Η Τουρκία είναι ο “ελέφαντας στο δωμάτιο” του NATO
04/08/2020
Πολεμικά πλοία συνόδευαν ένα πλοίο που ήταν ύποπτο για λαθρεμπόριο όπλων στη Λιβύη, παραβιάζοντας το εμπάργκο όπλων των Ηνωμένων Εθνών. Τα πλοία βρέθηκαν αντιμέτωπα με μια γαλλική ναυτική φρεγάτα, και τέθηκαν σε επιφυλακή μάχης. Λόγω αριθμητικής υπεροχής των αντιπάλων, η γαλλική φρεγάτα αποσύρθηκε. Αλλά αυτή η αντιπαράθεση στα μέσα Ιουνίου δεν ήταν αντιπαράθεση εχθρών.
Οι ανταγωνιστές ήταν η Γαλλία και η Τουρκία, χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, που έχουν ορκιστεί να προστατεύσουν ο ένας τον άλλον. Μια παρόμοια εχθρική κατάσταση μεταξύ της Τουρκίας και ενός ακόμη κράτους μέλους του ΝΑΤΟ συνέβη μόλις πριν από δύο εβδομάδες, όταν τουρκικά πολεμικά αεροπλάνα παραβίασαν τον εναέριο χώρο κοντά στη Ρόδο, ενώ ελληνικά πολεμικά πλοία προειδοποίησαν την Τουρκία να μην διεξάγει έρευνες για φυσικό αέριο στα ύδατα εκεί.
Η Τουρκία, όλο και πιο δυναμική, φιλόδοξη και αυταρχική, έχει γίνει “ο ελέφαντας στο δωμάτιο” για το ΝΑΤΟ, λένε Ευρωπαίοι διπλωμάτες. Αλλά είναι ένα ζήτημα, λένε, για το οποίο λίγοι θέλουν να συζητήσουν. Κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952, η Τουρκία είναι πολύ μεγάλη, ισχυρή και στρατηγικά σημαντική (αποτελεί το σταυροδρόμι μεταξύ Ευρώπης και Ασία) για να επιτραπεί μια ανοιχτή αντιπαράθεση, σύμφωνα με αξιωματούχους της Συμμαχίας.
Η Τουρκία απορρίπτει κάθε κριτική για τη συμπεριφορά της ως αδικαιολόγητη. Όμως, ορισμένοι πρεσβευτές του ΝΑΤΟ πιστεύουν ότι η Τουρκία αποτελεί πλέον μια ανοιχτή πρόκληση για τις δημοκρατικές αξίες της Συμμαχίας και τη συλλογική της άμυνα. Μια πιο επιθετική, εθνικιστική και θρησκευτική Τουρκία βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τους δυτικούς συμμάχους της έναντι της Λιβύης, της Συρίας, του Ιράκ, της Ρωσίας και των ενεργειακών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου.
Αναστάτωση στο NATO
Η πορεία της Τουρκίας μετά από 17 χρόνια με τον πρόεδρο Ερντογάν στο τιμόνι προς μια πιο αυστηρή πολιτική έχει επίσης αναστατώσει άλλα μέλη του ΝΑΤΟ. «Είναι δύσκολο να χαρακτηρίσεις την Τουρκία ως σύμμαχο των ΗΠΑ», δήλωσε ο Philip H. Gordon, σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής και πρώην βοηθός υπουργός Εξωτερικών που αντιμετώπισε την Τουρκία κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Ομπάμα.
Ωστόσο, η Τουρκία έχει αποκτήσει ένα είδος ελεύθερης πρόσβασης, λένε οι αναλυτές. Η πορεία της έχει καθοριστεί από την έλλειψη σταθερής ηγεσίας των ΗΠΑ, που επιδεινώθηκε από την περιφρόνηση του προέδρου Τραμπ για το ΝΑΤΟ και τον ξεκάθαρο θαυμασμό του για τον Ερντογάν. «Δεν μπορείτε να πείτε ποια είναι η πολιτική των ΗΠΑ για την Τουρκία και δεν μπορείτε καν να δείτε πού βρίσκεται ο Τραμπ», είπε ο κ. Γκόρντον. «Είναι ένα μεγάλο δίλημμα για την πολιτική των ΗΠΑ, όπου φαίνεται να διαφωνούμε στρατηγικά για σχεδόν κάθε θέμα».
