Είμαστε προετοιμασμένοι για το κακό σενάριο;

Έχω παρατηρήσει ότι τον τελευταίο καιρό κάθε φορά που συζητάμε για τις μελλοντικές οικονομικές εξελίξεις αυτή η συζήτηση λαμβάνει έναν πανηγυρικό έως και θριαμβολογικό χαρακτήρα. Μια προφανής εξήγηση είναι ότι η ελληνική κοινωνία έχει ανάγκη από ενέσεις αισιοδοξίας μετά από την δεκαετή περιπέτεια των μνημονίων. Μια άλλη εξήγηση έχει να κάνει με τις λαμπρές προοπτικές της οικονομίας οι οποίες και προεξοφλούνται για πολιτικούς λόγους.

Όποια και αν είναι όμως η εξήγηση οφείλουμε να προετοιμαζόσαστε και για το κακό σενάριο μια και πληθαίνουν οι φωνές-προβλέψεις για επερχόμενη κρίση. Άλλωστε δεν είναι λίγες οι φορές που το χαρμόσυνο κλίμα στην Ελλάδα συνετέλεσε στην πλημμελή προετοιμασία και έτσι πληρώθηκαν πολύ ακριβά τα πανηγύρια.

Συμμεριζόμενοι τις αισιόδοξες προβλέψεις, ας υποθέσουμε ότι η οικονομία εξασφαλίζει ρυθμούς ανάπτυξης μεγαλύτερους του 3% μαζί με δημοσιονομική σταθεροποίηση. Παρ’ όλη όμως τη βελτίωση του εγχώριου κλίματος δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ελληνική οικονομία συνεχίζει να αποτελεί τον αδύναμο κρίκο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Δεδομένου ότι τα σύννεφα στην παγκόσμια οικονομία αυξάνονται είμαστε υποχρεωμένοι στο παραπάνω πλαίσιο να προσθέσουμε και την πιθανότητα εκδήλωση οικονομικής αναταραχής σε ευρωπαϊκό ή σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ας σημειωθεί ότι το συνολικό χρέος (κρατών, εταιρειών και ιδιωτών) έφθασε σε σημείο ρεκόρ το 2019 ξεπερνώντας τα 253 τρισ. δολάρια ή 322% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Πριν πέσουμε για άλλη μια φορά από τα σύννεφα και πριν την μεταβολή των πανηγυρισμών σε τραγωδία ας σκεφτούμε ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες που θα στερήσουν την δυνατότητα αντιμετώπισης μιας ενδεχόμενης κρίσης.

Το πρώτο πράγμα που κάνουν οι αγορές

Κατά αρχήν η μακροχρόνια δέσμευση, τουλάχιστον μέχρι το 2060, για την επίτευξη δημοσιονομικών πλεονασμάτων στερεί την δυνατότητα άσκησης αντικυκλικής πολιτικής. Με άλλα λόγια ενώ το ενισχυμένο πρόγραμμα των δημοσίων επενδύσεων μπορεί να αποτελέσει μια πιθανή ασπίδα ενάντια στην ύφεση και στον αποπληθωρισμό η δημοσιονομική συμφωνία με τους εταίρους αποστερεί αυτή την δυνατότητα. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η αύξηση του ΑΕΠ κατά το 2019 τροφοδοτήθηκε σχεδόν αποκλειστικά από την δημόσια κατανάλωση.

Το υψηλό δημόσιο χρέος και η μη βιωσιμότητά του αποτελεί άλλη μια παράμετρο αποσταθεροποίησης της ελληνικής οικονομίας. Η προηγούμενη εμπειρία μας διδάσκει ότι στην περίπτωση της κρίσης οι αγορές το πρώτο πράγμα που κάνουν είναι η αναθεώρηση των κινδύνων. Ας αναλογιστούμε ότι μέχρι και το 2007 η διαφορά μεταξύ των αποδόσεων των ελληνικών και των γερμανικών ομολόγων ήταν μικρότερη του 1%.

Η εικόνα που δίνεται σήμερα από τα spreads των ελληνικών ομολόγων δεν απηχεί την πραγματικότητα. Και αυτό διότι τα τρέχοντα spreads αντιστοιχούν στο χρέος που διαπραγματεύεται και αυτό είναι ένα μικρό μέρος του συνολικού χρέους. Στην περίπτωση όπου συνεκτιμηθεί από τις αγορές και το υπόλοιπο χρέος τότε η εικόνα θα αλλάξει άρδην.

Και η κοινωνική κόπωση;

Η νομισματική επέκταση αποτελεί ένα άλλο εργαλείο αντιμετώπισης των κρίσεων. Αυτή η πολιτική πραγματοποιείται (;) από την ΕΚΤ με την ποσοτική χαλάρωση. Μέχρι τώρα η ελληνική οικονομία έχει εξαιρεθεί. Ακόμα όμως και αν ενταχθεί στην ποσοτική χαλάρωση τα αποτελέσματα θα είναι πολύ πενιχρά. Και αυτό διότι η δύσκολη κατάσταση των ελληνικών τραπεζών και του χρηματοοικονομικού τομέα που λειτουργεί ως μηχανισμός μεταβίβασης δεν εγγυάται ότι θα λειτουργήσει ο μηχανισμός.

Τέλος, πρέπει να γίνει μια ιδιαίτερη αναφορά στην κοινωνική κόπωση από την μακροχρόνια δημοσιονομική σταθεροποίηση και τις αλλεπάλληλες ψευδείς υποσχέσεις περί σύντομης επανόδου στην κανονικότητα. Για τα τελευταία δέκα χρόνια θα χρειαζόταν η συγγραφή ολόκληρης εγκυκλοπαίδειας προκειμένου να συμπεριλάβει τις διαψεύσεις των οικονομικών προβλέψεων και την αναθεώρηση των στόχων.

Οι διαρκώς διαψευδόμενες προσδοκίες έχουν περιορίσει την ανοχή και την κατανόηση των πολιτών και έχουν εγκαθιδρύσει μια ιδιόμορφη δυσπιστία στις οικονομικές εξαγγελίες και προγράμματα. Η προσπάθεια εμπέδωσης στην κοινή γνώμη ενός κλίματος ευφορίας μπορεί βραχυχρόνια να αποδίδει πολιτικούς καρπούς αλλά σε περίπτωση κρίσης θα ακυρώσει την οποιαδήποτε προσπάθεια ανάταξης ενισχύοντας την ένταση και τις φυγόκεντρες τάσεις.