Η ώρα της κρίσης για τις σχέσεις Ιράν-ΗΠΑ – Η προθεσμία για τις κυρώσεις και το παρασκήνιο

Σε κρίσιμη καμπή μπαίνουν τα επόμενα εικοσιτετράωρα οι σχέσεις Ιράν-ΗΠΑ. Σήμερα εκπνέει η προθεσμία που έδωσε το ιρανικό κοινοβούλιο για την άρση των αμερικανικών κυρώσεων και την Τρίτη αναμένεται να εφαρμοστεί ο περιορισμός των διεθνών επιθεωρήσεων σε μη πυρηνικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Ο γενικός διευθυντής της υπηρεσίας του ΟΗΕ για τα πυρηνικά βρίσκεται ήδη στην Τεχεράνη, την ώρα που οι Ευρωπαίοι προτρέπουν την Ισλαμική Δημοκρατία να μην τραβήξει το σκοινί.

Στην συνάντηση της Κυριακής, η οποία συμπίπτει με την εκπνοή της προθεσμίας, ο γενικός διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), Ραφαέλ Γκρόσι, θα αναζητήσει με υψηλόβαθμους Ιρανούς αξιωματούχους την εξεύρεση μιας αμοιβαία αποδεκτής λύσης. Στόχος για την ΙΑΕΑ είναι να μπορεί να «συνεχίσει τις βασικές  δραστηριότητες ελέγχου στο Ιράν», κάτι που η Τεχεράνη ζητά να γίνει «στο πλαίσιο της συμφωνίας εγγυήσεων και της διμερούς συνεργασίας».

Η προθεσμία της 21^ης Φεβρουαρίου αποφασίστηκε από το, ελεγχόμενο από τους συντηρητικούς, ιρανικό κοινοβούλιο και είναι απόρροια ενός νόμου που επιτρέπει στην κυβέρνηση της Τεχεράνης να προχωρεί σε ενέργειες που θα αντισταθμίζουν την πολιτική της “μέγιστης πίεσης” που επέβαλε ο Τραμπ. Πρόκειται για την πολιτική της επαναφπράς και της επέκτασης των κυρώσεων, που εφάρμοσε ο Τραμπ μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ, το 2018, από την διεθνή συμφωνία του 2015 για τα πυρηνικά του Ιράν. Σημειώνεται, ότι οι κυρώσεις έχουν “στραγγαλίσει” την ιρανική οικονομία και, με την επιβάρυνση της πανδημίας, έχουν δημιουργήσει σοβαρότατα προβλήματα στην Ισλαμική Δημοκρατία.

Με τον “νόμο Φαχριζάντε”

Το Ιράν επιμένει πάντως ότι δεν θα σταματήσει να συνεργάζεται με την ΙΑΕΑ και ότι δεν θα απελάσει τους επιθεωρητές της, ενώ ο ίδιος ο πρόεδρος Ροχανί δήλωσε στη διάρκεια της περασμένης εβδομάδας πως είναι έτοιμος να δεχθεί τον γενικό διευθυντή της υπηρεσίας του ΟΗΕ. Ο ίδιος απέδωσε τα σχόλια περί αποπομπής των επιθεωρητών του ΙΑΕΑ σε «ξένη προπαγάνδα», τονίζοντας ότι η Τεχεράνη «δεν πρόκειται να αφήσει την πυρηνική δραστηριότητά της χωρίς επιθεώρηση».

Η Τεχεράνη είναι, ωστόσο, υποχρεωμένη να εφαρμόσει τον νόμο που ψηφίστηκε τον περασμένο Δεκέμβριο και επιβάλλει στη μετριοπαθή μεταρρυθμιστική κυβέρνηση να σταματήσει τον Φεβρουάριο “την εφαρμογή του πρόσθετου πρωτοκόλλου” της Συνθήκης για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων (NPT), εάν δεν καταργηθούν οι αμερικανικές κυρώσεις. Ο ίδιος νόμος καλούσε την ιρανική κυβέρνηση να προχωρήσει και στο άνοιγμα ενός εργοστασίου παραγωγής μετάλλου ουρανίου, ένα σχέδιο για το οποίο η Τεχεράνη ενημέρωσε τον Δεκέμβριο τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας.

