Τουρκικές εκλογές 2023: Θα παραδώσει ο “σουλτάνος” την εξουσία;

Η ζωή έχει διδάξει ότι τίποτα δεν διαρκεί για πάντα. Παρόλα αυτά, ελάχιστοι είναι εκείνοι που διαθέτουν την ψυχική δύναμη και κυρίως τη σοφία για να το συνειδητοποιήσουν και να αποσυρθούν εγκαίρως από τη σκηνή. «Σαν έτοιμος από καιρό, σαν θαρραλέος αποχαιρέτα την Αλεξάνδρεια που φεύγει», προτρέπει ο Καβάφης στο ποίημά του “Απολείπειν ο θεός Aντώνιον”. Πολλοί είναι οι αναλυτές εντός και εκτός Τουρκίας που αναρωτιούνται πώς ο “σουλτάνος” Ερντογάν θα χειριστεί την κομβική στιγμή, που κοντοζυγώνει.

Αναφερόμαστε στις προεδρικές εκλογές την άνοιξη του 2023. Οι ενδείξεις είναι αρνητικές γι’ αυτόν. Οι περισσότεροι εκτιμούν ότι το πιθανότερο είναι ο “σουλτάνος” να γαντζωθεί στην εξουσία, ακόμα και εάν η πλειοψηφία των Τούρκων θα τον καταψηφίσει. Αν και το 2023 θα βρίσκεται στην εξουσία για 21 συνεχή χρόνια, δεν δείχνει διατεθειμένος να αποσυρθεί, αποδεχόμενος ότι έφτασε πια στη δύση της πολιτικής του σταδιοδρομίας.

Φοβάται, κι όχι άδικα, ότι οι πολιτικοί του αντίπαλοι θα εγκαλέσουν αυτόν και την οικογένειά του για τα ουκ ολίγα πολιτικά και οικονομικά τους εγκλήματα. Όσο πλησιάζουν, λοιπόν, οι εκλογές, τόσο εντείνονται οι ανησυχίες πως θα κάνει ό,τι χρειάζεται για να παραμείνει στο παλάτι του. Στον κοινοβουλευτισμό, οι ηγέτες δεν είναι παντοτινοί. Αλλά η Τουρκία έχει προ πολλού παραβιάσει ακόμα και τον στοιχειώδη κανόνα του, ειδικά μετά την αμφιλεγόμενη απόπειρα πραξικοπήματος του 2016.

Μετά από το κύμα διώξεων κάθε είδους πολιτικών αντιπάλων, το προεδρικό καθεστώς έγινε ερντογανικό με την κατάργηση κάθε έννοιας κράτους δικαίου. Από τότε όλες οι πτυχές της δημόσιας ζωής ελέγχονται από τον ίδιο και τα όργανά του. Χιλιάδες έχουν καταδικαστεί με την κατηγορία της εξύβρισης του προέδρου! Παρά το κύμα μαζικών εκκαθαρίσεων στους κρατικούς μηχανισμούς και τον ακραίο αυταρχισμό, γεγονός παραμένει ότι ο “σουλτάνος” βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο.

Κατακόρυφη πτώση δημοφιλίας

Η οικονομική κρίση έχει συρρικνώσει τη δημοφιλία του, προαναγγέλλοντας εκλογική ήττα του. Η αντιπαράθεση του Ερντογάν με τη Δύση υπονόμευσε την τουρκική λίρα, με αποτέλεσμα η τεράστια υποτίμησή της να προκαλεί υπερπληθωρισμό και σοβαρότατα προβλήματα στην πραγματική οικονομία. Η δε κλιμακούμενη φτωχοποίηση ειδικά των λαϊκών στρωμάτων, που στήριξαν την τελευταία 20ετία τον Ερντογάν και το κόμμα του, ροκανίζει την εκλογική επιρροή του.

Ο “σουλτάνος” δείχνει να αδιαφορεί για τον πληθωρισμό και την υποτίμηση του νομίσματος, επιλέγοντας μία επεκτατική πολιτική χαμηλών επιτοκίων. Και βέβαια για την ακρίβεια που επικρατεί κατηγορεί τους χρηματιστές και τους επιχειρηματίες. Είναι τόσο οριακή η οικονομική κατάσταση στην Τουρκία, που ορισμένοι φτάνουν στο σημείο να αμφιβάλουν εάν το καθεστώς θα αντέξει μέχρι τις εκλογές του 2023.

