“Σπασμένο τηλέφωνο” στο τρίγωνο Αθήνα-Βερολίνο-Άγκυρα

Το μορατόριουμ, ως απόφαση προσωρινής απαγόρευσης των εκατέρωθεν στρατιωτικών δραστηριοτήτων Ελλάδας-Τουρκίας, αποδείχθηκε συμφέρουσα το 1982 (σχεδόν διετής ύφεση που, επιπλέον, κατέστησε ανενεργό το Πρακτικό της Βέρνης) και το 1988 (όρος του μνημονίου Παπούλια-Γιλμάζ που πρόσφερε ηρεμία στις θερινές περιόδους για αρκετά χρόνια), αλλά το 2020 τα πράγματα αποδεικνύονται πολύ διαφορετικά.

Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, παρά τους ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας Αθήνας-Άγκυρας, δεν υπάρχει πραγματική διμερής συμφωνία, αλλά μόνον ξεχωριστή συναίνεση αμφότερων των πλευρών στις διαβεβαιώσεις που δίνει το Βερολίνο που μεσολαβεί. Το κυρίαρχο δε συμπέρασμα Ελλήνων και ξένων διπλωματών είναι ότι κάθε πλευρά του Αιγαίου αντιλαμβάνεται πολύ διαφορετικά τις παρασκηνιακές συζητήσεις των τελευταίων εβδομάδων που απέτρεψαν την ακραία κλιμάκωση και ανεξέλεγκτες καταστάσεις.

Το πρώτο σημείο σύγχυσης αφορά όσα συζητήθηκαν στη συνάντηση της 13ης Ιουλίου μεταξύ των διπλωματικών συμβούλων των ηγετών Ελλάδας, Τουρκίας και Γερμανίας (Σουρανή, Καλίν και Χέκερ αντίστοιχα), Η εντύπωση της Αθήνας ήταν ότι η διαδικασία θα παρέμενε μυστική. Προφανώς, ή δεν υπήρξε πραγματική συμφωνία μυστικότητας ή η ελληνική κυβέρνηση δεν έλαβε επαρκή προληπτικά μέτρα ώστε να αποτρέψει το θρασύτατο κάρφωμά της από τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου.

Όταν δεν υπάρχει συναντίληψη ούτε καν στα διαδικαστικά, εύκολα μαντεύει κανείς πόσες παρεξηγήσεις, διαρροές και προβοκάτσιες θα προκύψουν στα μεταγενέστερα στάδια ουσιαστικής συζήτησης. Η υπόθεση θυμίζει, ελαφρώς, την ειρωνική φράση “λάθος καταλάβατε” του Μεσούτ Γιλμάζ προς τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη τον Σεπτέμβριο του 1991, όταν ο τότε πρωθυπουργός πίστευε ότι η μεσολάβηση του προέδρου των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους οδηγούσε σε επίλυση του Κυπριακού. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι εκείνη την εποχή δεν υπήρχε κίνδυνος θερμού επεισοδίου.

Δεν αναστέλλει τίποτα επί μακρόν

Το δεύτερο σημείο σύγχυσης εκδηλώνεται ως προς την καθαυτή έννοια του μορατόριουμ. Η τουρκική πλευρά διαμηνύει προκλητικά και μετά την αποκλιμάκωση ότι δεν πρόκειται να αναστείλει τίποτα επί μακρόν! Συγκεκριμένα, φέρεται ότι προειδοποιεί πως θα συνεχίσει, για όσο διάστημα προετοιμάζεται ή διεξάγεται ο διάλογος, τις ερευνητικές δραστηριότητες σε περιοχές που θεωρεί δικής της δικαιοδοσίας.