Αυτά τα στρατηγικά χάσματα πολλαπλασιάζονται. Στα χάσματα αυτά συμπεριλαμβάνονται η υποστήριξη της Τουρκίας για διάφορες ένοπλες ομάδες στη Συρία, η αγορά ενός εξελιγμένου ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος από το 2019 παρά τις έντονες αντιρρήσεις από τις ΗΠΑ και άλλα μέλη του ΝΑΤΟ, η παραβίαση του εμπάργκο όπλων στη Λιβύη, η επιθετική στάση της στην Ανατολική Μεσόγειο, η συνεχής δαιμονοποίηση του Ισραήλ και η αυξανόμενη χρήση παραπληροφόρησης που χρηματοδοτείται από το ίδιο το κράτος.
Ωστόσο, η ευγένεια των αξιωματούχων του ΝΑΤΟ αναφορικά με την Τουρκία δεν βοηθά, λένε οι αναλυτές, υπονοώντας τον γενικό γραμματέα, Jens Stoltenberg, του οποίου η δουλειά είναι να διατηρήσει τη συμμαχία των 30 εθνών, αλλά που θεωρείται υπερβολικά ανεκτικός τόσο απέναντι στους Αμερικανούς όσο και απέναντι στην κακή τουρκική συμπεριφορά.
Η τελευταία σοβαρή συζήτηση των πολιτικών της Τουρκίας μεταξύ των πρεσβευτών του ΝΑΤΟ πραγματοποιήθηκε στα τέλη του περασμένου έτους, παρά την αγορά των αντι-αεροπορικών συστημάτων S-400. Άλλες χώρες, όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, δεν τηρούν επίσης κάποιες αξίες της Συμμαχίας, υποστηρίζει ο Nicholas Burns, πρώην πρεσβευτής, αλλά μόνο η Τουρκία μπλοκάρει βασικές επιχειρήσεις της Συμμαχίας.
Η Τουρκία μπλοκάρει νατοϊκά σχέδια
Το ΝΑΤΟ λειτουργεί μέσω συναινέσεων, οπότε οι τουρκικές αντιρρήσεις μπορούν να μπλοκάρουν σχεδόν οποιαδήποτε πολιτική και οι διπλωμάτες της είναι επιμελείς και γνώστες, όπως είπε ένας αξιωματούχος του ΝΑΤΟ. Η Γαλλία έχει επίσης χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά το βέτο της για την επιδίωξη εθνικών συμφερόντων, αλλά δεν έχει υπονομεύσει ποτέ τη συλλογική άμυνα, υποστηρίζουν οι πρεσβευτές του ΝΑΤΟ.
Ωστόσο, η Τουρκία έχει μπλοκάρει τη συνεργασία του ΝΑΤΟ με χώρες που δεν είναι της αρεσκείας της, όπως το Ισραήλ, η Αρμενία, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Επιπλέον, εδώ και πολλούς μήνες η Τουρκία εμποδίζει το σχέδιο ΝΑΤΟ για την υπεράσπιση της Πολωνίας και κρατών της Βαλτικής στα σύνορα με τη Ρωσία. Η Τουρκία θέλει το ΝΑΤΟ να απαριθμήσει διάφορες ένοπλες κουρδικές ομάδες, οι οποίες αγωνίστηκαν για την ανεξαρτησία τους, ως τρομοκρατικές ομάδες, κάτι που δεν κάνει το ΝΑΤΟ.
