Το κράτος χρωστάει, όχι η κοινωνία…

Τι είναι αυτός που στέκεται στη μέση σε ένα σταυροδρόμι; Χαμένο κορμί, όπως λέει ένα παλιό αστείο αίνιγμα. Σήμερα, δυστυχώς ζούμε στην εποχή της μετα-αλήθειας, όπου τα γεγονότα  αποσιωπούνται ή διασκεδάζονται. Ως πραγματικότητα πλέον αναδεικνύεται η ρητορική των κυρίαρχων τάξεων με τη συνδρομή μιας νέας επιστημονικοφανούς μεταφυσικής ορολογίας.

Σε αυτή την εποχή λοιπόν, η επαναφορά του δόγματος “η κοινωνία δεν υπάρχει” της Θάτσερ (1987) από την ψυχολόγο Ευγενία Σαρηγιαννίδη είναι εξαιρετικά επίκαιρη και γόνιμη. Η εξαιρετική αυτή αναφορά μας δίνει την ευκαιρία να επιχειρηματολογήσουμε κατά του θατσερικού κοινωνικού δόγματος, αλλά και της  σύγχυσης που διασπείρει το σύστημα.

Η Σαρηγιαννίδη εκτιμά πως τριάντα τρία χρόνια μετά το no society της Θάτσερ «οι παθητικοποιημένες και αποσαρθρωμένες ευρωπαϊκές κοινωνίες, που βρίσκονται πλέον σε μόνιμη πολιτισμική, κοινωνική και οικονομική κρίση, φαίνεται να επιβεβαιώνουν εν μέρει την άποψη της Θάτσερ. Η διάχυτη κουλτούρα των “χαμένων κορμιών”  συνηγορεί δυστυχώς υπέρ αυτής της άποψης».

Η κουλτούρα των “χαμένων κορμιών”, όπως η ίδια εξηγεί, χαρακτηρίζεται «από απαξίωση της εργασίας ως μέσου επιβίωσης (ενδεχομένως και πλουτισμού), κατάρρευση του οράματος του αυτοδημιούργητου, απουσία “νοήματος”, παθητικότητα, αναποφασιστικότητα, αίσθημα κενού, απουσία κινήτρου, έλλειψη προσανατολισμού και στοχοθεσίας, θεωρητικολογία και αδράνεια».

Δύο “ψυχοπολιτικά χαρακτηριστικά”

Μέσα από αυτή την προσέγγιση, η Σαρηγιαννίδη εντοπίζει δύο “ψυχοπολιτικά χαρακτηριστικά”, δύο  νοοτροπίες-συμπεριφορές του μετανεωτερικού δυτικού πολίτη, αυτή της “θυματοποίησης” και αυτή του “δικαιωματούχου”, που «επειδή διαθέτει τυπικά νομικά δικαιώματα ελεύθερου πολίτη, αυτομάτως διαθέτει και το ουσιαστικό περιεχόμενο τους».

Επισημαίνει πάντως ότι «όλες οι πραγματικές κοινωνικές και πολιτικές κατακτήσεις του δημοκρατικού νεότερου κόσμου σταδιακά αναιρούνται ή καταργούνται, ακόμα και οι πιο αυτονόητες (π.χ. η κοινωνική πρόνοια), παραμένει μόνο ως “οριστικό κεκτημένο” η έμμονη, φαντασιακή ιδέα ότι αφενός “έχω ατομικά δικαιώματα”, αφετέρου οι “άλλοι”(;) υποχρεούνται να τα σεβαστούν».

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως στεκόμαστε σε ένα κρίσιμο πολιτισμικό και όχι μόνο σταυροδρόμι, όπου εκτός από τις τερατώδεις ανισότητες που προκάλεσε το κύμα της παγκοσμιοποίησης, επελαύνουν νέοι  αστάθμητοι παράγοντες όπως η κλιματική κρίση, το μεταναστευτικό ζήτημα και η τεχνητή νοημοσύνη που θα δημιουργήσουν ένα τσουνάμι “χαμένων κορμιών”.

Όπως δεν υπάρχει αμφιβολία πως  η ανθρώπινη πορεία στον χρόνο διέθετε πάντα “υποκουλτούρες του παρασιτισμού”. Δεν είναι σκόπιμο εδώ να αναλωθούμε σε ιστορικά αντεπιχειρήματα, ούτε όμως μπορούμε να αμφισβητήσουμε ότι η παγκοσμιοποίηση επέφερε μια καθόλα δημοκρατική και δίκαιη πλανητική αναδιανομή, ούτε ότι η Δύση παρά την πολιτική παρακμή της εξακολουθεί να είναι όαση δικαιωμάτων.

Τεχνολογίες “διάπλασης του εαυτού”

Η “διάγνωση” όμως της Σαρηγιαννίδη πρέπει να διευρυνθεί  στο πολιτικό-κοινωνικό, αλλά και στο ψυχολογικό επίπεδο αν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι. Επιπλέον δεν μπορούμε να παρακάμψουμε τη νέα μεταφυσική που πλασάρουν οι κυρίαρχες τάξεις και ελίτ, ούτε τη μετεξέλιξη των μεθόδων του διεθνοποιημένου κεφαλαίου και του καπιταλισμού της επιτήρησης.