Εννοεί, εμμέσως, πως θα συνεχίσει και τις ταυτόχρονες στρατιωτικές δραστηριότητες, αφού το Oruc Reis συνοδεύεται από πλοία επιφανείας του τουρκικού ναυτικού. Ως περιοχές υποτιθέμενης δικαιοδοσίας της Άγκυρας αναφέρονται αφενός, οι θαλάσσιες ζώνες του τουρκολιβυκού μνημονίου του Νοεμβρίου 2019, αφετέρου οι περιοχές της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, στη Ρόδο και στο Καστελλόριζο, που παράνομα παραχώρησε η τουρκική κυβέρνηση στην ενεργειακή της εταιρία TPAO τον Ιούλιο του 2012.

Η τουρκική απόφαση δεν είχε επηρεάσει το διμερές κλίμα και τη συνάντηση Σαμαρά-Ερντογάν τον Μάρτιο του 2013 στο πλαίσιο του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας που συνεκλήθη στην Κωνσταντινούπολη. Η ελληνική αντίδραση είχε περιοριστεί στην κατάθεση ρηματικής διακοίνωσης στον ΟΗΕ, ως θεματοφύλακα της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, χωρίς άλλες πρωτοβουλίες εξουδετέρωσης των μακροπρόθεσμων συνεπειών των σχεδίων του Ερντογάν.

Το Βερολίνο μιλάει για διαπραγματεύσεις

Το τρίτο σημείο σύγχυσης εντοπίζεται στη διαδικασία και την ατζέντα του όποιου διαλόγου, καθώς και στις ειδικότερες πτυχές κάθε εικαζόμενου θέματος. Ήδη Γερμανοί διπλωμάτες κάνουν, διακριτικά, λόγο για διαπραγματεύσεις και όχι απλώς για διάλογο Αθήνας-Άγκυρας. Η δε τουρκική πλευρά, στο ίδιο μήκος κύματος, φαίνεται να ευνοεί μία πρώτη διαδικαστική ανταλλαγή απόψεων με ταχεία μετάβαση στη “σκληρή” θεματολογία.

Η ελληνική διπλωματική υπηρεσία, ενόσω το Μαξίμου αμφιταλαντεύεται, προτιμά τις προγραμματισμένες (ανά εξάμηνο) διαβουλεύσεις, σε επίπεδο γενικών γραμματέων υπουργείων Εξωτερικών. Και αν υπάρξει πρόοδος, την επανάληψη κάποιας μορφής συζητήσεων επί μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης και, ίσως, των διερευνητικών συνομιλιών. Είναι άλλωστε φανερό, όπως και δημόσια δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας την περασμένη εβδομάδα, ότι διάλογος υπό απειλές και πιέσεις δεν μπορεί να διεξαχθεί, ανεξάρτητα από τι συζητήθηκε –μέσω της Γερμανίδας καγκελαρίου– για την αποκλιμάκωση.

Παράλληλα, ενδιαφέρον έχουν οι εκτιμήσεις ξένων κυβερνήσεων και των πρεσβειών τους στην Αθήνα για τη στάση του Κυριάκου Μητσοτάκη στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Εκ μέρους των μεγάλων δυτικών χωρών αναγνωρίζεται στην ελληνική κυβέρνηση “σύνεση” και επαινείται η “υπομονή” της έναντι των τουρκικών προκλήσεων. Ειδικά για τον Έλληνα πρωθυπουργό διατυπώνονται εγκωμιαστικά σχόλια για την «πραγματική πρόθεση» επίλυσης των διαφωνιών με την Τουρκία.

Αντίθετα, δεν αξιολογούνται, προς το παρόν τουλάχιστον, ως μεγάλες οι πιθανότητες σοβαρών εσωκομματικών αντιδράσεων στη ΝΔ για τα ελληνοτουρκικά, αν και αρχίζουν να διατυπώνονται εκτιμήσεις ότι ο πιθανότατος συνδυασμός μιας οικονομικής και μίας κρίσης στο μέτωπο των εθνικών θεμάτων μπορεί να προκαλέσει ανατροπές τους προσεχείς μήνες.