Η εξέγερση κατά του ισλαμικού σκοταδισμού

Τεχεράνη, Ταμπρίζ, Βαν, Τατβάν και τέλος Άγκυρα. Αυτή είναι η διαδρομή που συνδέει το Ιράν με την Τουρκία μέσω τρένου. Τρεις χιλιάδες χιλιόμετρα δυανύονται σε διάστημα 60 ωρών, με το αντίτιμο του εισιτηρίου να είναι για τους περισσότερους απαγορευτικό. Χρόνος, απόσταση και χρήμα εξανεμίστηκαν, όμως, τις τελευταίες ημέρες. Πώς αλλιώς μπορεί κανείς να εξηγήσει ότι Τουρκάλες αγωνίζονται στο πλευρό των γυναικών στο Ιράν.

“Αδελφή”. Έτσι, αποκάλεσε και η Νασίμπ Σαμσάϊ την Μάσχα Αμινί και ας μην είχαν γνωριστεί ποτέ οι δυό τους πριν τον θάνατο της τελευταίας. Κι όμως, πάνω κάτω στην ίδια ηλικία, η Νασίμπ έκοψε τα μαλλιά της μπροστά από την πρεσβεία του Ιράν στην Κωνσταντινούπολη, κραυγάζοντας το όνομα της άτυχης κοπέλας. Η εικόνα έκανε το γύρο του κόσμου και δεν άργησε να μετατραπεί σε σύμβολο της κοινωνικής αναταραχής που λαμβάνει χώρα εδώ και μερικές ημέρες στο Ιράν και τείνει να λάβει χαρακτηριστικά εξέγερσης, “η επανάσταση της αντι-μαντήλας”.

Η Tουρκάλα Νασίμπ δεν ήταν μόνη της. Περιβαλλόταν από εκατοντάδες άλλες γυναίκες που ζητωκραύγαζαν όσο αυτή μέσα στα νιάτα και την ομορφιά της πέταξε την μαντήλα, αποκάλυψε τα πλούσια μαλλιά της, τα οποία και πετσόκοψε, κοιτώντας ψηλά στον ουρανό. Δεν είναι η μόνη. Από την Τεχεράνη, μέχρι το Λίβανο, την Κωνσταντινούπολη και τη Βηρυτό χιλιάδες γυναίκες συνεχίζουν να διαμαρτύρονται στους δρόμους για τον βίαιο θάνατο της 22χρονης Αμινί. «Γυναίκες, ελευθερία, ζωή», είναι το σύνθημα που κυριαρχεί. Και όσες δεν μπορούν να ξεχυθούν σπεύδουν στα σόσιαλ μίντια για να εκφράσουν τον πόνο και την οργή τους.

Σε πλατφόρμες, όπως το TikTok, η μία μετά την άλλη, στέκονται στην κάμερα σιωπηλές, κόβοντας τα μαλλιά τους. Στο πρόσωπο της Αμινί βλέπουν τον εαυτό τους, τις αδελφές, τις μανάδες και τις κόρες τους. «Πήγε στην Τεχεράνη να επισκεφτεί την οικογένειά της. Έλεγα στη μαμά μου ότι άνετα θα μπορούσα να είμαι εγώ στη θέση της, οι αδελφές ή οι εξαδέλφες μου», δήλωσε η 48χρονη Σάρα που ζει στη Γαλλία, με καταγωγή από το Ιράν.

Εξέγερση κατά του σκοταδισμού

Η Αμινί επισκεπτόταν την πρωτεύουσα, από την Saqqez, που βρίσκεται στο ιρανικό Κουρδιστάν. Μόλις είχε βγει από το σταθμό του μετρό στο κέντρο της Τεχεράνης, συνοδευόμενη από το αδελφό της. Δεν πρόλαβε να αντιδράσει, όταν τέσσερις άνδρες με πολιτικά την άρπαξαν από τα μαλλιά, αναγκάζοντας την μπει στο βαν που ανήκε στην Gasht e Ershad, γνωστή ως “περιπολία καθοδήγησης”. Πρόκειται για τις περιπολίες της θρησκευτικής αστυνομίας που φροντίζει να επιβάλλει τον κώδικα ενδυμασίας των γυναικών, ο οποίος είναι νόμος στην Ισλαμική Δημοκρατία από το 1979.

