Σε τι ακριβώς λέμε “ναι” όταν κάνουμε κλικ στο “συμφωνώ” και “αποδέχομαι”;

Το θέμα των δεδομένων που συγκεντρώνουν οι υπολογιστές ή τα κινητά μας με κάθε σύνδεσή μας στο διαδίκτυο, βρέθηκε στο επίκεντρο του πέμπτου κατά σειρά σεμιναρίου για το διαδίκτυο ή webinar που διοργάνωσε το Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ). Αναζητήθηκαν απαντήσεις στο τι ακριβώς συνεπάγεται η συγκατάθεσή μας (όταν πατάμε πχ “αποδέχομαι”) στο διαδικτυακό εμπόριο των διαφημίσεων ή και των πολιτικών ερευνών.

Ένα από τα συμπεράσματα που προέκυψε από τη συζήτηση με τους συμμετέχοντες, είναι ότι κάθε φορά που λέμε “αποδέχομαι” και “ΟΚ” ή “συμφωνώ” με τη χρήση των δεδομένων μας, πλουτίζουμε απίστευτα την Google και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς ένα μεγάλο κομμάτι της οικονομικής τους ευμάρειας οφείλεται στα δεδομένα με τα οποία τροφοδοτούμε αυτές τις εταιρείες εμείς οι ίδιοι.

Όταν λέμε “εντάξει” ή “αποδέχομαι”, δίνουμε την άδεια να αντληθούν πληροφορίες για ό,τι αγοράσαμε διαδικτυακά ή τι ψάξαμε να αγοράσουμε ή να διαβάσουμε, ποιο φάρμακο ή ποιο κινητό μας ενδιαφέρει, ποιο ΙΧ, πόσο συχνά ψάχνουμε για φτηνή βενζίνη ή για φτηνά προϊόντα, και έμμεσα δίνουμε πληροφορίες για την οικονομική μας κατάσταση, για τον τόπο κατοικίας, το φύλο, το μορφωτικό μας επίπεδο, αν κάποια είναι έγκυος αφού ψάχνει για μωρουδιακά, ή αν παντρεύεται εφόσον ψάχνει για νυφικό.

“Αποδέχομαι” διαφημίσεις και πολιτικά μηνύματα

Αν σε αυτά προσθέσουμε και τα στοιχεία με τα οποία αφειδώς τροφοδοτεί κάθε χρήστης το Facebook ή το Twitter και το Instagram, από το πού πίνει καφέ μέχρι πότε κάνει μπάνιο, τότε αντιλαμβάνεται κάποιος πόσο πλήρες “προφίλ” χαρίζει σε κάποιους για να το μοσχοπουλησουν στους ενδιαφερόμενους. Χαρακτηριστικά, ο Μιχάλης Μπλέτσας, διευθυντής πληροφορικής στο Media Lab του ΜΙΤ (ΗΠΑ) ανέφερε ως παράδειγμα ότι παίρνοντας η Google μια εφαρμογή άσκησης ή “φίτνες”, ξέρει πότε γυμνάζεται ο πολίτης και ξέρει επίσης ότι αν του “πασάρει” μια διαφήμιση μετά την άθληση, θα είναι πιο δεκτικός γιατί, λόγω της άσκησης, έχει αυξημένες τις ενδορφίνες –ορμόνες “ευφορίας”.

Ένα άλλο παράδειγμα, αυτή τη φορά πολιτικής εκμετάλλευσης, είναι αυτό που έκανε ο Τραμπ. Συνέταξε προεκλογικά ένα μήνυμα σε 60.000 μικρές παραλλαγές (π.χ. προς εκείνους που είναι πιο θρησκευόμενοι ή προς όσους είναι λάτρεις των όπλων ή της βίας (και σε συνδυασμούς) και έστειλε στοχευμένα μηνύματα ανάλογα με το “προφίλ” των εκλογέων στο Ουισκόνσιν.

Όπως είπε, το πρόβλημα είναι ότι με κάθε “συμφωνώ” που πατάμε, ουσιαστικά δίνουμε την έγκρισή μας και στο να παρακολουθούνται οι δραστηριότητές μας και σε άλλες ιστοσελίδες, όχι μόνον σε εκείνην που δώσαμε τη συγκατάθεσή μας. Έτσι, εκείνοι που συγκεντρώνουν δεδομένα, βλέπουν για παράδειγμα, αν κάποια ψάχνει παιδική κούνια και ξέρουν ότι θα έχει πολλές πιθανότητες να αποκομίσει κέρδος μια επιχείρηση, αν της στείλει διαφημίσεις για έπιπλα ή οικιακές συσκευές.

