Μπάνκσι: O αόρατος “ποιοτικός βάνδαλος”

Γράφει η Νεφέλη Λυγερού  – 

Ο Βρετανός καλλιτέχνης Μπάνκσι απομακρύνθηκε από τις ακριβές γκαλερί του Λονδίνου και δοκιμάζει τα όρια της υπομονής των αρχών της Νέας Υόρκης, του Λονδίνου και άλλων ευρωπαϊκών πόλεων με καθημερινές παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο της πόλης. Τα έργα του ανεβαίνουν αυτόματα και στο μπλογκ του Banjsyny.

Η απόφασή του αποδείχτηκε σοφή, μιας και πολλά από αυτά εξαφανίστηκαν αμέσως. Η φήμη του προκάλεσε πανικό στους κατοίκους της Νέας Υόρκης, οι οποίοι δεν δίστασαν να βανδαλίσουν τους τοίχους, προκειμένου να πουλήσουν μέρη του έργου του. Πολλές, όμως, από τις τοιχογραφίες του σβήστηκαν από τις αρμόδιες αρχές, προκαλώντας τις αντιδράσεις των πολιτών.

Κάποιοι κάτοικοι ζήτησαν από το Δημοτικό Συμβούλιο της περιοχής τους να τα προστατέψει και ίσως να τα αναδείξει με τον κατάλληλο φωτισμό. Στο Μπρίστολ της Βρετανίας, μάλιστα, όταν μία δημιουργία του Μπάνκσι εμφανίστηκε σε ένα δημόσιο νοσοκομείο, το Δημοτικό Συμβούλιο αποφάσισε να οργανώσει ειδική ψηφοφορία, στην οποία το 97% ψήφισε υπέρ της διατήρησης του έργου.

Το εγχείρημα του διάσημου καλλιτέχνη που έχει περιγράψει τον εαυτό του ως «ποιοτικό βάνδαλο» επαναφέρει επίμονα το ζήτημα της τέχνης του δρόμου και τη διαφοροποίησή της από την υψηλή τέχνη των γκαλερί. Ο Μπάνκσι φαίνεται ότι επιδίωξε αυτή τη συζήτηση. Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς την απόφαση του Βρετανού γκραφιτά, ζωγράφου, ακτιβιστή και κινηματογραφιστή να μετατρέψει τους δρόμους της Νέας Υόρκης σε προσωπικό του καμβά, χωρίς κανένα οικονομικό αντάλλαγμα. Δεν πρόκειται, άλλωστε, για κάποιον τυχαίο καλλιτέχνη.

Οι μέρες που δημιουργούσε στους σκοτεινούς δρόμους του Μπρίστολ στη δεκαετία του 1990, έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Τα έργα του πια πωλούνται στις μεγαλύτερες γκαλερί του κόσμου για δεκάδες χιλιάδες δολάρια, με αποκορύφωμα το πιο πρόσφατο που αγοράστηκε για 1,87 εκατομμύρια δολάρια. Το περιοδικό Time, μάλιστα, τον συμπεριέλαβε στη λίστα με τις 100 σημαντικότερες προσωπικότητες του 2010. Ο ίδιος εκμεταλλεύτηκε τη διάκριση αυτή για να προκαλέσει. Αντί για το καθιερωμένο πορτρέτο, ο Μπάνκσι έστειλε μία εικόνα του εαυτού του, στην οποία το κεφάλι του ήταν καλυμμένο με χάρτινη σακούλα.

Πανικό προκαλούν και οι χιλιάδες θαυμαστές του καλλιτέχνη, οι οποίοι επιθυμούν να τον πιάσουν στα πράσα και ίσως να αποτυπώσουν το άγνωστο πρόσωπό του με τα κινητά τους τηλέφωνα. «Οι άνθρωποι ξεχνούν πως το να είσαι αόρατος είναι υπερδύναμη». Ο Μπάνσκι το γνωρίζει αυτό και το καλλιεργεί. Φροντίζει να ανεβάζει στην προσωπική του ιστοσελίδα το ακριβές σημείο που βρίσκεται το νέο γκράφιτι, όταν το έχει ολοκληρώσει.