Σημειώνεται πως κάποιες από αυτές τις κουρδικές ομάδες είναι οι καλύτεροι σύμμαχοι της Ουάσιγκτον στον αγώνα της ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος και την Αλ Κάιντα στη Συρία και το Ιράκ. Υποτίθεται ότι επιτεύχθηκε μια συμφωνία στην τελευταία σύνοδο του ΝΑΤΟ τον Δεκέμβριο στο Λονδίνο, αλλά η Τουρκία δημιούργησε γραφειοκρατικές επιπλοκές και μόλις στα τέλη Ιουνίου η Τουρκία παραιτήθηκε, μετά από σημαντική πίεση από την Ουάσιγκτον, η οποία είχε χάσει την υπομονή της με τον Ερντογάν και εξοργίστηκε από την επιμονή του για αγορά των S-400.
Το ζήτημα των S-400
Σε περίπτωση που αναπτυχθούν, τα S-400 θα δώσουν πρόσβαση στους Ρώσους μηχανικούς σε ένα σύστημα αεροπορικής άμυνας του ΝΑΤΟ, δίνοντάς τους πολύτιμες γνώσεις σχετικά με τις δυνάμεις της Συμμαχίας, απειλώντας παράλληλα να μειώσει την ικανότητα του ακριβού μαχητικού πέμπτης γενιάς, του F-35. Το θέμα είναι ότι ο Ερντογάν, ο οποίος έχει γίνει πολύ πιο καχύποπτος μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 εναντίον του, θέλει να μπορεί να καταρρίψει αμερικανικά και ισραηλινά αεροπλάνα όπως αυτά που χρησιμοποίησε η δική του πολεμική αεροπορία στην απόπειρα πραξικοπήματος.
«Κάθε φορά που συζητάμε για τη Ρωσία στο ΝΑΤΟ, όλοι σκέφτονται τους S-400 και κανείς δεν λέει τίποτα», είπε ένας Ευρωπαίος διπλωμάτης, ο οποίος ζήτησε να μείνει ανώνυμος. «Είναι μια σημαντική παραβίαση της αεροπορικής άμυνας του ΝΑΤΟ και δεν το συζητάμε καν». Αντιθέτως, το ΝΑΤΟ υποθέτει ότι οι συνομιλίες μεταξύ Ουάσιγκτον και Άγκυρας θα επιλύσουν κατά κάποιο τρόπο το πρόβλημα. Αλλά η Ουάσιγκτον είναι διχασμένη και ο Ερντογάν επικοινωνεί μόνο με τον Τραμπ.
Ωστόσο, η σύγχυση δεν επικρατεί μόνο στην Ουάσινγκτον, δήλωσε η Amanda Sloat, πρώην αναπληρωτής βοηθός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ που ασχολήθηκε με την Τουρκία στο υπουργείο Εξωτερικών επί προεδρίας Ομπάμα και έγραψε ένα πρόσφατο δοκίμιο με τον κ. Gordon. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα Ηνωμένα Έθνη δεν έχουν επίσης σαφή πολιτική για την Τουρκία ή τη Λιβύη, πρόσθεσε.
Η τουρκική εμπλοκή στην Λιβύη
Η Τουρκία έχει επιδιώξει τα δικά της εθνικά συμφέροντα στη βόρεια Συρία, όπου έχει πλέον περισσότερα από 10.000 στρατεύματα, και στη Λιβύη, όπου η στρατιωτική της υποστήριξη στη κυβέρνηση Σάρατζ βοήθησε να αντιστραφεί το κλίμα με αντίτιμο τους πλούσιους ενεργειακούς πόρους της Λιβύης. Ήταν κοντά στη Λιβύη τον Ιούνιο που τρία τουρκικά πολεμικά πλοία αντιμετώπισαν τη γαλλική φρεγάτα.