Σύμφωνα με έρευνα της εταιρείας δημοσκοπήσεων İstanbul Economics Research, που δημοσίευσε η αντιπολιτευόμενη εφημερίδα Τζουμχουριέτ στις αρχές του 2022, ο κυβερνητικός συνασπισμός δεν θα κατάφερνε να δώσει στον Ερντογάν μια προεδρική νίκη, εάν οι εκλογές διεξάγονταν τότε. Η “Λαϊκή Συμμαχία”, που περιλαμβάνει το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και το ακροδεξιό Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης του Μπαχτσελί, θα λάμβανε μόλις το 40,5% των ψήφων.

Ενωμένη η αντιπολίτευση

Όπως όλα δείχνουν, ο Ερντογάν θα έχει απέναντί του υποψήφιο, τον οποίο θα στηρίξει ρητά σύσσωμη η αντιπολίτευση, προκειμένου να εκτοπίσει τον “σουλτάνο” από την εξουσία. Μόνο τυχαίο δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι για πρώτη φορά προ μηνών ο Τούρκος πρόεδρος άφησε δημόσια ανοικτό το ενδεχόμενο να βρεθεί εκτός εξουσίας. Ήταν κάτι που δεν είχε ξανασυμβεί.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν και κατά πόσο ο “σουλτάνος” θα αφήσει τα πράγματα να εξελιχθούν κατά τρόπο ομαλό, ή θα μεθοδεύσει κάποιου είδους εκτροπή με σκοπό να παραμείνει στην εξουσία. Μεταξύ αυτών που πιστεύουν ότι τα χειρότερα δεν έχουν περάσει για την Τουρκία είναι και ο Σονέρ Τσαπτάι, συνεργάτης του Washington Institute for Near East Policy και συγγραφέας του βιβλίου “Το φθινόπωρο ενός σουλτάνου: ο Ερντογάν αντιμέτωπος με τις ασυγκράτητες δυνάμεις της Τουρκίας”.

Όπως έχει προ μηνών γράψει, «ο ηγέτης της πιο παλιάς Δημοκρατίας και της μεγαλύτερης οικονομίας που υπάρχει ανάμεσα στην Ιταλία και στην Ινδία, βρίσκεται αντιμέτωπος με μια απόδοση λογαριασμού και ευθυνών: σε δεκαοχτώ μήνες στην Τουρκία θα διεξαχθούν προεδρικές εκλογές, στις οποίες ο Ερντογάν είναι πολύ απίθανο να επικρατήσει. Και, δεδομένης της μακράς παράδοσής του στη διαφθορά και στην κατάχρηση εξουσίας, θα μπορούσε να δικαστεί στην περίπτωση που χάσει την εξουσία. Φαίνεται ξεκάθαρα πως ο Ερντογάν θα αποπειραθεί να κάνει τα πάντα για να παραμείνει στη θέση του, ακόμη και να σαμποτάρει την ομαλότητα της εκλογικής διαδικασίας, να μην αναγνωρίσει το αποτέλεσμα ή να υποκινήσει μια εξέγερση τύπου 6ης Ιανουαρίου».

Με τον φόβο της Δύσης

Παρά το γεγονός ότι η Δύση είναι έξαλλη με τον Ερντογάν, ειδικά μετά την άρνησή του να συναινέσει στην ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ έχουν υιοθετήσει στάση αναμονής, ελπίζοντας να τον ξεφορτωθούν στις εκλογές του 2023. Ο Ερντογάν, όμως, δεν είναι δυτικός πολιτικός. Είναι ανατολίτης με ψυχοσύνθεση “σουλτάνου”. Έχει ταυτίσει τον εαυτό του με την εξουσία και γι’ αυτό δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι είναι έτοιμος να αποδεχθεί την ήττα του. Με άλλα λόγια, μοιάζει να έχει εγκαταλείψει τον ρόλο του εκλεγμένου ηγέτη, ο οποίος κρίνεται από τον λαό και στέλνεται από αυτόν στο σπίτι του. Εξ ου και το “σουλτάνος”.

Ένας ακόμα λόγος που λειτουργεί καταλυτικά είναι τα διάφορα σκάνδαλα, στα οποία έχει εμπλακεί ο ίδιος και μέλη της οικογένειάς του. Είναι πολλοί οι αντίπαλοί του που αδημονούν να λογοδοτήσει γι’ αυτά. Δεν πρόκειται μόνο για κραυγαλέα οικονομική διαφθορά. Πρόκειται και για αιματηρές προβοκάτσιες. Στην Τουρκία, εξάλλου, το κλίμα που επικρατεί δεν βοηθάει την ομαλή μετάβαση.

