Γιατί οι αξιωματικοί πρέπει να έχουν λόγο για αλλαγές στον στρατό

Αρχίζω με μια γενική παρατήρηση. Είναι απολύτως λογικό και αποδεκτό, η κάθε πολιτική αλλά και στρατιωτική ηγεσία να διακατέχονται από ένα όραμα για τη βέλτιστη δομή, συγκρότηση και γενικότερη λειτουργία των Ενόπλων Δυνάμεων. Κορωνίδα αυτού του οράματος, σχεδίου, ατζέντας είναι και ορθώς, ο παράγοντας άνθρωπος, εμφανιζόμενος ως ο απροσδιορίστου συντελεστού, πολλαπλασιαστής της ισχύος. Σε συνέχεια λοιπόν αυτής της τάσης ανασυγκρότησης και μετεξέλιξης των Ενόπλων Δυνάμεων βλέπουμε συχνά στον ελληνικό αλλά και διεθνή χώρο, να αναλαμβάνονται φιλότιμες προσπάθειες συνοδευόμενες από αποφασιστικές δηλώσεις, αληθοφανή επιχειρήματα και βεβαιώσεις περί της τελικής και ολοκληρωμένης (ολιστικής λέγεται τώρα) λύσης.

Βέβαια, συνήθως ουδείς μας πληροφορεί για την τύχη της προηγούμενης (προηγουμένων) μεταρρυθμίσεων οι οποίες αν συνυπολογίσουμε τον χρόνο που πέρασε από την εξαγγελία τους θα πρέπει να είναι ακόμη σε φάση εξέλιξης ή αξιολόγησης. Ως εχέφρονες όμως άνθρωποι θεωρούμε ότι οι προηγούμενες προσπάθειες μάλλον ξεπεράστηκαν από τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις και τα διδάγματα των συγχρόνων συγκρούσεων. Εδώ φυσικά γενάτε το ερώτημα αλλά και ο φόβος της υπέρβασης για άλλη μια φορά των οραμάτων και προσπαθειών μας από τις εξελίξεις και ενδεχομένως και από τις αντίστοιχες κινήσεις του αντιπάλου.

Η άμυνα σε ένα νέο είδος πολέμου

Πραγματικά, οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις δημιουργούν τεράστια προβλήματα σε όλους τους στρατούς να τις ενσωματώσουν στο δικό τους δόγμα του “μάχεσθαι”. Για αυτόν ακριβώς το λόγο (ευκολότερη προσαρμογή στα νέα δεδομένα) βλέπουμε με έκπληξη ολιγομελείς ομάδες με πρόσβαση σε σύγχρονα οπλικά συστήματα να πετυχαίνουν συντριπτικά πλήγματα στον πολυπληθή και εξίσου καλά εξοπλισμένο αντίπαλο τους.

Το πρόβλημα αυτό -παγκοσμίως- εμφανίζεται πολύ περισσότερο στο στρατό ξηράς παρά στους άλλους κλάδους για ευνόητους λόγους που σχετίζονται με την αποστολή, τη συγκρότηση, τον αριθμό μονάδων και μέσων, τη διασπορά, το επίπεδο του προσωπικού κλπ. Είναι όμως αποδεδειγμένο ιστορικά ότι νικητής δεν καταδεικνύεται στη σύγκρουση αυτός που διέθετε την καλύτερη τεχνολογία αλλά αυτός που χρησιμοποίησε καλύτερα τα διατιθέμενα μέσα (συγκρότηση δυνάμεων- εκπαίδευση – χρήση, μονολεκτικά το λεγόμενο “δόγμα”). Αναγκαία βέβαια και συνάμα απαιτητική η παρακολούθηση και ενσωμάτωση των νέων οπλικών συστημάτων, των τεχνολογικών εξελίξεων και των νέων δογμάτων στις Ένοπλες Δυνάμεις ειδικά μετά από περιόδους «απραξίας» και «ατολμίας».