Στις 8 Φεβρουαρίου, μάλιστα, ο Διεθνής Οργανισμός επιβεβαίωσε 3,6 γραμμάρια μετάλλου ουρανίου στο ιρανικό εργοστάσιο παρασκευής πλακών καυσίμου στο Ισφαχάν, ένα γεγονός που επέκριναν έντονα οι ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Βρετανία και Γερμανία), που εξακολουθούν να στηρίζουν την Συμφωνία του 2015. Οι ίδια χώρες, ως συνυπογράφουσες της Συμφωνίας, είχαν εκφράσει άλλωστε, ήδη από τον προηγούμενο μήνα την «βαθιά ανησυχία τους» για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, τονίζοντας ότι η παραγωγή μετάλλου ουρανίου από το Ιράν «έχει δυνητικά σοβαρές στρατιωτικές επιπτώσεις».

Η Τεχεράνη άρχισε να παραβιάζει τους  όρους της συμφωνίας για το πυρηνικό της πρόγραμμα, το 2019, έναν χρόνο δηλαδή μετά την αποχώρηση του Τραμπ, αλλά και την αδυναμία των Ευρωπαίων να δημιουργήσουν τον μηχανισμό παράκαμψης των αμερικανικών κυρώσεων, που είχαν υποσχεθεί. Το τελευταίο διάστημα, ωστόσο, η ιρανική κυβέρνηση επιτάχυνε τις παραβιάσεις, σε εφαρμογή του προαναφερόμενου νόμου, ο οποίος ψηφίστηκε ως απάντηση στη δολοφονία του κορυφαίου Ιρανού πυρηνικού επιστήμονα Μόχσεν Φαχριζάντε, τον περασμένο Νοέμβριο.

Οι κινήσεις Ιράν-ΗΠΑ

Η δολοφονία του επιστήμονα, ο οποίος μεταθανάτια έγινε γνωστό πως ήταν υφυπουργός Άμυνας και επικεφαλής του Οργανισμού Έρευνας και Καινοτομίας για την Άμυνα, είχε αποδοθεί τότε στο Ισραήλ. Στις αρχές του μήνα όμως, ο Ιρανός υπουργός για τις υπηρεσίες Πληροφοριών ανέφερε, ότι η προετοιμασία της δολοφονίας έγινε από μέλος των ένοπλων δυνάμεων του Ιράν. Ο Ιρανός υπουργός δεν έδωσε περισσότερες διευκρινίσεις, επισημαίνοντας ότι το υπουργείο του δεν είναι σε θέση να συγκεντρώσει πληροφορίες «για τις ένοπλες δυνάμεις» της χώρας.

Πλησιάζοντας πάντως προς την εκπνοή της προθεσμίας Ουάσιγκτον και Τεχεράνη δείχνουν να περιμένουν ποιός θα κάνει την πρώτη κίνηση. Ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Ζαρίφ, επανέλαβε την θέση της Τεχεράνης για την άμεση αναίρεση όλων των «επανορθωτικών μέτρων», όπως αποκαλεί την απομάκρυνση από τους περιορισμούς που θέτει η Συμφωνία, αμέσως μόλις αρθούν οι αμερικανικές κυρώσεις. Παραλλήλως κατηγορεί τις ΗΠΑ ότι απέτυχαν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους και ότι συνεχίζουν την «αποτυχημένη πολιτική μέγιστης πίεσης» του Τραμπ, αν και ισχυρίζονται πως είναι έτοιμες για μια αναβίωση της Συμφωνίας. Καλεί τέλος τους Ευρωπαίους να κατανοήσουν ότι η πίεση στο Ιράν δεν λειτουργεί και να μην καταφεύγουν σε «φτηνές παρατηρήσεις».

Από την πλευρά της, η κυβέρνηση Μπάιντεν δήλωσε την περασμένη Πέμπτη, έτοιμη να αναβιώσει μια συμφωνία του 2015. Αμερικανός αξιωματούχος δήλωσε μάλιστα ότι οι ΗΠΑ θα ήταν έτοιμες να συνομιλήσουν με το Ιράν, αν η ΕΕ απηύθυνε μια πρόσκληση. Την ίδια ώρα, αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ δήλωνε ότι θα χαλαρώσουν οι δρακόντειοι περιορισμού που επέβαλε ο Τραμπ στους Ιρανούς διπλωμάτες, ιδιαίτερα για όσους υπηρετούν στον ΟΗΕ και για τον υπουργό Εξωτερικών Ζαρίφ.

