Δεν φοράω μάσκα, γιατί είμαι άτρωτος!

Οι περισσότεροι Αμερικανοί και Ευρωπαίοι –των Ελλήνων περιλαμβανομένων– έχουν κακή σχέση με τη μάσκα. Οι Ασιάτες απεναντίας τη θεωρούν αναγκαίο κακό που δεν σηκώνει συζήτηση. Οι αιτίες πολλές: τρόπος ζωής, εμπειρίες ανάλογες, κυβερνητική προσέγγιση. Η ασφάλεια της μάσκας, του μοναδικού προς το παρόν μέσου προστασίας μαζί με την απόσταση του 1,5 μ., δεν ζυγίζεται με τη λογική, αλλά με το συναίσθημα. Και εκεί χάνει προς το παρόν τη μάχη.

Στην Ασία οι κυβερνήσεις υποχρέωσαν εξαρχής στη χρήση μάσκας δίχως αμφιταλαντεύσεις και οι πολιτικοί λειτούργησαν ως πρότυπο. Στην Ελλάδα απεναντίας, αλλά και σε πολλές δυτικές χώρες, οι πολιτικοί υιοθέτησαν μάλλον χλιαρά το μέτρο. Δεν ήταν μόνον ο Τραμπ που μέχρι και πέντε μέρες πριν αρνιόταν να βάλει μάσκα επικαλούμενος ασαφή επιστημονικά δεδομένα. Καθότι ο άνθρωπος που θέλει να εκλογικεύσει την άρνησή του στη μάσκα, πρέπει να χρησιμοποιήσει και επιστημονικά δεδομένα ότι είναι “ελάχιστα χρήσιμη”.

«Ακόμα και όταν μιλούσαν υπέρ της μάσκας κάποιοι πολιτικοί, οι ίδιοι δεν  τη φορούσαν. Αυτό εκπέμπει ένα αντιφατικό μήνυμα στην ελληνική κοινωνία προκαλεί σύγχυση και συνάμα δημιουργεί έλλειμμα εμπιστοσύνης», λέει ο κοινωνιολόγος, ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας Ηλίας Γκότσης. «Τα ιατρικά δεδομένα και οι έρευνες δεν αλλάζουν τις ανθρώπινες αντιλήψεις, μόνον οι άνθρωποι αλλάζουν τις αντιλήψεις των άλλων ανθρώπων».

«Το χλιαρό μήνυμα είναι χειρότερο και από την άρνηση της μάσκας, γιατί προκαλεί τον κόσμο σε αμφισβητήσεις και τον χωρίζει σε στρατόπεδα. Αν μάλιστα η κοινωνία μένει με την εντύπωση ότι η μάσκα χρειάζεται μόνο στους ασθενείς, τότε όποιος τη φοράει σχεδόν στιγματίζεται», λέει επ΄ αυτού η κοινωνιολόγος καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνα, Ζεϊνέπ Τουφεκτσί.

Το πολιτικό πρότυπο και το στίγμα της αδυναμίας

Ο στιγματισμός δεν αφορά μόνον στην ασθένεια, αλλά “δείχνει” και τον αδύναμο ή τον φοβισμένο. Από αυτή την παγίδα δεν ξεφεύγουν ούτε οι πολιτικοί, που θέλουν να εκπέμπουν υγεία και ισχύ. Θέλουν κι εκείνοι να δείχνουν άτρωτοι. Επίσης, υποσυνείδητα, κι αυτοί “ασκούν” το βέτο που νομίζουν ότι έχουν: αρνούνται την πραγματικότητα. «Για το θετικό πρότυπο, χρειάζεται η κοινωνία να εμπιστεύεται τον πολιτικό, αλλά και ο πολιτικός να εφαρμόζει το μέτρο με συνέπεια», λέει ο κ. Γκότσης. «Η ασυνέπεια και τα ήξεις αφήξεις, δεν δομούν πρότυπα. Σπάζουν το δεσμό εμπιστοσύνης και προκαλούν σύγχυση στον αποδέκτη του μηνύματος».

Παράλληλα σε πολλές χώρες αρχικά δεν υπήρχαν μάσκες. Οι πολιτικοί δεν ήθελαν λοιπόν να δείξουν στην κοινωνία ότι η κυβέρνηση αδυνατούσε να εξασφαλίσει τα απαραίτητα -και για να μην χάσουν ψηφοφόρυς, και για να μην προκαλέσουν πανικό. Σε άλλα κράτη υπήρχαν αρκετές μάσκες, αλλά εκφράσθηκαν φόβοι ότι οι τιμές θα εκτιναχθούν (όπως και έγινε) αν καθίσταντο υποχρεωτικές. Αλλού φοβήθηκαν ότι δεν θα ειχαν τα νοσοκομεία για να έχει η κοινωνία. Όμως το νοσοκομείο είναι η βασικότερη γραμμή  άμυνας  για την κοινωνία και δεν μπορούσε να μείνει άοπλο.