Στους δρόμους των περισσοτέρων πόλεων του Ιράν βρίσκονται χιλιάδες τέτοιοι. Επισήμως δεν ξεπερνούν τις 7.000, αλλά στην πραγματικότητα υπολογίζεται ότι είναι πάνω από 20.000. Χωρίζονται σε ομάδες των έξι ατόμων. Τέσσερις είναι οι άνδρες ντυμένοι στα πολιτικά και έχουν μαζί τους και δύο γυναίκες. Πρώην μέλος της αστυνομίας, που μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας, δήλωσε ότι όταν κάποιος εντάσσεται στην θρησκευτική αστυνομία «του λένε ότι ο λόγος για τον οποίον εργάζονται στην Αστυνομία Ηθών είναι για να προστατεύουν τις γυναίκες, γιατί αν αυτές δεν ντύνονται όπως πρέπει, μπορεί να είναι προκλητικές για τους άνδρες και αυτοί μπορεί να τους κάνουν κακό»!

Έχουν δικαίωμα να συλλαμβάνουν όσες θεωρούν ότι είναι παραβάτες. Αυτό συνέβη και στην περίπτωση της Αμινί που μεταφέρθηκε στο διαβόητο κέντρο κράτησης Vozara. Μαζί με άλλες γυναίκες που κρίθηκαν ότι παραβίασαν το υποχρεωτικό χιτζάμπ (κάλυμμα του κεφαλιού), επρόκειτο να παρακολουθήσουν μία πεντάωρη διάλεξη για την “απρεπή” εμφάνισή τους. Αντί γι’ αυτό, όμως, κακοποιήθηκε, οδηγήθηκε στο νοσοκομείο, όπου και εξέπνευσε λίγο αργότερα.

Αμέσως μετά το πρώτο κύμα κατακραυγής που ακολούθησε, η αστυνομία κυκλοφόρησε ένα αδέξια μονταρισμένο βίντεο. Σε αυτό απεικονίζεται η Αμίνι να συνομιλεί με μία άλλη γυναίκα. Προσπαθεί να στηριχτεί σε κάτι καρέκλες, αλλά καταρρέει στο πάτωμα. Η επίσημη εκδοχή των Ιρανών αξιωματούχων ήταν ότι η κοπέλα υπέφερε από υποκείμενο νόσημα και πέθανε από καρδιακή προσβολή.

Ο πατέρας της αντέκρουσε την επίσημη εκδοχή, υποστηρίζοντας ότι η κόρη του ήταν υγιέστατη. Μιλώντας σε τοπική ιρανική εφημερίδα εξήγησε ότι «το βίντεο που έδειξαν από το κέντρο κράτησης ήταν εμφανώς μονταρισμένο. Γιατί δεν έδειξαν το βίντεο, όπου η κόρη μου βγαίνει από το βαν; Γιατί δεν έδειξαν τί έγινε στους διαδρόμους του κρατητηρίου;» Αποκάλυψε, μάλιστα, ότι δεν του επέτρεψαν να δει την κόρη του, παρά την επιμονή του.

Η οικογένεια της Αμινί, όμως, δεν είναι μόνη. Εκατοντάδες χιλιάδες άτομα συνεχίζουν να βγαίνουν στους δρόμους του Ιράν. Δεκάδες έχουν χάσει τη ζωή τους, χιλιάδες έχουν τραυματιστεί, ενώ σε τριπλάσιο υπολογίζεται ο αριθμός όσων έχουν συλληφθεί. Ο πρόεδρος της χώρας, που έχει στα χέρια του πολύ αίμα από την προηγούμενη θητεία του ως γενικός εισαγγελέας, παραμένει ανυποχώρητος. Επιμένει ότι δεν υπήρξε τίποτα μεμπτό, ενώ έχει ζητήσει από τις δυνάμεις ασφαλείας να αντιδράσουν «με αποφασιστικότητα έναντι όσων πλήττουν την ασφάλεια και την ειρήνη της χώρας και του λαού». Ο δε επικεφαλής της δικαστικής εξουσίας στο Ιράν Γολαμχοσεΐν Μοχσενί Εζεΐ ζήτησε «καμία επιείκεια» έναντι των διαδηλωτών.

Νεκρή και η Νατζάφι

Περισσότεροι από 40 είναι οι νεκροί και δεκάδες οι τραυματίες από τις συγκρούσεις των διαδηλωτών με τις δυνάμεις ασφαλείας. Έχει χάσει τη ζωή της και μία κοπέλα 20 ετών η Νατζίς Νατζάφι, της οποίας η φωτογραφία να κόβει τα μαλλιά της είχε κάνει τον γύρο του κόσμου. Η Νατζάφι σκοτώθηκε από πυρά των δυνάμεων ασφαλείας (στο σώμα της βρέθηκαν έξι σφαίρες). Το βίντεο που κυκλοφορεί στα social media είναι συγκλονιστικό:

