Η Lehmann Βrothers, ο Κέινς και ο Μάρξ

Δέκα χρόνια συμπληρώνονται σε λίγες ημέρες από την  κατάρρευση της Lehmann Βrothers, μιας μικρής σχετικά αμερικανικής τράπεζας, η οποία όμως ταυτίστηκε με την παγκόσμια οικονομική κρίση. Σε αυτά τα δέκα χρόνια υπήρξε διεθνώς, σε διαφορετική κλίμακα ωστόσο, μία βάρβαρη ανακατανομή πλούτου, συνοδευόμενη  από περιστολή δικαιωμάτων και περιορισμό της δημοκρατικής λειτουργίας.

Ήταν όμως η κατάρρευση της Lehmann Βrothers ένας ξαφνικός θάνατος ή η νομοτελειακή κατάληξη ενός οικονομικού συστήματος που θεωρεί πως η μεταφορά ενός ενυπόθηκου δανείου υψηλού ρίσκου από το ένα γραφείο στο άλλο παράγει πλούτο; Την εκδοχή του ξαφνικού θανάτου αποκλείουν οι προγενέστερες αναφορές στην φούσκα της αμερικανικής αγοράς ακινήτων, αλλά και η εκδήλωση χρηματοπιστωτικών προβλημάτων τουλάχιστον έναν χρόνο πριν την κατάρρευση της συγκεκριμένης τράπεζας.

Αν και είχε ήδη διαφανεί ότι η αμερικανική αγορά υποθηκών ήταν ιδιαίτερα εύθραυστη, μέχρι το 2007 οι ΗΠΑ και οι αγορές έδιναν την εντύπωση πως πρόκειται για μια κατάσταση που μπορεί να διευθετηθεί. Το καλοκαίρι του 2007, ωστόσο, τα γεγονότα άρχισαν να τρέχουν, με αποτέλεσμα να εμφανιστούν οι πρώτες πτωχεύσεις. Στα τέλη Ιουλίου τα χρηματιστήρια πιέζονται διεθνώς, ενώ εμφανίζεται και η πρώτη ευρωπαϊκή αντίδραση. Η Γερμανία διασώζει επειγόντως την τράπεζα IKB, με ένα πακέτο ύψους τριών δισεκατομμυρίων ευρώ. Στο μεταξύ τα επιτόκια δανεισμού έχουν αρχίσει μια τρελή κούρσα.

Ο ίδιος ο Τρισέ, ο οποίος βρισκόταν τότε στο τιμόνι της ΕΚΤ, αποκαλύπτει σήμερα ότι «την πραγματική έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης που θα θέριζε τον κόσμο, την αντελήφθην στις 9 Αυγούστου 2007, το πρωί, όταν αντιμετωπίσαμε την πλήρη διακοπή της λειτουργίας της νομισματικής αγοράς της ευρωζώνης».

Ήταν η ημέρα, που ο γαλλικός τραπεζικός όμιλος BNP Paribas πάγωνε τρία από τα κεφάλαια που είχε επενδύσει στις ΗΠΑ και η ΕΚΤ, με το πρωτοφανές ποσό των 95 δισεκ. ευρώ, παραχωρούσε ρευστότητα σε 50 τράπεζες της Ευρωζώνης, κατόπιν αιτήματός τους. Οι ενέργειες αυτές έστειλαν το μήνυμα ότι η κρίση πέρασε τον Ατλαντικό, δεν ήταν όμως ικανές να την αποτρέψουν. Έναν χρόνο αργότερα ήρθε το δεύτερο κύμα, στις 15 Σεπτεμβρίου 2008, όταν η Lehmann Βrothers κήρυξε πτώχευση.

Μηχανισμός ανάφλεξης

Αν και η Lehman Βrothers ήταν η μικρότερη επιχειρηματική τράπεζα της Wall Street, αποτέλεσε τον «μηχανισμό ανάφλεξης», σύμφωνα με τον Τρισέ. Και αυτό γιατί, εκείνη την περίοδο, οι αμερικανικές αρχές, οι οποίες είχαν δεχθεί ήδη επικρίσεις για την βοήθεια που πρόσφεραν στους οργανισμούς διαχείρησης υποθηκών, δεν μπορούσαν να την διασώσουν με κρατικό χρήμα.