Καταναλωτικές και πολιτικές στάσεις

Όπως είπε ο Μιχάλης Μπλέτσας «σκοπός της διαφήμισης είναι να σου αλλάξει συμπεριφορά», και του πολιτικού, «να σου αλλάξει γνώμη». Ενώ στο παρελθόν ο πολιτικός πήγαινε στις γειτονιές, τώρα απλώς στέλνει μηνύματα. Η σχέση είναι μη αμφίδρομη και άνιση καθώς ο ψηφοφόρος γίνεται παθητικός δέκτης. Επίσης, κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς υπόσχεται ένας πολιτικός στην “άλφα μερίδα” των ψηφοφόρων του και τι στην “βήτα”.

«Έχει χαθεί η δυνατότητα συζήτησης και πλέον στέλνουμε ένα μήνυμα με σκοπό να γίνει μέγιστα αποδεκτό από το συγκεκριμένο αποδέκτη, είναι ασύμμετρη σχέση όπου δεν μπορεί να υπάρχει αντίλογος και ο κόσμος πρέπει να είναι πιο προβληματισμένος και όχι τόσο παθητικός, γιατί ο βαθμός και η ακρίβεια με την οποία μεταδίδεται το μήνυμα, μιας εμπορικής εταιρείας ή ενός πολιτικού, είναι πια πολύ μεγαλύτερος», σημείωσε ο Μπλέτσας.

Η Λίλιαν Μήτρου, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, πρόεδρος του Ινστιτούτου για την Ιδιωτικότητα, τα Προσωπικά Δεδομένα και την Τεχνολογία είπε ότι «πολύ συχνά δίνουμε ελαφρά τη καρδία τη συγκατάθεσή μας για τη χρήση των δεδομένων μας, πατώντας το “συμφωνώ” και κάποιες φορές δίνουμε το ελεύθερο να αποκτηθεί πρόσβαση στην τοποθεσία μας ή στις λίστες των επαφών μας. Πολλές πλατφόρμες και μοντέλα χειραγώγησης βασίστηκαν ακριβώς σε αυτό, ότι οι χρήστες έδιναν πρόσβαση όχι μόνο στη δική τους πληροφορία, αλλά και στις λίστες των επαφών τους, πολλαπλασιάζοντας με αυτόν τον τρόπο τους ανθρώπους-“στόχους” διαφημίσεων ή πολιτικών εκστρατειών».

Όλα πωλούνται και αγοράζονται

Ο Αχιλλέας Μπούκης, αναπληρωτής καθηγητής Μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ (Ηνωμένο Βασίλειο) τόνισε ότι όπως είχαμε μεσίτες ακινήτων, έχουμε πλέον τους “μεσίτες δεδομένων” (data brokers). Αυτοί αποθηκεύουν και αναδιαρθρώνουν τις πληροφορίες από διάφορες πηγές (π.χ., μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εφαρμογές, ιστοσελίδες, πλατφόρμες). Έτσι, δημιουργούν βάσεις δεδομένων για κάθε χρήστη, οι οποίες καλύπτουν διάφορες πτυχές της προσωπικής και δημόσιας ζωής (δημογραφικά στοιχεία, τόπο κατοικίας, αγοραστικές συνήθειες, χρέη). Όλα αυτά είναι διαθέσιμα για πώληση και χρήση σε τρίτους.

Όσο πληρέστερο το προφίλ που σχηματίζεται, τόσο χρησιμότερο στους υποψήφιους αγοραστές και άρα τόσο ακριβότερο. «Η τιμή για τα βασικά δεδομένα καταναλωτή ενός ατόμου είναι λιγότερο από ένα δολάριο, αλλά μπορεί να αλλάξει σημαντικά, αναλόγως ηλικίας, φύλου, εθνικότητας, τόπου κατοικίας ή επαγγέλματος», ειπε. Πιο ακριβά πωλούνται τα δεδομένα για την ηλικιακή ομάδα 18-24 ετών, επειδή είναι αυτή που ξοδεύει το περισσότερο χρήμα, καθώς οι γονείς μπορεί να στερηθούν πολλά, αλλά δεν θα στερήσουν το παιδί ή το εγγόνι τους. Αν μάλιστα το “προφίλ” ανήκει σε εύπορη οικογένεια, τότε πουλιέται ακόμα πιο ακριβά.

Όπως επισήμανε ο Αχιλλέας Μπούκης, πολλοί ιστότοποι επίτηδες δεν δίνουν εύκολη διαχείριση επιλογών, ώστε ο πολίτης να πατάει το “εντάξει”, “αποδέχομαι”, για να ξεμπερδεύει. Η δουλειά των “μεσιτών” που πουλούν τα δικά μας δεδομένα, είναι νόμιμη. Μπορεί κάποιος να κάνει μήνυση μόνον αν διαπιστώσει ότι προσωπικά του δεδομένα διέρρευσαν χωρίς την δική του συγκατάθεση. Τέλος, έγινε αναφορά και στο κατά πόσον κινδυνεύουμε να λαμβάνονται πολιτικές αποφάσεις από αλγόριθμους. Ήδη χρησιμοποιούνται ευρύτατα στις οικονομικές ή και στις ιατρικές αποφάσεις…