https://youtu.be/vO2yeDgOYBI

Στους δρόμους έχουν κατέβει οι ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένης και της πολιτοφυλακής Basij, η οποία δημιουργήθηκε από τον Αγιατολάχ Χομεϊνί το 1979. Τα περισσότερα μέλη της προέρχονται από φτωχά, αγροτικά περιβάλλοντα. Έγιναν διάσημοι για τις επιθέσεις τους με “ανθρώπινα κύματα” κατά των στρατευμάτων του Σαντάμ Χουσεΐν στον πόλεμο με το Ιράκ το 1980-88, οι οποίες είχαν ως στόχο να εξουδετερώσουν τις εχθρικές ιρακινές δυνάμεις με το βάρος του αριθμού τους και ανεξάρτητα από τις υψηλές απώλειες. Μετά το τέλος του πολέμου του Ιράν με το Ιράκ το 1988, οι Basij δεν διαλύθηκαν. Συνέχισαν να λειτουργούν ως  πολιτοφυλακή που παρέχει στο καθεστώς πρόσθετο ανθρώπινο δυναμικό.

Παρατηρώντας κανείς τη σημερινή ζωή στο Ιράν, δυσκολεύεται να φανταστεί ότι τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά πριν την Ιρανική Επανάσταση του 1979 και την επιβολή θεοκρατικού καθεστώτος. Επί εποχής Σάχη οι οικονομικές ανισότητες ήταν μεγάλες, η καταπίεση των αντιπολιτευομένων σκληρότατη, αλλά στο επίπεδο των κοινωνικών δικαιωμάτων, οι γυναίκες δεν διέφεραν από τις δυτικές. Φοιτούσαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ντύνονταν με μίνι φούστες και μοντέρνα μαγιό. Πήγαιναν κομμωτήριο, έβαφαν τα μαλλιά τους ξανθά, φορούσαν μακιγιάζ και κοσμήματα.

Αν και το χιτζάμπ ήταν και τότε ευρέως διαδεδομένο, δεν ήταν υποχρεωτικό. Πολλές γυναίκες στις πόλεις φορούσαν στενά τζιν, μίνι φούστες και κοντομάνικες μπλούζες. Τα ζευγάρια κυκλοφορούσαν χέρι-χέρι, δίχως να φοβούνται ότι θα έχουν συνέπειες. Το καθεστώς του Σάχη ήταν αμερικανόφιλο και δυτικότροπο, αλλά ήταν για άλλους λόγους μισητό στη μεγάλη πλειονότητα των Ιρανών. Γι’ αυτό και η κοινωνική επανάσταση που είχε στο κέντρο της τους μουλάδες όχι μόνο βρήκε απήχηση στο λαό, αλλά και επικράτησε, λόγω της ενεργού λαϊκής συμμετοχής.

Ανατροπή

Αμέσως μετά την ανατροπή του Σάχη, ο τότε νέος ανώτατος ηγέτης του Ιράν Αγιατολάχ Χομεϊνί επέβαλε την ισλαμική ατζέντα. Ο ισλαμικός σκοταδισμός είχε αρχίσει να επιβάλλεται. Ο πολυετής πόλεμος που προκλήθηκε από την επίθεση του Ιράκ συσπείρωσε τον ιρανικό λαό στην υπεράσπιση της πατρίδας του κι αυτό αποδείχθηκε από την αυτοθυσία χιλιάδων νέων Ιρανών στο μέτωπο. Κάπως έτσι, το Ιράν κατάφερε να αποκρούσει την επίθεση του Σαντάμ Χουσεΐν.

Όταν, όμως, η ζωή επανήλθε στην ομαλότητα, ο ισλαμικός σκοταδισμός στο κοινωνικό επίπεδο και η πολιτική ανελαστικότητα του καθεστώτος πυροδότησε το 2007 μία πρωτοφανή για τα δεδομένα του Ιράν εξέγερση. Αφορμή ήταν οι εκλογές, το αποτέλεσμα των οποίων είχε αμφισβητηθεί από τους πολίτες. Τότε, κατά τη διάρκεια των μαζικών διαδηλώσεων, μία κοπέλα 27 ετών είχε σκοτωθεί από ελεύθερο σκοπευτή. Η δολοφονία της  Νέντα Αγκά-Σολτάν από παρακρατικούς είχε συγκλονίσει την ιρανική, όπως και την παγκόσμια κοινή γνώμη.

Η πρώην φοιτήτρια Ισλαμικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης, γόνος μεσοαστικής οικογένειας, έγινε τότε το ματωμένο σύμβολο της αντικαθεστωτικής εξέγερσης. Αυτή τη φορά, “η σπίθα που έβαλε φωτιά στον εύφλεκτο κάμπο” ήταν ένα θα έλεγε κανείς “τυχαίο” τραγικό περιστατικό, από αυτά, όμως, που οι πρακτικές της θρησκευτικής αστυνομίας καθιστούν αναπόφευκτα.