Ο νεοφιλελευθερισμός έχει εισάγει νέα εργαλεία και τεχνολογίες “διάπλασης του εαυτού” (Ι.Τσιβάκου, 2010) με τη βιοπολιτική που παρεμβαίνει «σε όλο το φάσμα της ζωής, σωματικής και διανοητικής, μέσω των στρατηγικών νουθεσίας, αγωγής, επιστημονικής πρόληψης». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ακόμη και ο Economist αναγνώρισε στα 175 γενέθλιά του με το “Μανιφέστο για την ανανέωση του φιλελευθερισμού” την ξεδιάντροπη στρέβλωση και εκμετάλλευση του φιλελευθερισμού από τις ελίτ που υπηρετούν χωρίς ηθικές αξίες το κεφάλαιο, και δη το χρηματιστικό, υποβαθμίζοντας και βιάζοντας τη δημοκρατική λειτουργία.

Αλλά για να είμαστε ακόμα πιο δίκαιοι, πριν μπούμε στην κοινωνική ψυχανάλυση, πρέπει να θυμηθούμε ότι γεννηθήκαμε μέσα στο κράτος και ότι το κράτος ήταν πάντα εκεί πριν από μας (Τζ. Μ. Κούτσι, 2007) και ότι είναι ο φορέας της μόνης νόμιμης βίας. Τώρα το ποιοι ελέγχουν το κράτος, όλοι ξέρουμε πως δεν είναι ο λαός, ούτε καν οι ψηφοφόροι, ούτε η πλειονότητα των πολιτών.

“Παρκαρισμένα” τρισεκατομμύρια

Τούτων λεχθέντων είναι εύλογο το δόγμα Θάτσερ της κατάργησης του κοινωνικού κράτους και της ιδιωτικοποίησης των δημοσίων λειτουργιών και αγαθών ως ΤΙΝΑ (There Is No Alternative) απέναντι στην “πονηράδα” των άνεργων που εκμεταλλεύονται τα επιδόματα για να “τεμπελιάζουν”. Προφανώς, υπήρξαν και υπάρχουν τέτοια κρούσματα στις δυτικές κοινωνίες που εκμεταλλεύονται την καλοσύνη του συστήματος.

Είναι και αυτοί που δουλεύουν στη μαύρη εργασία γιατί δεν θέλουν να επιβαρύνουν το κράτος με τη σύνταξή τους. Είναι και τα “πιράνχας” της φοροδιαφυγής, όλοι αυτοί οι μικρομεσαίοι φτωχοδιάβολοι που λειτουργούν την “παράλληλη οικονομία” (Σ.Σ: το αμορτισέρ του συστήματος που ανέχεται δημοσιονομικά μια παραοικονομία στο 15% του ΑΕΠ).

Όμως, το κόστος όλων αυτών μαζί δεν πιάνει μπάζα μπροστά στα τρισ. δολάρια που είναι “παρκαρισμένα” στους φορολογικούς παραδείσους. Αν ο αυτοαπασχολούμενος τεχνίτης δεν κόβει απόδειξη, είναι γιατί ο φόρος που του έχει επιβληθεί από το κράτος είναι πολύ υψηλός για το εισόδημά του. Κι αυτό γιατί η Amazon με 10 δισ. δολάρια κέρδη την περίοδο 2009-2018 πλήρωσε ελάχιστους φόρους αν όχι μηδενικούς (Tax Justice Network).

Το κράτος χρωστάει

Επίσης, γιατί 28 από τους 93 Βρετανούς δισεκατομμυριούχους έχουν τα λεφτά τους σε φορολογικούς παραδείσους (Times), όπως άλλωστε και οι δικοί μας πλούσιοι και νεόπλουτοι που έχουν βγάλει αφορολόγητα έξω περί τα 160 δισεκ. ευρώ (ΒΗΜΑ). Συνεπώς, ο κάθε πολίτης μπορεί να αισθάνεται δικαίως θύμα και δικαίως δικαιωματούχος, όταν το κράτος –η συλλογική μας σύμβαση– δουλεύει ουσιαστικά για τους λίγους πλούσιους και ισχυρούς.

Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας. Αν κάποιος χρωστάει είναι το κράτος και όχι η κοινωνία. Το κράτος που νέμονται οι επιτήδειοι που επιστρέφουν μεγαλοπρεπώς ως φιλάνθρωποι στην κοινωνία, για να απολαύσουν κι άλλες φοροαπαλλαγές. Μπορεί η παράδοση της σοσιαλδημοκρατίας στις αγορές να ξεκατίνιασε την έννοια της αριστεράς, όμως οι κοινωνίες δεν είναι παθητικοποιημένες, το αποδεικνύουν το  Brexit, τα Κίτρινα Γιλέκα, οι εξεγέρσεις από το Χονγκ Κονγκ έως τη Βαγδάτη. Η ταξική πάλη επέστρεψε κι ευτυχώς χωρίς τον Λένιν αυτή τη φορά.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, με τη ζωή στη διατίμηση ενός ληστρικού κράτους, οι χαρακτηρισμοί του θυματοποιημένου και του δικαιωματούχου δεν είναι λειτουργικοί για την διάσωση της δημοκρατίας. Το νέο λεκτικό της κυρίαρχης επιστήμης(;) παράγει μια επικίνδυνη εξουσιαστική μεταφυσική. Τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας θα υπάρχουν πάντα. Ας ελπίσουμε πως οι υπόλοιποι δεν είναι λωτοφάγοι…