η ΕΕ πλέον βλέπει την Ρωσία με ρατσιστικούς όρους, συχνά φτάνοντας σε επίπεδο υστερικής γελοιότητας. Για παράδειγμα, αν και οι ευρωπαϊκοί στρατοί στην πραγματικότητα είναι σκιά του παλιού εαυτού τους (με την Ευρώπη να εξευτελίζεται μέχρι και από τον Χαφτάρ) οι Ευρωπαίοι επιδιώκουν να μπουν μπροστάρηδες στον πόλεμο με την Ρωσία.

Ο Γερμανός υπουργός Άμυνας δηλώνει ότι ο γερμανικός στρατός είναι έτοιμος “να σκοτώσει Ρώσους στρατιώτες”, το Βερολίνο πανηγυρίζει που θα αγοράζει αμερικανικά όπλα για να τα στέλνει στους Ουκρανούς, η κυβέρνηση Μακρόν ανακοινώνει νέα σοκαριστικά μέτρα λιτότητας, εξαιρώντας όμως τις αμυντικές δαπάνες από τις περικοπές, πάντα για την ανάσχεση της “ρωσικής απειλής”, κτλ…

Μπορεί όλα αυτά να ακούγονται υπερβολικά έως λανθασμένα σε πολλούς. Όμως, η τάση να ορίζουμε τη συμπεριφορά των χωρών με βάση το μοντέλο του “ορθολογικού δρώντος” (ratio actor model) θεωρείται πλέον περιοριστική και παραπλανητική. Ολοένα και περισσότερο αναζητούνται “κρυφά θεμέλια” στις γεωπολιτικές συμπεριφορές και δράσεις. Κι αυτή η “ψυχογεωπολιτική του βάθους” που πολύ απλοϊκά παρουσιάστηκε σε αυτό το κείμενο προσφέρει, αν μη τι άλλο, κάποια στοιχεία που δίνουν μια αρχική ερμηνεία, ή τουλάχιστον φωτίζουν μία πτυχή της Δυτικής γεωστρατηγικής.