Καλλιτέχνης του δρόμου

Ο καλλιτέχνης δεν περιορίζεται στα γκραφίτι. Μία καλλιτεχνική παρέμβαση πραγματοποιήθηκε σε μία εργατική γειτονιά του Κουίνς. Επέλεξε μια έρημη και λασπώδη περιοχή, μπροστά σ’ ένα σούπερ μάρκετ με αγκαθωτό σύρμα. Εκεί δημιούργησε ένα πιστό αντίγραφο της αιγυπτιακής Σφίγγας από σπασμένους τσιμεντόλιθους. Μέσα σε λίγες ώρες από την εμφάνισή του, το γλυπτό διαλύθηκε. Μια γκαλερί προσέφερε στον ιδιοκτήτη του σούπερ μάρκετ ένα σημαντικό χρηματικό ποσό σε αντάλλαγμα του γλυπτού, αν και αυτός δεν φάνηκε να συγκινείται.

Πριν από τη δική του εκδοχή της αιγυπτιακής σφίγγας, ο καλλιτέχνης είχε προκαλέσει σημαντική αντιπαράθεση με μία “εγκατάστασή του” στο Νότιο Μπρονξ. Αυτή απεικόνιζε ένα νεαρό αγόρι με τον τίτλο Ghetto 4 Life.  Δίπλα του ήταν ένας μπάτλερ, ο οποίος κρατούσε έναν δίσκο. Ορισμένοι κάτοικοι δήλωσαν στη New York Daily News ότι το έργο τέχνης στέλνει ένα προσβλητικό μήνυμα σχετικά με την περιοχή και τις ταξικές αντιθέσεις, από τις οποίες αυτή πλήττεται. Οι ιδιοκτήτες του κτιρίου, όμως, θέλουν να διατηρήσουν το έργο, παρά τις αντιδράσεις.

Μία μυρμηγκοφωλιά, μία απεικόνιση των γυναικείων γεννητικών οργάνων και πολλά ακόμη προστίθενται στη συλλογή του. Είναι εμφανές ότι η τέχνη του είναι πιο πολιτικοποιημένη από ποτέ και αποτυπώνει την υποφώσκουσα οργή για την οικονομική και κοινωνική κρίση της Δύσης.

Ο Μπάνκσι, άλλωστε, έχει σταθεί κριτικά απέναντι στη φούσκα της αμερικανικής οικονομίας του 2008 και στους άπληστους “ιερείς” της Γουόλ Στρητ. Χαρακτηριστικό είναι το γκραφίτι του, στο οποίο ένας χρηματιστής περπατάει στον δρόμο με τον χαρτοφύλακά του και μια ταμπέλα γύρω από τον λαιμό του, η οποία γράφει: «Ενδιαφέρομαι για τους ανθρώπους σε ποσοστό 0%».

Ένας γκραφιτάς έχει σβήσει την επιγραφή «Ακολούθησε τα όνειρά σου», γράφοντας από πάνω της: «Ακυρώθηκαν». Και ένας γιάπης, με την ακριβή του Samsonite τσάντα στα χέρια έχει περάσει γύρω από τον λαιμό την επιγραφή «Θα δουλέψω για ηλίθιους», ζητώντας εργασία.

Ό,τι και να λέει ο δήμαρχος, η ευρηματικότητα του Μπάνκσι είναι αναμφισβήτητη και η απήχηση που απολαμβάνει στον κόσμο είναι αξιοθαύμαστη. «Λένε ότι τα γκραφίτι τρομάζουν τους ανθρώπους και αποτελούν δείγμα κοινωνικής παρακμής. Είναι ψέμα. Τα γκραφίτι κρύβουν κινδύνους μόνο για τους πολιτικούς, τα στελέχη των διαφημιστικών και τους γκραφιτάδες» έχει δηλώσει ο ίδιος.