Το μικτό μήνυμα βοηθούσε συνάμα τις κυβερνήσεις να μην δεσμεύονται. Επίσης με αμφίσημες δηλώσεις, κανένας δεν θα τις υποχρέωνε να παρέχουν σε όλους δωρεάν μάσκες μιας χρήσης. Υπάρχει βέβαια και η επιστημονική ένσταση, ότι αν η μάσκα δεν φοριέται σωστά, προκαλεί διασπορά. Εν τοιαύτη περιπτώσει, όμως, η πολιτεία εκπαιδεύει την κοινωνία στη  σωστή χρήση, όπως την εκπαίδευσε στο “μένουμε σπίτι”. Πώς έμαθαν 1,5 δισεκατομμύριο Κινέζοι, Κορεάτες και Ιάπωνες; Απλά είχαν μεγάλη παραγωγή μασκών εξαρχής και η Πολιτεία δεν είχε δίλημμα.

Οι Ασιάτες και οι Ιταλοί

Αυτό το θέμα (της κακής χρήσης) δεν τέθηκε ποτέ στην Ασία. Εκεί είναι μια τελετουργία ρουτίνας δεκαετίες τώρα. Στην Ιαπωνία την φορούν κάθε χειμώνα για τη γρίπη. Ο Steven Heine, καθηγητής πολιτισμικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μπρίτις Κολούμπια, λέει: «Θυμάμαι πριν από 30 χρόνια πώς ένιωσα στην Ιαπωνία όταν είδα ότι και με ένα απλό συνάχι φορούσαν μάσκα. Όλοι οι Δυτικοί γελούσαμε. Όμως οι χώρες που δεν βλέπουν εχθρικά τη μάσκα, μείωσαν κάθετα τώρα την παρουσία του κορωναϊού, ενώ εμείς αυτό το πετυχαίνουμε μόνον με αυστηρό lockdown. Οπότε, ποιος έχει δίκιο;»

Από το 2003 οι Ασιάτες λόγω των άλλων αναπνευστικών συνδρόμων που τα πλήρωσαν ακριβά σε ζωές (SARS, γρίπη χοίρων, γρίπη πτηνών), υιοθέτησαν τη μάσκα και σήμερα αντιμετωπίζουν τους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς -ας το πούμε ευγενικά-  ως παράδοξα. Επίσης, στις ασιατικές κοινωνίες η πλειοψηφία των νοικοκυριών έχει υπό την ίδια στέγη τρεις και τέσσερις γενιές. Στις ΗΠΑ αλλά και στη δυτική Ευρώπη οι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι ή σε γηροκομεία. Οπότε ο μέσος Ασιάτης είναι υποχρεωμένος να σκεφτεί τους γέροντες που συζούν μαζί του και προσέχει. Και δυστυχώς λόγω πυκνότητας, δεν μπορεί να τηρήσει αποστάσεις, όπως άλλοι λαοί, ούτε καν στο δρόμο. Οπότε η μάσκα είναι συχνά μονόδρομος.

Στην Ασία έχουν εξοικειωθεί με τη μάσκα και λόγω  ατμοσφαιρικών ρύπων εδώ και δεκαετίες: φορούν μάσκα για να προστατεύουν τους πνεύμονές τους από τα σωματίδια. Πολλά τους δίδαξε και η απώλεια οικείων από τα προηγούμενα αναπνευστικά σύνδρομα. Οι Ιταλοί με 35.000 νεκρούς είναι οι μόνοι Ευρωπαίοι που πλησιάζουν στις δημοσκοπήσεις τους Κινέζους και τους Κορεάτες, όχι μόνον επειδή είναι από τους λίγους δυτικούς που συμβιώνουν συχνά με ηλικιωμένους, αλλά κυρίως επειδή πλέον και εκείνοι έχουν χάσει ανθρώπους. Ο ιός παύει να είναι μια “γενική και αόριστη απειλή”, όταν πλέον γνωρίζεις κάποιον που πέθανε εξαιτίας του. Στην Ελλάδα αυτό το ξέρουν μόνον 1.000 άτομα πάνω-κάτω (περιβάλλον 193 νεκρών).