Είναι αλήθεια ότι μόλις προέκυψαν οι πρώτες κοινωνικές αντιδράσεις, το καθεστώς συνειδητοποίησε ότι η υπόθεση της 22χρονης Αμινί δεν ήταν από αυτές που μπορούσε να ταξινομήσει και να καταγγείλει σαν “δάκτυλο του αμερικανικού ιμπεριαλισμού”, ή σαν “σαμποτάζ αντεπαναστατικών δυνάμεων”.  Όλοι οι Ιρανοί είδαν ότι επρόκειτο για ένα κοινωνικό δράμα, το οποίο προκλήθηκε από τον ισλαμικό σκοταδισμό και τη βία που ασκεί σε απλές γυναίκες η θρησκευτική αστυνομία, συχνά για ασήμαντο αφορμή.

Η πρώτη αντίδραση του καθεστώτος, λοιπόν, ήταν να εκτονώσει την κοινωνική αντίδραση, προβάλλοντας το αφήγημα ότι επρόκειτο ναι μεν για ένα δραματικό γεγονός, αλλά για το οποίο δεν είχε ευθύνη η θρησκευτική αστυνομία. Οι διαβεβαιώσεις και οι επίσημες δηλώσεις συμπάθειας για τον θάνατο της 22χρονης, όμως, αποδείχθηκαν ανεπαρκείς. Το περιστατικό πυροδότησε το συσσωρευμένο δυναμικό αντίδρασης που μέχρι τότε υπέφωσκε. Οι εξελίξεις, λοιπόν, υποχρέωσαν το θεοκρατικό καθεστώς να καταφύγει στην καταστολή, προκειμένου να μην χάσει τον έλεγχο της κατάστασης, ενώ ξεκίνησε να κατηγορεί τις ΗΠΑ για υποστήριξη των κινητοποιήσεων.

«Η Ουάσινγκτον πάντα προσπαθεί να αποδυναμώσει τη σταθερότητα και την ασφάλεια του Ιράν, αν και έχει αποτύχει», δήλωσε ο εκπρόσωπος του ιρανικού υπουργείου Εξωτερικών. Κατηγόρησε τους ηγέτες των ΗΠΑ και κάποιων ευρωπαϊκών χωρών ότι «εκμεταλλεύονται το τραγικό συμβάν για να στηρίξουν ταραξίες» και πως αγνοούν «την παρουσία εκατομμυρίων ανθρώπων στους δρόμους και τις πλατείες της χώρας υπέρ του συστήματος», αναφερόμενος στις διαδηλώσεις υποστηρικτών του που οργανώνει το καθεστώς.

Όμως, η εξέγερση συνεχίζεται και αυξάνεται ο αριθμός των νεκρών, των τραυματιών και των συλληφθέντων. Πλέον, κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει ποια θα είναι η κατάληξή της. Το γεγονός ότι δεν πρόκειται για μία εξέγερση με πολιτικό πρόσημο, καθιστά πολύ λιγότερο αποτελεσματική την εσωτερική νομιμοποίηση της καταστολής. Το καθεστώς χάνει κάθε ίχνος νομιμοποίησης και στο τμήμα του ιρανικού λαού που είναι αντιαμερικανικό. Στην εξέγερση δεν πρωτοστατούν “εχθροί του Ιράν”, αλλά πολίτες του που δεν αντέχουν πια αυτές τις πρακτικές του καθεστώτος. Γυναίκες από όλες σχεδόν τις κοινωνικές τάξεις, που βιώνουν τον σκοταδισμό, αλλά και άνδρες που δεν αντέχουν να βλέπουν αγαπημένα τους πρόσωπα να υφίστανται αυτή την διαρκή θεσμοθετημένη καταπίεση.

Στην πραγματικότητα, αυτή η ιδιότυπη εξέγερση που σαρώνει τώρα το Ιράν δεν αφορά αποκλειστικά τη χώρα αυτή. Όπως έδειξε και το ότι οι αντιδράσεις εξαπλώθηκαν γρήγορα και σε άλλες μουσουλμανικές χώρες, η εξέγερση είναι εναντίον του φονταμενταλιστικού Ισλάμ, εναντίον μίας ολόκληρης κοινωνικής αντίληψης που κυριαρχεί στις περισσότερες μουσουλμανικές χώρες. Κατά συνέπεια, αυτά που συμβαίνουν στο Ιράν είναι ένα ξεκάθαρο μήνυμα που αφορά ευθέως και εχθρούς του, όπως οι αραβικές μοναρχίες του Κόλπου, αλλά και η Τουρκία του Ερντογάν, η οποία βαδίζει εδώ και χρόνια στον δρόμο της ισλαμοποίησης στο επίπεδο των κοινωνικών ηθών.