Τα fake news για τον Έβρο και η στρατιά των trolls του Ερντογάν

Από την Κυριακή νέες αποκαλύψεις ήρθαν στο φως για την επιχείρηση παραπληροφόρησης που στήθηκε στο επεισόδιο με τους μετανάστες στον Έβρο, καθώς η “Καθημερινή” δημοσιοποίησε μαρτυρία πως οι διακινητές σκηνοθέτησαν τον “θάνατο της μικρής Μαρίας”, χρησιμοποιώντας ακόμα και make up(!) ενώ αξιοποίησαν τον ρόλο της γυναίκας, που διοχέτευε fake news στα κοινωνικά δίκτυα. Πρόκειται για την περίφημη Μπαϊντα, την “αρχηγό” της ομάδας των προσφύγων, που αποδείχτηκε τελικώς influencer και ζει στην Γερμανία! Το Spiegel, το διεθνές μέσο που είχε αναφερθεί εκτενώς στον “θάνατο της μικρής Μαρίας”, έχει πλέον κατεβάσει όλα τα άρθρα για το επίμαχο ζήτημα.

Από την Καθαρά Δευτέρα του 2020, ο Έβρος έχει βρεθεί στο προσκήνιο μιας ασύμμετρης σύγκρουσης, μιας άψογα οργανωμένης καταιγιστικής εκστρατείας παραπληροφόρησης, με στόχο όχι μόνον την ελληνική, αλλά και την παγκόσμια κοινή γνώμη. Το κέντρο βάρους αυτής μετατοπίζεται κυρίως προς τα ψηφιακά μέσα, γεγονός που υποχρεώνει την ελληνική πλευρά να είναι σε “επιφυλακή”, ακόμα και αν έχουμε να κάνουμε με χονδροειδείς και σαφέστατα εξωπραγματικές τουρκικές υπερβολές.

Αναμφισβήτητα η στρατιά των ατάκτων, που επί τουλάχιστον δύο εβδομάδες επιτίθονταν με λυσσαλέα μανία εναντίον των ελληνικών φυλακίων, είχε αποκαλύψει το μέγεθος ενός απίστευτου επικοινωνιακού πολέμου από την πλευρά της Τουρκίας: Μιας διαδικτυακής ταξιαρχίας, με επίκεντρο τα ψηφιακά μέσα. Με τον όρο αυτό προσδιορίζονται οι ανώνυμοι Τούρκοι σχολιαστές του διαδικτύου, που στρατολογούνται από το καθεστώς Ερντογάν για να υποστηρίξουν επικοινωνιακά τις απόψεις και τις αποφάσεις του.

Το πρόσφατο επεισόδιο στον Έβρο έχει όλα τα χαρακτηριστικά μίας τουρκικής εκστρατείας παραπληροφόρησης, που με την συνδρομή ύποπτης ΜΚΟ (που αργότερα ζήτησε “συγγνώμη” για την στάση της) και διακινητών, έφτασε να διακινείται ακόμα και σε επιφανή ευρωπαϊκά ΜΜΕ. Ποιες είναι, όμως, οι απαρχές της διαδικτυακής ταξιαρχίας του Ερντογάν;

Η διαδικτυακή ταξιαρχία Ερντογάν

Η πρώτη συντονισμένη εμφάνιση της πραγματοποιήθηκε κατά το 2013 με το κύμα διαμαρτυριών του πάρκου Gezi στην Κωνσταντινούπολη, κατά των αυθαιρεσιών και του αυταρχισμού του Ερντογάν. Με αφετηρία το ίδιο έτος, η στρατολόγηση επικεντρώθηκε σε άτομα ηλικίας 20 έως 25 ετών, με τη νεολαία το Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AK Gençlik) να αναλαμβάνει την οργάνωση και την διαχείριση της αποκαλούμενης διαδικτυακής ταξιαρχίας.

Πολύ σύντομα ο αριθμός των στρατολογηθέντων και μισθοδοτούμενων για τις διαδικτυακές επιχειρήσεις από το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης ανήλθε σε 6.000 και εντάσσεται στο αποκαλούμενο “Ψηφιακό Γραφείο Νέας Τουρκίας”, που προωθεί τις επικοινωνιακές επιχειρήσεις και ενορχηστρώνει εκστρατείες εναντίον προσώπων που κρίνονται αντίπαλοι του καθεστώτος και ως εκ τούτου επικίνδυνοι.

