Αποθήκη ψυχών και Διαβατά – Πως συρρικνώνεται η παράνομη μετανάστευση

Το ρεύμα που δημιουργήθηκε στους κόλπους των προσφύγων-μεταναστών προς τα βόρεια σύνορα, λόγω της φήμης ότι θα ανοίξει ο λεγόμενος βαλκανικός διάδρομος, καθώς και τα επεισόδια στα Διαβατά, επανέφεραν στο προσκήνιο το μείζον πρόβλημα της μετατροπής της Ελλάδας σε αποθήκη ψυχών. Είναι κοινός τόπος ότι όχι μόνο η χώρα μας, αλλά ούτε και η ΕΕ διαθέτει μία επεξεργασμένη στρατηγική για να αντιμετωπίσει την παράνομη μετανάστευση.

Η στάση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων εξαρτάται αφενός από το ιδεολογικό-πολιτικό πρόσημό τους, αλλά και από τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης σε κάθε χώρα-μέλος. Η πολιτική των ημιμέτρων οδήγησε στη σημερινή δύσκολη κατάσταση. Δεδομένου ότι το πρόβλημα έχει ευρωπαϊκές διαστάσεις, απαιτείται ολοκληρωμένη κοινή μεταναστευτική πολιτική, η οποία να προικοδοτηθεί με επαρκείς πόρους και με τα αναγκαία εργαλεία.

Βασική πτυχή μίας τέτοιας πολιτικής πρέπει να είναι η μηδενική ανοχή στην παράνομη μετανάστευση. Προφανώς, οι εισροές δεν μπορούν να μηδενισθούν, αλλά εάν ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα για την αποτροπή παράνομης εισόδου ο αριθμός θα συρρικνωθεί. Είναι αδιανόητο η Ευρώπη όχι μόνο να επιδεικνύει ανοχή, αλλά και να χρηματοδοτεί πλουσιοπάροχα ΜΚΟ, που λειτουργούν ουσιαστικά ως επαγγελματίες διακινητές στο όνομα της διάσωσης και προστασίας προσφύγων. Παράγοντες κάποιων ΜΚΟ και επαγγελματίες αλληλέγγυοι, άλλωστε, υποκίνησαν το καραβάνι που υποτίθεται πως θα υποχρέωνε στο άνοιγμα του βαλκανικού διαδρόμου.

Η παράνομη είσοδος, λοιπόν, δεν μπορεί να μηδενισθεί, αλλά μπορεί να συρρικνωθεί. Η FRONTEX θα ήταν ισχυρό αποτρεπτικό εργαλείο εάν –με βάση διμερείς συμφωνίες της ΕΕ με τα γειτονικά κράτη– περιπολούσε, από κοινού με τις τοπικές αρχές, από τα σημεία που εκκινούν οι παράνομοι μετανάστες για να εισέλθουν στην Ευρώπη. Δηλαδή, εντός της Τουρκίας και των χωρών της βορείου Αφρικής.

Παραλλήλως, δεν είναι δυνατόν να συσσωρεύονται οι αιτήσεις για άσυλο και πολλές δεκάδες χιλιάδων να προστατεύονται επειδή εκκρεμεί η αίτησή τους. Πρέπει να δημιουργηθεί ο αναγκαίος ευρωπαϊκός μηχανισμός ταχύτατης εξέτασης των αιτήσεων για άσυλο σε κλειστά κέντρα φιλοξενίας μοιρασμένα στις χώρες-μέλη. Έτσι, σύντομα θα ξεκαθαρίζει ποιοι δικαιούνται προστασίας και ποιοι όχι.

Τέλος το καθεστώς ανοχής

Στο εσωτερικό της ΕΕ πρέπει να σταματήσει το καθεστώς ανοχής. Πρέπει να διενεργούνται συστηματικοί έλεγχοι σε κάθε χώρα-μέλος. Στην Ελλάδα π.χ. πρέπει:

• Να επιβάλλονται εξοντωτικά πρόστιμα σ’ όσους νοικιάζουν οικήματα σε μετανάστες, χωρίς άδεια παραμονής.
• Να υπάρξει μηδενική ανοχή στη “μαύρη” εργασία με την επιβολή εξοντωτικών προστίμων στις επιχειρήσεις που απασχολούν παράνομους μετανάστες.
• Να πραγματοποιούνται αστυνομικές επιχειρήσεις για την εξάρθρωση των συμμοριών που διακινούν ναρκωτικά, ελέγχουν την πορνεία και ληστεύουν, αλλά και για την καταπολέμηση του παραεμπορίου.

Για να αναληφθούν τέτοιες δράσεις δεν υπάρχει νομικό ή άλλο εμπόδιο. Παρ’ όλα αυτά, δεν έχει γίνει σχεδόν τίποτα προς αυτή την κατεύθυνση. Εάν εφαρμοζόταν μια τέτοια πολιτική συνεχών και αυστηρών ελέγχων, η μεγάλη πλειονότητα των παράνομων μεταναστών δεν θα μπορούσε να επιβιώσει.

Η ασφυκτική πίεση που θα ασκείτο με τα ανωτέρω μέτρα θα είχε προκαλέσει μια κάποια ροή οικειοθελούς επαναπατρισμού παράνομων μεταναστών, ο οποίος χρηματοδοτείται από κοινοτικό πρόγραμμα. Η ροή αυτή, όμως, δεν πρόκειται να ήταν σημαντική. Θα μεγάλωνε πολύ μόνο εάν οι παράνομοι μετανάστες πείθονταν από την πράξη ότι όσοι δεν επαναπατρίζονται οικειοθελώς θα απελαύνονται. Ταυτοχρόνως, οι απελάσεις θα λειτουργούσαν αποτρεπτικά και για όσους σχεδιάζουν να εισέλθουν στην Ευρώπη.