Ελευθερία βούλησης, ταυτότητα, θνητότητα

Η έλλειψη εμπιστοσύνης αλλά και ψυχολογικοί παράγοντες, προκαλούν και το ρεύμα “είναι δικαίωμά μου να μη φοράω μάσκα”. Σύμφωνα με τον κ. Γκότση «πρόκειται για ψευδαίσθηση επιλογής, για έναν εσφαλμένο τρόπο να επιδείξει κάποιος ότι έχει ελευθερία έκφρασης. Θαρρεί ότι έτσι μπορεί να ασκήσει κάποιον έλεγχο στην κατάσταση. Όμως σε μια πανδημία η μόνη λογική επιλογή που έχεις είναι να προστατεύσεις τον εαυτό σου και ει δυνατόν τους άλλους», λέει.

«Oι άνθρωποι δεν αποφασίζουν πάντα με βάση τη λογική», αναφέρει η Eileen Kavanagh, ψυχίατρος στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Κολούμπια. «Εμείς οι ψυχίατροι ξέρουμε πολύ καλά ότι ζωτικές αποφάσεις για την υγεία λαμβάνονται συχνά με κριτήρια συναισθηματικά και όχι λογικά. Οι αποφάσεις αυτές πολλές φορές είναι εις βάρος της υγείας».

Όταν, επίσης, φοράει κάποιος μάσκα, αισθάνεται ασυνείδητα ότι μπαίνει σε ένα τελετουργικό σαν να φοράει στολή. Πρέπει να ενσαρκώνει όσα συνεπάγεται αυτή. Με τη μάσκα γίνεται υγιεινιστής χωρίς να είναι. ΄Η γίνεται πειθήνιος και υπάκουος, χωρίς να είναι. Πολλοί νιώθουν τελικά ότι η μάσκα προσθαφαιρεί σημαντικά στοιχεία ταυτότητας.

Ο φοβητσιάρης με τη μάσκα, η απειλή

Όμως ίσως το κεντρικό θέμα είναι η “δυνατότητα” να αρνηθεί κάποιος τη θνητότητά του ή την σοκαριστική πραγματικότητα της πανδημίας καθαυτής. Κάτι που δεν μπορεί να κάνει όταν τη φοράει. «Αρνούμενος τη μάσκα ο άνθρωπος αρνείται έμμεσα ότι κινδυνεύει, είτε επειδή αρνείται συνολικά την ύπαρξη της πανδημίας, είτε επειδή θεωρεί ειδικά τον εαυτό του άτρωτο». Ή μπορεί να φοβάται, αλλά απλά να μη θέλει να το βλέπουν οι άλλοι ως ευάλωτο ή φοβητσιάρη, λέει ο κ. Γκότσης. «Γιατί η πολιτεία δεν πέτυχε να περάσει το μήνυμα ότι η μάσκα προστατεύει τον ευάλωτο κι όχι εκείνον που τη φοράει. Δεν πέτυχε στο μήνυμα ότι η μάσκα δείχνει αλληλεγγύη».

«Η μάσκα φοβίζει και επειδή ο άλλος δεν μπορεί να είναι βέβαιος για το αν διάκειται φιλικά ή εχθρικά ο μασκοφόρος, ή αν είναι ειλικρινής, του λείπουν στοιχεία στα οποία στηρίζεται χιλιετίες τώρα για να αποκωδικοποιεί κατά πόσον το άλλο πρόσωπο συνιστά απειλή», λέει ο κ. Γκότσης. «Όμως τα αισθήματα των ανθρώπων αποτυπώνονται σε λέξεις και στη γλώσσα του σώματος και αυτά ξεκαθαρίζονται, έχει μεγάλο εκφραστικό πλούτο ο άνθρωπος. Επιπλέον, η μάσκα των κατά συνθήκη ψευδών προϋπήρχε της μάσκας των γιατρών, το πρόσωπο και το προσωπείο έτσι κι αλλιώς ξέρει να ψεύδεται».

Και προσθέτει: «Η μάσκα ως ένα μέτρο προστασίας για το σώμα μας, δυσκολεύει την αυθεντική σύνδεση με τον άλλον και αυτό θα έπρεπε να μας προβληματίσει για δεσμούς που συν-δημιουργούμε στη ζωή μας. Η μάσκα είναι ίσως μια συνθήκη που μας προσκαλεί να γίνουμε περισσότερο αυθεντικοί στα λόγια μας, περισσότερο προσεκτικοί ως προς την αυθαιρεσία μας».