Στα πλαίσιο αυτό αξιοποιούνται διάφορες ψηφιακές εφαρμογές για να καλύπτονται κυρίως τα ίχνη και να στοχοποιούνται Κούρδοι της Συρίας, αντίπαλοι του καθεστώτος της Τρίπολης, Έλληνες, αλλά και γνωστοί Τούρκοι κεμαλιστές και γκιουλενιστές, δημοσιογράφοι, πολιτικοί, αλλά και ανάλογα με τις συνθήκες οποιοσδήποτε αντιτίθεται στον Τούρκο πρόεδρο. Παρά το γεγονός ότι η τουρκική αντιπολίτευση είχε απαιτήσει με επιμονή την διεξαγωγή έρευνας για τις δραστηριότητες των “AK Trolls”, ειδικά μετά τις προεδρικές εκλογές και τις αλλαγές του Συντάγματος, δεν έχει προχωρήσει απολύτως τίποτε.

Η διαδικτυακή ταξιαρχία αξιοποιεί κυρίως μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το Twitter ή το Instagram, διασπείροντας ψευδείς ειδήσεις, πλαστογραφημένες φωτογραφίες και ψηφιακές μαγνητοσκοπήσεις, για να προωθήσει τα συμφέροντα του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και του καθεστώτος Ερντογάν. Υποβαθμίζει και απαξιώνει τους αντιπάλους, ενώ παράλληλα ενορχηστρώνει δολοφονίες χαρακτήρων, ομοβροντίες προσβλητικών σχολίων, αλλά και εκτοξεύει ανοικτές απειλές. Με τα εκτεταμένα επεισόδια στον Έβρο το 2020, είχε πλέον αποκαλύψει ακόμα και στους πλέον αδαείς την μεθοδολογία της λειτουργίας και των δραστηριοτήτων της.

Εργαλεία παραπληροφόρησης

Οι εμπλεκόμενοι στο νεφέλωμα των ψευδών ειδήσεων και της παραπληροφόρησης, όπως οι “AK Trolls”, χρησιμοποιούν διάφορες εφαρμογές λογισμικού για να καλυφθούν και να αποκρύψουν τα ψηφιακά τους ίχνη, ώστε να αποφύγουν τις οποιεσδήποτε δυσάρεστες συνέπειες:

Tor. Πρόκειται για μία εφαρμογή ανώνυμης επικοινωνίας που διατίθεται ελεύθερα στο διαδίκτυο, με την ονομασία της να αποτελεί ακρωνύμιο του ειδικού λογισμικού The Onion Router. Κατευθύνει την ψηφιακή κυκλοφορία μέσω ενός επικαλυπτικού δεύτερου επιπέδου διεθνούς δικτύου με περισσότερα από 7.000 σημεία διασύνδεσης, αποκρύπτοντας την πραγματική ψηφιακή θέση του χρήστη από τον οποιονδήποτε παρακολουθεί το δίκτυο ή καταγράφει την ροή για περαιτέρω ανάλυση της κυκλοφορίας δεδομένων.

Επιτρέπει πρόσβαση σε ιστότοπους, εισαγωγή σχολίων ή κειμένων, αποστολή μηνυμάτων και άλλες μορφές ψηφιακής επικοινωνίας, προστατεύοντας σε μεγάλο βαθμό την ανωνυμία.
Αποτελεί ένα από τα βασικά εργαλεία όσων χρησιμοποιούν το αποκαλούμενο Σκοτεινό Διαδίκτυο (dark web), αλλά και των αστυνομικών αρχών που ασχολούνται με το ψηφιακό έγκλημα, όπως και των μυστικών υπηρεσιών.

Social bot (socialbot ή socbot). Πρόκειται για εφαρμογή που χρησιμοποιείται κατά κόρον στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την αυτόματη παραγωγή μηνυμάτων (tweets), ή γενικά για την προώθηση συγκεκριμένων ιδεών, την υποστήριξη πολιτικών εκστρατειών και την ενίσχυση προώθησης δημοσίων σχέσεων, δρώντας είτε ως ακόλουθος (follower) είτε ως πλαστός ψηφιακός λογαριασμός που συγκεντρώνει ακολούθους.