Επιτακτική πραγματικά η ανάγκη της επικαλούμενης σήμερα ανασυγκρότησης. Υπό κανονικές συνθήκες αυτή η διαδικασία θα πρέπει να είναι συνεχής και ανατροφοδοτούμενη χωρίς να απαιτούνται θεαματικές επανεκκινήσεις και δηλώσεις. Δυστυχώς στην Ελλάδα θα μπορούσαμε στατιστικά να παρατηρήσουμε ότι ο μέσος όρος ζωής όλων αυτών των φιλόδοξων και καλοπροαίρετων προσπαθειών ανασυγκρότησης συμπίπτει με το μέσο όρο παραμονής της πολιτικής ηγεσίας στο θώκο του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης. Γνώστες άπαντες αυτής της πραγματικότητας, πολιτικοί και στρατιωτικοί, προβαίνουν σε βιαστικές (κατά τον πιο επιεική έκφραση) ενέργειες και αποφάσεις, πιεζόμενοι να αποδείξουν απτά αποτελέσματα σε συγκεκριμένο μικρό χρόνο (επανεκλογής, ανασχηματισμού, κρίσεων).

Κάτω από αυτές τις πιεστικές συνθήκες, είναι αναπόφευκτο να λαμβάνονται αποφάσεις και να προωθούνται λύσεις που πιθανόν να μην μπορούν να ανταπεξέλθουν σε μια ενδελεχή εξέταση. Όμως οι εμμονές της ιεραρχίας, (πολιτικής και στρατιωτικής) που συνήθως πηγάζουν από μια ευκαιριακή, μεροληπτική, υπερφίαλη, κλαδική στάση και ενίοτε περιορισμένη αντίληψη της πραγματικότητας, εύκολα υπερισχύουν της προσεκτικής επιτελικής σχεδίασης.

Οι προβλεπόμενες από τις διαδικασίες μελέτες, υπό την εξωτερική «πίεση» (κάτι σαν τον καταναγκασμό στις διεθνείς σχέσεις) και μια έμφυτη ανησυχία του πραγματικά επείγοντος κλίματος που έχει δημιουργηθεί (αποκλειστικά με δική μας ευθύνη), οδηγεί συχνά όχι στην αναζήτηση ουσιαστικών και καινοτόμων λύσεων αλλά στην υποστήριξη των ήδη ληφθέντων αποφάσεων. Βλέπετε, η γραφειοκρατία, πάντα με τη θετική έννοια του όρου, έχει προνοήσει να δημιουργήσει διαδικασίες που εξασφαλίζουν μια λογική προσέγγιση αντιμετώπισης των προβλημάτων. Πρέπει όμως να αναγνωρίσουμε ότι η προσπάθεια υπερεξασφάλισης δημιουργεί ενίοτε πραγματικά αξεπέραστα εμπόδια στην ολοκλήρωση των προβλεπομένων διαδικασιών (βλέπε την ιστορία των διαδικασιών προμήθεια αμυντικών υλικών στη χώρα μας) που τα υπερβαίνουμε μόνο με την επίκληση του απορρήτων λόγων, των κατεπειγόντων συνθηκών και λοιπών «ευρεσιτεχνιών».

Σε αυτό το πιεστικό και συχνά χαοτικό περιβάλλον αδυνατούμε να αντιληφθούμε τη σημασία της ισορροπίας κόστους (απόκτησης και χρήσης ενός οπλικού συστήματος ή διαφορετικής συγκρότησης) έναντι της αποτελεσματικότητος του και πολύ δε περισσότερο έναντι ενός άλλου συστήματος (ή συγκρότησης) που ενδεχομένως να παρέχει καλύτερη ισορροπία (cost-effective προσέγγιση).

