Αποκαλυπτική έρευνα: Οι κυβερνήσεις “συνήθισαν” στον αυταρχισμό

Ανησυχητικούς περιορισμούς στις ατομικές ελευθερίες αλλά και στην ελευθερία του λόγου και της ενημέρωσης διαπιστώνει σε δεκάδες χώρες του κόσμου εν μέσω Covid-19 το Διεθνές Ινστιτούτο για τη Δημοκρατία και την Εκλογική Υποστήριξη. Υποβάθμιση των βασικών δημοκρατικών δικαιωμάτων και περιορισμός της πληροφόρησης είναι μεταξύ των μέτρων που ελήφθησαν από πολλές κυβερνήσεις, με το 43% των δημοκρατικών κρατών να εφαρμόζουν πολιτικές παράνομες, δυσανάλογες, αχρείαστες ή αόριστες.

Να σημειωθεί ότι το Διεθνές Ινστιτούτο για τη Δημοκρατία και την Εκλογική Υποστήριξη (IDEA), με έδρα τη Στοκχόλμη, είναι ένας διεθνής οργανισμός –και όχι κάποια μη κυβερνητική οργάνωση– στον οποίο είναι μέλη αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία, το Βέλγιο, η Πορτογαλία, η Φινλανδία, η Ισπανία και η Ολλανδία, καθώς και αρκετές ασιατικές, αφρικανικές και λατινοαμερικανικές χώρες.

Στην έκθεσή του για την “Διεθνή Κατάσταση της Δημοκρατίας”, που δημοσιεύθηκε στα μέσα Δεκεμβρίου, ο οργανισμός καταγράφει τα μέτρα που έλαβαν τα κράτη του κόσμου για να αντιμετωπίσουν την πανδημία. Πάνω από το 59% των δημοκρατιών του κόσμου κήρυξαν κατάσταση εθνικής έκτακτης ανάγκης και έλαβαν δραστικούς περιορισμούς στην ελευθερία των συναθροίσεων και μετακινήσεων.

Όπως αναφέρει, «παρόλο που οι περισσότεροι περιορισμοί που επιβλήθηκαν εντάσσονταν στο πλαίσιο των συνταγματικά καθοριζόμενων συνθηκών έκτακτης ανάγκης […], πάνω από τις μισές χώρες, ήτοι το 61%, ως τα τέλη του Νοεμβρίου είχαν εφαρμόσει μέτρα για τη διαχείριση της πανδημίας ιδιαίτερα ανησυχητικά, από την άποψη δημοκρατικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Πρόκειται για «παραβιάσεις δημοκρατικών πρακτικών που ήταν είτε δυσανάλες, παράνομες, αόριστες ή περιττές σε σχέση με την απειλή δημόσιας υγείας». Αυτό προκύπτει μετά από αξιολόγηση που πραγματοποίησαν οι ερευνητικές ομάδες του οργανισμού οι οποίες κατάρτισαν ολοκληρωμένο κώδικα διεθνούς μεθοδολογίας αξιολόγησης της κατάστασης της δημοκρατίας ειδικά για την εποχή της νόσου Covid-19. Με τον όρο “ανησυχητικές εξελίξεις”, η έρευνα ορίζει τα μέτρα που «παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα ή τα δημοκρατικά στάνταρ».

Οι κυβερνήσεις “συνηθίζουν” στον αυταρχισμό

Προφανώς σε ό,τι αφορά χώρες με μη δημοκρατικά καθεστώτα, οι ανεξέλεγκτοι ήταν αναμενόμενοι και πιο συνήθεις, αλλά «αρκετά εκτεταμένοι» και στα δημοκρατικά καθεστώτα, ιδίως σε χώρες που αντιμετώπιζαν τέτοιου είδους προβλήματα και πριν την πανδημία. Τα μεγαλύτερα προβλήματα εντοπίζονται από το IDEA σε πέντε χώρες: Αργεντινή, Ισραήλ, Σερβία, Πολωνία και Σρι Λάνκα.

Στην Αργεντινή, η κατάσταση εξελίχθηκε σε καταπάτησης της ελευθερίας της έκφρασης, ως απόρροια των μέτρων αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης για τον κορωνοϊό. Πλήθος πολιτών κατέληξε στο δικαστήριο, αντιμετωπίζοντας ποινές φυλάκισης ως και έξι χρόνια, ενώ έχουν διαμαρτυρηθεί έντονα συλλογικότητες όπως δημοσιογραφικές ενώσεις αλλά και οργανισμοί όπως η Διεθνής Αμνηστία.