Η προσδοκία για εμβάσματα

Αν και η ΕΕ δίνει ένα μικρό κίνητρο για οικειοθελή επαναπατρισμό, η ανταπόκριση είναι μικρή. Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ), που χρηματοδοτείται από την ΕΕ (και την Ελλάδα) για τις οικειοθελείς επιστροφές, επιστρέφει κάθε χρόνο μερικές χιλιάδες. Η αιτία είναι ότι οι οικογένειες των παράνομων μεταναστών έχουν κατά κανόνα δαπανήσει μεγάλο μέρος των οικονομιών τους για να μπορέσει το μέλος τους να πληρώσει τους διακινητές και να εισέλθει παρανόμως στην Ευρώπη.

Περιμένουν, λοιπόν, από αυτόν να πιάσει δουλειά και να αρχίσει να στέλνει πίσω εμβάσματα. Ο οικειοθελής επαναπατρισμός ισοδυναμεί με διάψευση των προσδοκιών και κατά κανόνα με ηθική απαξίωση. Είναι ντροπή για έναν παράνομο μετανάστη να επιστρέψει οικειοθελώς στο χωριό του. Αντιθέτως, εάν επαναπατρισθεί υποχρεωτικά, έχει δικαιολογία.

Το πρόβλημα, λοιπόν, θα ανακυκλώνεται εάν δεν εξασφαλισθεί η δυνατότητα μαζικών απελάσεων. Η απέλαση, όμως, είναι δύσκολη, ειδικά από τις μικρότερα κράτη-μέλη. Ακόμα κι όταν ταυτοποιείται η εθνικότητα των παράνομων μεταναστών, τα προξενεία των χωρών προέλευσης π.χ. στην Αθήνα δίνουν με το σταγονόμετρο τα αναγκαία έγγραφα για την απέλαση. Πρώτον, επειδή οι κυβερνήσεις των χωρών προέλευσης (π.χ. Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Αφγανιστάν, αφρικανικών χωρών) είναι απρόθυμες. Δεύτερον, επειδή οι εδώ προξενικές αρχές δέχονται απειλές από τα κυκλώματα ή συνεργάζονται μαζί τους.

Αποτροπή μέσω απελάσεων

Η απέλαση είναι το ισχυρότερο αποτρεπτικό όπλο εναντίον της παράνομης μετανάστευσης. Όπως προανέφερα, κατά κανόνα είναι η οικογένεια που προσφέρει στον υποψήφιο παράνομο μετανάστη αποταμιεύσεις της για να πληρώσει τους διακινητές. Εάν οι οικογένειες διαπιστώσουν στην πράξη ότι η μεγάλη πλειονότητα όσων επιχειρούν το άλμα προς την Ευρώπη επαναπατρίζεται υποχρεωτικά, η προσδοκία-κίνητρο των εμβασμάτων θα διαψευσθεί και το κύμα θα εξασθενήσει.

Οι χώρες-προέλευσης, βεβαίως, έχουν πολιτική να εμποδίζουν με όλους τους διαθέσιμους τρόπους τον επαναπατρισμό παράνομων μεταναστών. Ο λόγος είναι ότι τα εμβάσματα που αυτοί στέλνουν ή θα στείλουν μελλοντικά στις οικογένειές τους αποτελούν σημαντική ένεση για τις τοπικές οικονομίες. Το έργο αυτό πρέπει να το αναλάβει η Κομισιόν για λογαριασμό της ΕΕ.

Οι λίστες με τα ονόματα των προς απέλαση παράνομων μεταναστών από όλες τις χώρες-μέλη να στέλνονται στις αρχές των χωρών προέλευσης, και από εκεί να εξασφαλίζονται τα αναγκαία έγγραφα επιστροφής. Τη διαδικασία μπορεί να διεκπεραιώνουν επιτόπου οι διπλωματικές αντιπροσωπείες της ΕΕ στις χώρες προέλευσης παράνομων μεταναστών.

Η δύναμη πίεσης της ΕΕ είναι πολύ μεγαλύτερη, επειδή με όλες σχεδόν τις χώρες προέλευσης των παράνομων μεταναστών έχει συνάψει ή μπορεί να συνάψει συμφωνίες. Διαθέτει τα αναγκαία πολιτικά, διπλωματικά και οικονομικά όπλα για να τις πειθαναγκάσει. Όταν επιβάλλει οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία είναι έλλειμμα πολιτικής βούλησης και όχι αδυναμία η μη άσκηση έμπρακτων πιέσεων, συμπεριλαμβανομένης της απειλής κυρώσεων, σε πολύ πιο αδύναμες χώρες. Στο πλαίσιο της κοινής ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, οι απελάσεις μπορούν να γίνονται με ειδικές συνεχείς πτήσεις τσάρτερ.

Όλα τα παραπάνω αφορούν τους παράνομους μετανάστες, δεδομένου ότι οι πραγματικοί πρόσφυγες δικαιούνται προστασία μέχρι οι συνθήκες στην πατρίδα τους να επιτρέψουν την επιστροφή τους. Για να υπάρξει γρήγορος διαχωρισμός απαιτείται, όπως προανέφερα, να υιοθετηθούν συγκεκριμένα αυστηρά κριτήρια για το ποιος είναι πραγματικά πρόσφυγας και ποιος είναι παράνομος οικονομικός μετανάστης που υποδύεται τον πρόσφυγα. Και βεβαίως, οι αρμόδιες επιτροπές να είναι όσες χρειάζονται για να διεκπεραιώνουν τις σχετικές αιτήσεις άμεσα, ώστε η αίτηση για παροχή ασύλου να μην είναι τρόπος προσωρινής άδειας παραμονής.