Αυτό ωστόσο είναι η πρώτη ανάγνωση. Μια απλή διάσωση της Lehman Βrothers δεν θα έλυνε το πρόβλημα, καθώς δεν θα αντιμετώπιζε την βασική αιτία που δεν ήταν άλλη από τα αποκαλούμενα «subprimes». Τα χρηματοπιστωτικά  εργαλεία δηλαδή, τα οποία έδιναν πρόσβαση  σε ιδιοκτησία σε άτομα χωρίς κεφάλαιο και καμιά φορά χωρίς εισόδημα. «Υπήρχαν δύο σχολές», λέει σήμερα ο Τρισέ, «εκείνοι που θεωρούσαν ότι η κρίση των subprimes ήταν ο προάγγελος μίας πολύ σοβαρής κατάστασης και εκείνοι που θεωρούσαν ότι επρόκειτο για μία απλή διόρθωση της αγοράς, χωρίς συστημικό κίνδυνο». Διευκρινίζει επίσης ότι ο ίδιος ανήκε στην πρώτη σχολή.

Την κατάρρευση της Lehman Βrothers ακολούθησαν δραματικά γεγονότα. Οι υπερβολικά εκτεθειμένες σε επισφαλή δάνεια τράπεζες χρεωκοπούσαν η μία μετά την άλλη, δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι βρέθηκαν στον δρόμο, εκατοντάδες εκατομμύρια έχασαν τις δουλειές τους και τρισεκατομμύρια δολάρια εξαφανίστηκαν. Σε άλλες περιπτώσεις το τραπεζικό χρέος μετατράπηκε σε κρατικό και το αποτέλεσμα ήταν πολιτικές σκληρής λιτότητας που φτωχοποίησαν ακόμη περισσότερο μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Πού πήγαν όμως αυτά τα τρισεκατομμύρια δολάρια;

Μάθαμε καινούργιες λέξεις

Σήμερα η αμερικανική οικονομία δείχνει να ανακάμπτει, οι προβλέψεις του ΔΝΤ για την παγκόσμια ανάπτυξη παραμένουν σταθερές στο 3.9% για την επόμενη διετία και η Ευρώπη θεωρεί ότι απέκτησε πλέον τους μηχανισμούς και τα εργαλεία για την αντιμετώπιση μελλοντικών χρηματοπιστωτικών κρίσεων. Αντιθέτως εκτεθειμένες είναι οι αναδυόμενες αγορές, οι οποίες παρουσιάζουν μια “επιτάχυνση χρέους”.

Η κρίση που ακολούθησε την κατάρρευση της Lehman Βrothers όμως, εκτός από συμφορές έβαλε στην καθημερινότητά μας και νέες λέξεις και έννοιες που μέχρι τότε χρησιμοποιούσαν μόνον οι οικονομολόγοι. Από την εκδήλωσή της ακόμη, άνοιξε άλλωστε και η συζήτηση για την “πραγματική οικονομία”, η οποία ήταν και μια ομολογία του ίδιου του συστήματος ότι αυτό που ζούσαμε δεν υπήρχε.

Από αυτήν την άποψη πολλά από τα τρισεκατομμύρια δολάρια δεν χάθηκαν, γιατί πολύ απλά δεν υπήρξαν, αφού δεν ήταν πραγματικά, αλλά εγγραφές ονομαστικής αξίας σε ενυπόθηκα δάνεια υψηλού ρίσκου. Το χρήμα δημιούργησε δηλαδή για άλλη μία φορά χρήμα, όχι όμως πλούτο. Από την άλλη, αυτό το μη πραγματικό χρήμα, πληρώθηκε και πληρώνεται, μαζί με τις καταστροφές που επέφερε η κρίση, με πραγματικό πλούτο που δημιουργούν η εργασία και η επιχειρηματικότητα.

Σήμερα, δέκα χρόνια μετά, οι πληγές παραμένουν ανοιχτές στις μικρές χώρες και τα αδύνατα κοινωνικά στρώματα, όπου μετακυλήθηκε το χρέος. Πολίτες και κράτη καλούνται να πληρώσουν αυτές τις εγγραφές ονομαστικής αξίας με λιτότητα, οικονομική συρρίκνωση, περιστολή εργασιακών δικαιωμάτων και ενίοτε διορισμένες κυβερνήσεις. Μας έμειναν βέβαια οι νέες λέξεις, όπως σπρεντ, διακράτηση, κ.α. Μαζί με αυτές ας θυμόμαστε τουλάχιστον και ότι η χρονιά που γεννήθηκε ο Κέινς ήταν η χρονιά που πέθανε ο Μαρξ.