Στο Ισραήλ υπήρξε ιδιαίτερα έντονη η καταστολή εκ μέρους των σωμάτων ασφαλείας, ιδίως –όπως ήταν αναμενόμενο– εναντίον των Παλαιστινίων. Στην Πολωνία, διεξήχθησαν εκλογές εν μέσω πανδημίας, με το κυβερνών κόμμα να κερδίζει με οριακή διαφορά και τις προεκλογικές καμπάνιες να έχουν ουσιαστικά απαγορευθεί. Κατά το IDEA «τα κυβερνητικά ελεγχόμενα ΜΜΕ ήταν αυτά που έδωσαν στο κυβερνών κόμμα άδικο πλεονέκτημα»…

Στη Σερβία, η αντιπολίτευση προσπάθησε να εμποδίσει τη διεξαγωγή εκλογών με αποτέλεσμα να τίθεται ζήτημα νομιμοποίησης. Ταυτόχρονα, «δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν ποινική δίωξη για τη χρήση “μη επίσημων πηγών”»! 

Ο οργανισμός,  μάλιστα, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της ελευθερίας του Τύπου και στα ΜΜΕ, επισημαίνοντας ότι «σε όλο τον κόσμο μειώνεται από το 2014, και στις περισσότερες χώρες υποβαθμίζεται αντί να βελτιώνεται, για πρώτη φορά από το 1975. Αυτή η τάση ενισχύθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας».

Το πιο ανησυχητικό συμπέρασμα είναι όμως «ο κίνδυνος οι κυβερνήσεις να συνηθίσουν σε μια νέα κανονικότητα και να μην προχωρήσουν σε άρση των αντιδημοκρατικών μέτρων», κατά τη δήλωση του ίδιου του γ.γ. του οργανισμού, Κέβιν Ζαμόρα. «Τα εμβόλια δίνουν στον κόσμο την ελπίδα ότι θα υπάρξει επιστροφή στην “κανονικότητα”, αλλά πρέπει να διασφαλίσουμε ότι οι δημοκρατικές νόρμες θα επαναφερθούν και θα ενισχυθούν καθόσο βγαίνουμε από την πανδημία».

Με την κάλυψη της “έκτακτης ανάγκης”

Ως τα τέλη του Νοεμβρίου, τα μισά καθεστώτα έκτακτης ανάγκης είχαν αρθεί, αλλά επανήλθαν λόγω του λεγόμενου δεύτερου κύματος σε ορισμένες χώρες. Μεταξύ αυτών, η Γαλλία, η Ισπανία, η Τσεχία, η Ισπανία κ.ά., όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στην Ασία και την Αφρική. Με αφορμή, όμως, την κρισιμότητα της κατάστασης στο μέτωπο του ιού, παρατηρήθηκαν “προκλήσεις” όπως τις ονομάζει το IDEA.

Ανάμεσα σε αυτές περιλαμβάνεται η ανεπαρκής συμμετοχή του κοινοβουλίου στις διαδικασίες συζήτησης και έγκρισης των περιοριστικών μέτρων, η συγκέντρωση εξουσιών σε εκτελεστικά όργανα χωρίς κοινοβουλευτική ή άλλη δημόσια εποπτεία, αλλά και η λήψη μέτρων που δεν έχουν προφανή άμεση σχέση με την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Σε αυτά τα τελευταία, εμφανίζεται και εδώ, «η αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης για τον ιό και την επέκταση των καθεστώτων έκτακτης ανάγκης για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από όσο χρειάζεται ώστε να ελεγχθεί η πανδημία». Να σημειωθεί ότι τις πιο παρατεταμένες περιόδους έκτακτης ανάγκης είχαν χώρες όπως η Ιταλία, οι Φιλιππίνες, η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Αυστραλία και η Βουλγαρία.

Επίσης, παρατηρήθηκε, σε αρκετές περιπτώσεις:

• συγκάλυψη ξεσπασμάτων της νόσου και απόκρυψη των πραγματικών αριθμών προς τους δημοσιογράφους ή την κοινή γνώμη,
• αυθαίρετη κράτηση, εξαφάνιση και απομάκρυνση δημοσιογράφων που καλύπτουν τα θέματα του ιού,
• επιβολή lockdown χωρίς νομική στήριξη ή σκιαγράφηση της διάρκειά του,
• παρενόχληση και λογοκρισία εναντίον επιστημόνων και νοσηλευτικού προσωπικού που μιλούν για τον ιό.
• υποχρεωτική χρήση εφαρμογής ανίχνευσης που καταγράφει προσωπικά δεδομένα και τα στέλνει στην αστυνομία, «που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άλλους σκοπούς πέρα από τον έλεγχο της πανδημίας».
• αναγκαστική καραντίνα σε άτομα που είναι ύποπτα ότι έχουν μολυνθεί.
• εξαναγκασμός ασθενών να λάβουν φάρμακο για τη νόσο το οποίο δεν έχει ελεγχθεί για την ασφάλειά του.

Οι επιδόσεις του “δημοκρατικού” κόσμου δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές, προφανώς, αφού «2 στις 5 δημοκρατίες εφάρμοσαν μέτρα που θεωρούνται ανησυχητικά».