Εξασφαλίζοντας δημοφιλία

Η εφαρμογή Social bot είχε διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2016, όπου ανιχνεύεται πως τουλάχιστον το 15% των μηνυμάτων που κυκλοφορούν στο Twitter, αποτελούν προϊόντα της. Γενικά στις ΗΠΑ χρησιμοποιούνται 400.000 εφαρμογές αυτού του τύπου που είναι υπεύθυνες για την παραγωγή 3,8 εκατομμυρίων μηνυμάτων, δηλαδή το 19% του συνόλου.

Τα πλεονεκτήματα που προσφέρει αξιοποιούνται για να ενισχύσουν την δημοφιλία ενός προσώπου, εμφανίζοντας πλασματικά πολλαπλασιασμό των ακολούθων του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, να προωθήσουν διαφημιστικά μηνύματα με διαδικασία ανάλογη των ανεπιθύμητων μηνυμάτων (spam) που κατακλύζουν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο.

Επίσης αξιοποιούνται για να δυσφημίσουν κάποιον αντίπαλο, καταγγέλλοντας ανύπαρκτα ελαττώματα, ή να υποστηρίξουν κάποιον που επιχειρεί να διαβάλλει τον αντίπαλό του, να χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη με αποστολές αναρίθμητων μηνυμάτων συναφούς περιεχομένου με απλή παραποίηση της φρασεολογίας και να περιορίσουν την ελευθερία της έκφρασης εκτοπίζοντας σημαντικά μηνύματα μέσω της πληθωρικής τους κυκλοφορίας.

Μορφή ψυχολογικού πολέμου

Οι παρεχόμενες δυνατότητες είναι εφικτό να προσαρμόζονται στα πλαίσια παραδοσιακών εκστρατειών ψυχολογικού πολέμου, για να υποστηρίξουν συγκεκριμένα επιθετικά σχέδια και παρεπόμενες ενέργειες. Αν και η αρχική εφαρμογή είχε παρουσιάσει αρκετά προβλήματα με κυριότερο την ευχέρεια στην ανίχνευσή της, λόγω της εντελώς μηχανικής λειτουργίας που δεν παρέπεμπε σε ανθρώπινο χρήστη, οι νεότερες αναβαθμισμένες εκδόσεις απαλείφουν τα περισσότερα μειονεκτήματα της αρχικής.

Για τον εντοπισμό τους χρησιμοποιείται μία διαδικτυακή υπηρεσία που προσφέρεται ελεύθερα (Botometer) και παρακολουθεί μετά από ενεργοποίηση έναν συγκεκριμένο ψηφιακό λογαριασμό. Με βάση περισσότερα από 1.000 στοιχεία που εξετάζει στον λογαριασμό αποφαίνεται με τελικό αποτέλεσμα ένα ποσοστό που ορίζει την πιθανότητα κατά 90% να λειτουργεί με Social bot.

Μία άλλη εφαρμογή λογισμικού που χρησιμοποιείται ευρέως, είναι το Guerrilla Mail. Πρόκειται για ψηφιακή υπηρεσία διαγραφόμενων ηλεκτρονικών διευθύνσεων που παρέχει την δυνατότητα σε κάποιον να αποστέλλει και να δέχεται μηνύματα, χωρίς να αποκαλύπτει την πραγματική ηλεκτρονική του διεύθυνση και συνεπακόλουθα την ταυτότητά του. Για τους επισκέπτες δεν απαιτείται η καταχώρησή τους σε ηλεκτρονικό αρχείο, καθώς συνδέονται αυτόματα και τους παρέχεται με τυχαία αλγοριθμική διαδικασία μία ηλεκτρονική διεύθυνση σε κάθε επίσκεψη, που παραμένει ενεργή για 60 λεπτά, οπότε και διαγράφεται.

Στην πολιορκία του Έβρου από τους υποτιθέμενους εξαθλιωμένους μετανάστες, οι “AK Trolls” εξαπέλυσαν μία ενορχηστρωμένη εκστρατεία παραπληροφόρησης, αξιοποιώντας κατά κόρον αυτές τις εφαρμογές, με ένα από τα θύματα (;) τον γνωστό και μέχρι πρότινος έγκυρο αμερικανικό δημοσιογραφικό οργανισμό “The New York Times”. Στο επεισόδιο του Έβρου, όπου είχαμε «μία από τις μεγαλύτερες υποθέσεις fake news όλων των εποχών» κατά την ελβετική “Neue Zürcher Zeitung”, θύμα έπεσε το Der Spiegel, είτε από αφέλεια, είτε από σκοπιμότητα, όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά το ελβετικό μέσο.