Ποιος θα κάνει την μεταρρύθμιση;

Σε τελευταία ανάλυση, η κάθε αναδιοργάνωση στον ελληνικό χώρο σχεδιάζεται και επιβάλλεται άνωθεν, βασισμένη σε εμπειρίες και εμμονές, από ανθρώπους που θεσμικά κατέχουν τα πρωτεία στη λήψη κάθε απόφασης ενώ παράλληλα διάγουν τα τελευταία χρόνια (χρόνο) της στρατιωτικής σταδιοδρομίας τους και είναι εκ φύσεως επιφυλακτικοί σε κάθε είδους καινοτομίες. Μιλάμε δηλαδή για τα ανώτατα στελέχη που καθημερινά επαναλαμβάνουν την έννοια της τεχνικής νοημοσύνης αλλά αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν (αποδεχτούν) ότι σε ελάχιστα χρόνια μια διαταγή πεδίου μάχης επιπέδου τάγματος πεζικού θα εκδίδεται όχι από τον επιτελή αξιωματικό του γραφείου επιχειρήσεων αλλά από μια εφαρμογή σε ένα smart phone. Για να είμαστε «δίκαιο» (ίσως) κανένα πρόγραμμα δεν θα μπορέσει να προβλέψει τη στιγμή που ο «Μήτσος» ή ο «Αχμέτ» θα λειτουργήσουν πέραν κάθε ανθρώπινης λογικής προχωρώντας σε αδιανόητες πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας ανατρέποντας κάθε προσεκτικό σχεδιασμό.

Αναμφίβολα στην ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων υπάρχουν άνθρωποι με αναγνωρισμένες ικανότητες και ευρεία κατανόηση της σημασίας της καινοτομίας και αποδοχής του πειραματισμού που αναπόφευκτα θα οδηγήσει και σε αποτυχίες. Η αναδιοργάνωση όμως των σημερινών Ενόπλων Δυνάμεων πρέπει να σχεδιαστεί και να εκτελεστεί από στελέχη τα οποία θα «σταδιοδρομήσουν» παράλληλα με αυτές τις διαδικασίες, θα επέμβουν στη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους για να αντιμετωπίσουν τις αναπόφευκτες τριβές και προβλήματα που θα ανακύψουν και στο τέλος θα γευθούν τους καρπούς της διοικώντας το μελλοντικό στράτευμα για το οποίο αγωνίστηκαν.

Η ευθύνη της σημερινής στρατιωτικής ηγεσίας είναι να επιλέξει, προετοιμάσει, καθοδηγήσει, εμπιστευθεί και εμπνεύσει αυτούς τους ανθρώπους παρέχοντας τα αναγκαία εχέγγυα για να πετύχουν το έργο τους. Η στρατιωτική ηγεσία όμως θα πρέπει -σε ειλικρινή σύμπνοια- με την πολιτική ηγεσία να καθορίσουν τις βασικές συνθήκες χρηματοδότησης σε βάθος χρόνου αλλά και στελέχωσης (με την ευρεία έννοια του όρου και της συνολικής εμπλοκής του ανθρώπινου παράγοντα) των Ενόπλων Δυνάμεων.

Ειδικά η κατάρτιση των μεσοπρόθεσμων – μακροπρόθεσμων εξοπλιστικών προγραμμάτων απαιτούν μια επιμελημένη εξειδίκευση των εμπλεκομένων. Το σύνηθες μέχρι τώρα κριτήριο επιλογής τους, πετυχημένη σταδιοδρομία στο επίπεδο της μονάδος ή και επιτελείου σχηματισμού μάχης και συχνά η συνυπηρέτηση με εκπροσώπους της ηγεσίας, δεν επαρκεί. Αναγκαίες μεν αλλά μη ικανές προϋποθέσεις επιτυχίας για την αντιμετώπιση του “χάους” των αλληλοσυγκρουόμενων απαιτήσεων, επιλογών, συνδυασμών των δεκάδων διακλαδικών συστημάτων που απαιτούνται για τη λειτουργία του στρατεύματος.

Ειδικά η απόκτηση ενός κυρίου οπλικού συστήματος συνοδεύεται με αρκετά άλλα δεκάδες υποσυστήματα που θα πρέπει προσεκτικά να επιλεγούν εξασφαλίζοντας συμβατότητα με το βασικό φορέα, έγκαιρη παράδοση, υποστήριξη, ενώ ενδεχομένως να υπάρχει μια παράπλευρη ανάλογη κλαδική απαίτηση ή λύση που προωθεί τις οικονομίες κλίμακας.