Η πολιτική πόλωση έχει χτυπήσει ταβάνι και το σημαντικότερο έχει διαχυθεί στην κοινωνία με αποτέλεσμα η τουρκική κοινωνία να είναι βαθιά διχασμένη. Το γεγονός αυτό δυσκολεύει κάποιους είδους παρασκηνιακής συμφωνία για παροχή ασυλίας στον ίδιο και στην οικογένειά του, εάν παραδώσει ομαλά την εξουσία. Ο Ερντογάν δείχνει να μην εμπιστεύεται ούτε την αντιπολίτευση, αλλά ούτε και τους Αμερικανούς, οι οποίοι θα μπορούσαν να παίξουν ρόλο εγγυητή.

Ένας ακόμα λόγος που μπορεί να οδηγήσει τον Τούρκο πρόεδρο σε εκτροπή είναι ο φόβος του ότι οι Αμερικανοί του στήνουν παγίδα. Το αλλοτινό “αγαπημένο παιδί” των Δυτικών έχει μετατραπεί σε μεγάλο πρόβλημα, από τότε που άρχισε να ξεδιπλώνει τη δική του ανεξάρτητη ατζέντα για τον διεθνή ρόλο της Τουρκίας και κυρίως από τότε που ξήλωσε τα δυτικά δίκτυα επιρροής στη γειτονική μας χώρα.

Τα σενάρια του Ερντογάν

Κατέστη δε “κόκκινο πανί” όταν τα βρήκε με τον Πούτιν. Προς το παρόν, όμως, οι Αμερικανοί αποφεύγουν τη ρήξη με το καθεστώς Ερντογάν, επειδή φοβούνται μήπως έτσι χάσουν οριστικά την Τουρκία. Το πραξικόπημα του 2016 έπεισε τον “σουλτάνο” ότι οι ΗΠΑ τον θεωρούν εμπόδιο και επιδιώκουν την ανατροπή του. Η παντελής έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους Αμερικανούς, η πεποίθηση πως τον έχουν προγράψει, κατέστησε μονόδρομο για τον Τούρκο πρόεδρο τον εναγκαλισμό με τον Πούτιν, προκειμένου να εξισορροπήσει τις δυτικές πιέσεις.

Από την πλευρά τους οι Αμερικανοί προετοιμάζονται για την μετά-Ερντογάν εποχή, θεωρώντας μάλλον αυθαίρετα ότι η Τουρκία θα επιστρέψει στη θέση που ήταν πριν το 2002. Πρόκειται, όμως, περισσότερο για ευσεβή πόθο, παρά για ρεαλιστική εκτίμηση. Είναι προφανές πως αυτές τις δύο δεκαετίες έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι, πως η σημερινή Τουρκία είναι πολύ διαφορετικά από αυτό που ήταν όταν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης σχημάτιζε για πρώτη φορά κυβέρνηση.

Σε περίπτωση που ο Τούρκος πρόεδρος διαπιστώσει ότι χάνει τις εκλογές, ένα σενάριο είναι να οργανώσει εκλογική νοθεία. Ο έλεγχος που ασκεί πάνω στους κρίσιμους κρατικούς μηχανισμούς τον διευκολύνει. Ένα άλλο σενάριο είναι να επικαλεστεί λόγους για να αναβάλει τις εκλογές. Και τέλος ένα τρίτο σενάριο είναι λίγο πριν τις εκλογές να φροντίσει με κάποιον τυχοδιωκτισμό να συσπειρώσει την τουρκική κοινωνία πίσω του, ενεργοποιώντας τα εθνικιστικά αντανακλαστικά της.

Πρόκειται για γνωστή συνταγή. Ένας συνήθως εξωγενής παράγοντας και μία “εθνική νίκη” αλλάζουν τους συσχετισμούς δυνάμεων, έστω και πρόσκαιρα. Το εθνικιστικό υπόστρωμα που διαποτίζει παραδοσιακά την Τουρκία τον εξυπηρετεί. Η προσάρτηση της κατεχόμενης Κύπρου είναι μία από τις ενδεχόμενες επιλογές του Ερντογάν. Το έχει αφήσει να διαφανεί, άλλωστε, εδώ και καιρό. Ειδικά μετά την πρόσφατη παρόξυνση της τουρκικής επιθετικής ρητορικής, η Αθήνα βρίσκεται σε επιφυλακή, καθώς δεν μπορεί να αποκλείσει ακόμα και ένα θερμό επεισόδιο σε χρόνο που θα νομίζει ότι θα του εξασφαλίσει μία εύκολη νίκη.