Η κυβέρνηση Μπάιντεν προχώρησε και σε κάποιες άλλες κινήσεις, οι οποίες δεν έχουν να κάνουν άμεσα με την Τεχεράνη, αλλά απευθύνονται και σε αυτήν. Στις 4 Φεβρουαρίου ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ τερμάτισε την στήριξη της Ουάσινγκτον στον διεθνή συνασπισμό που πολεμά τους σιίτες αντάρτες Χούτι της Υεμένης, υπό την ηγεσία του στρατηγικού αντιπάλου του Ιράν στην περιοχή, της Σαουδικής Αραβίας. Η ενέργεια αυτή σημαίνει και την ακύρωση της αμφιλεγόμενης πώλησης στο Ριάντ “πυρομαχικών ακριβείας”, που αποφάσισε ο Τραμπ, λίγο πριν αποχωρήσει από τον Λευκό Οίκο.

Μία ημέρα αργότερα, ο υπουργός Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, ενημέρωνε το Κογκρέσο για την πρόθεσή του να αφαιρέσει το κίνημα των σιιτών ανταρτών Χούτι, το οποίο στηρίζει πολιτικά τουλάχιστον η Τεχεράνη, από τον κατάλογο των τρομοκρατικών οργανώσεων που καταρτίζουν οι ΗΠΑ. Σε ό,τι αφορά πάντως την διάσωση της Συμφωνίας για τα πυρηνικά, ο Μπάιντεν φέρεται να επιμένει ότι πρώτα πρέπει να επανέλθει η Τεχεράνη στους περιορισμούς, ενώ το Ιράν ζητά πρώτα την κατάργηση των κυρώσεων.

Οι Ευρωπαίοι και η Μόσχα

Μήνυμα στην Τεχεράνη να μην προχωρήσει στον περιορισμό των επιθεωρήσεων του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) απέστειλαν και οι ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Γερμανία και Ηνωμένο Βασίλειο) μετά την συνάντηση που είχαν οι υπουργοί Εξωτερικών τους τις προηγούμενες ημέρες στο Παρίσι και την παράλληλη τηλεδιάσκεψη με τον Αμερικανό ομόλογό τους. Οι ίδιοι εξέφρασαν, για άλλη μία φορά, και την ανησυχία τους για τις πρόσφατες ενέργειες της Τεχεράνης να παράγει εμπλουτισμένο ουράνιο έως 20% και μέταλλο ουρανίου.

Διαφοροποιημένη παραμένει η στάση της Μόσχας, με τον υφυπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Ριαμπκόφ να καλεί από τη μία το Ιράν να επιδείξει «αυτοσυγκράτηση και μια υπεύθυνη προσέγγιση» και από την άλλη τις ΗΠΑ να «άρουν τις κυρώσεις να μην παρατραβούν τα πράγματα». Η Ρωσία είναι επίσης συνυπογράφουσα χώρα της Συμφωνίας του 2015, ενώ την περασμένη εβδομάδα συμμετείχε σε κοινές ναυτικές ασκήσεις στον Ινδικό Ωκεανό στο πλαίσιο της αντιμετώπισης πειρατικών επιθέσεων σε εμπορικά πλοία.

Μεσολαβητική πρωτοβουλία ανέλαβε στα μέσα του μήνα και το Κατάρ, το οποίο έχει άριστες σχέσεις με το Ιράν, ενώ είναι παραλλήλως σύμμαχος των ΗΠΑ. Ο επικεφαλής της διπλωματίας του εμιράτου, σεΐχης Μοχάμεντ Αλ-Θάνι επισκέφτηκε την Τεχεράνη και έγινε δεκτός από τον ομόλογό του Ζαρίφ. Όλα φαίνεται όμως ότι θα κριθούν στις σημερινές επαφές του επικεφαλής του ΙΕΑΕ με Ιρανούς αξιωματούχους. Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι είναι η δεύτερη φορά που ο Γκρόσι επισκέπτεται το Ιράν, από τα τέλη του 2019 που ανέλαβε τα καθήκοντά του. Η πρώτη ήταν τον Αύγουστο του 2020 και ήταν επιτυχής.