Η κατάρτιση ανάλογων προγραμμάτων έχει προ πολλού ξεφύγει από την αναλυτική λίστα (excel) μιας σειράς ιεραρχημένων και κοστολογημένων συστημάτων αλλά απαιτεί μια ζώσα διασύνδεση πολλών αλληλοεξαρτώμενων παραγόντων που επιτυγχάνεται όχι μόνο με απλή συνδυαστική σκέψη αλλά με εξειδικευμένη εκπαίδευση σε ανάλογα αντικείμενα και στη χρήση επιστημονικών εργαλείων σχεδιασμού.

Επιγραμματικά και μόνο θα αναφερθώ στην προφανή αναγκαιότητα όλες αυτές οι διαδικασίες -ειδικά εξοπλιστικές- να προχωρούν παράλληλα (ή ακόμη και pro-active) με προσπάθειες εμπλοκής της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας και κρατικών και μη ερευνητικών κέντρων (βασική ευθύνη των κυβερνήσεων). Αντιληπτή η πολύπλευρη επιφυλακτικότητα των Επιτελείων για ανάλογες επαφές με την αμυντική βιομηχανία (κρατική ή μη) αλλά η επιτυχής σύζευξη αποτελεί τη μοναδική λύση για μείωση της εξάρτησης μας από πηγές του εξωτερικού και τη μερική επιστροφή στην οικονομία μας των τεραστίων κονδυλίων που δαπανώνται για τις αμυντικές μας ανάγκες.

Οι ένοπλες δυνάμεις σε κρίσιμη καμπή

Συνοψίζοντας, η κατανόηση αυτής της πραγματικότητας, της αναγκαιότητας και των θεμελιωδών στοιχείων της ανασυγκρότησης είναι έργο της σημερινής πολιτικής και ανώτατης στρατιωτικής ηγεσίας, η υλοποίηση της όμως είναι έργο των μικρότερων στελεχών που έχουν τις ικανότητες αντίληψης και θα μπορέσουν να χειριστούν τα κατάλληλα εργαλεία. Η πολιτική ηγεσία οφείλει να εμπνέει και να δημιουργεί (αν χρειαστεί και να επιβάλλει) το κατάλληλο περιβάλλον της παραπάνω σύζευξης μένοντας όμως μακριά από επιχειρησιακές επιλογές (micromanagement) και μη δέσμια του πάντοτε ανεπαρκούς πολιτικού χρόνου.

Μόνο κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις, υπάρχουν πιθανότητες επιτυχούς κατάληξης της επιθυμητής και υπαρξιακά αναγκαίας ανασυγκρότησης. Ευελπιστώ οι παραπάνω προφανείς παράγοντες και τα συμπεράσματα (lessons learned) να έχουν ληφθεί υπόψη στην παρούσα προσπάθεια και να γευθούμε στον κατάλληλο χρόνο τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.

Δυστυχώς όμως ο χρόνος της δικής μας αντίδρασης, έναντι του αντιπάλου, μειώνεται δραματικά ενώ και πολλά άλλα σημαντικά μεγέθη συνεχώς προστίθενται στο δικό του ζυγό της ισορροπίας ισχύος. Μεμονωμένες κινήσεις εκ μέρους μας, όσο πετυχημένες και αν είναι, αποτελούν «δόση ασπιρίνης» στη χρόνια πάθηση της πλημμελούς και ασυντόνιστης αμυντικής μας προετοιμασίας.

Βέβαια, ενδεχομένως να ευελπιστούμε ότι με την επικείμενη αποχώρηση του Προέδρου «Μπαϊντενόπουλου» δεκάδες άλλοι μικροί θιασώτες και υποστηρικτές (μέχρι θανάτου) των ελληνικών συμφερόντων θα κατακλύσουν τις θέσεις ευθύνης στο Λευκό Οίκο και τα περίχωρα της Ουάσινγκτον έτοιμοι να συνταχθούν με τον πολυτραγουδισμένο και συμπαθή Λουξεμβούργιο πεζοναύτη! Καλοδεχούμενοι άπαντες αλλά δεν αποτελούν εγγυημένη λύση.