Καθώς η ΕΕ έχει αποστολή να βοηθήσει στην επιβολή του εμπάργκο όπλων στη Λιβύη, το ΝΑΤΟ δεν το κάνει. Η φρεγάτα ονόματι Courbet, συμμετέχει σε μια διαφορετική αποστολή του ΝΑΤΟ που στοχεύει στις μεταναστευτικές ροές, αλλά δεδομένου ότι η Τουρκία και η Γαλλία υποστηρίζουν διαφορετικές πλευρές στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης, η αντιπαράθεση μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ είναι προβληματική.
Η Τουρκία υποστήριξε ότι το πλοίο μετέφερε βοήθεια και όχι όπλα και αρνήθηκε ότι παρενόχλησε το Courbet. Αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ λένε ότι η στρατιωτική επιτροπή του ερευνά την υπόθεση και ότι τα στοιχεία δεν είναι τόσο ξεκάθαρα όπως αναφέρουν οι Γάλλοι. Ωστόσο, ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν χρησιμοποίησε τη σύγκρουση για να ισχυριστεί ότι το ΝΑΤΟ πλησιάζει στον “εγκεφαλικό θάνατο”, επειδή φαίνεται ανίκανο να επιβληθεί στην Τουρκία, ή να ενεργήσει με συντονισμένο πολιτικό τρόπο.
Η πρώτη του κατηγορία αφορούσε επίσης την Τουρκία, όταν ο Τραμπ, μετά από επικοινωνία με τον Ερντογάν τον περασμένο Οκτώβριο, αποφάσισε μονομερώς να αποσύρει τα στρατεύματα των ΗΠΑ από τη βόρεια Συρία, όπου το ΝΑΤΟ πολεμά το Ισλαμικό Κράτος, αφήνοντας τους Γάλλους και άλλους συμμάχους εκτεθειμένους. Εν τέλει, το Πεντάγωνο έπεισε τον Τραμπ να αφήσει μερικά από τα αμερικανικά στρατεύματα στο σημείο.
Οι περίπλοκες γαλλοτουρκικές σχέσεις
Οι γαλλοτουρκικές εντάσεις στο ΝΑΤΟ χρονολογούνται από την απόφαση του 2011 να παρέμβει εναντίον του συνταγματάρχη Muammar el-Qaddafi στη Λιβύη, τονίζει ο Ίβο Ντάλντερ, ο οποίος ήταν τότε ο Αμερικανός πρέσβης στο ΝΑΤΟ. Η Γαλλία, με την πολιτική της, «φοβάται ότι η επανένταξη του Ισλάμ στην πολιτική εκ μέρους του Ερντογάν θα εξαπλωθεί στη Βόρεια Αφρική, θα ενθαρρύνει τις ισλαμιστικές πολιτοφυλακές και θα βλάψει τη σφαίρα επιρροής της Γαλλίας», σημείωσε ο Soner Cagaptay, διευθυντής του τουρκικού ερευνητικού προγράμματος Washington Institute for Near East Policy. “Είναι αρκετά ανήσυχοι”, πρόσθεσε.
Το τελευταίο γεγονός ”αναζωπύρωσης” είναι το αίτημα της Τουρκίας να μοιραστεί τις ανακαλύψεις φυσικού αερίου που έγιναν το 2015 στην Ανατολική Μεσόγειο, γεγονός που οδήγησε σε συμφωνίες και συμμαχίες μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου. Οι τουρκικοί ισχυρισμοί αμφισβητούνται και ο Ερντογάν παραπονέθηκε τον Ιούνιο ότι «στόχος τους ήταν να φυλακίσουν τη χώρα μας, η οποία έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στη Μεσόγειο, σε μια παράκτια λωρίδα από την οποία μπορείτε μόνο να πιάσετε ψάρι με καλάμι».
Στη συνέχεια έστειλε ερευνητικά πλοία και γεωτρύπανα για να εξερευνήσουν στην ΑΟΖ της Κύπρου, προκαλώντας ευρωπαϊκές κυρώσεις και δήλωσε ότι θα έπραττε το ίδιο κοντά στη Ρόδο, οδηγώντας τους Έλληνες να απειλήσουν με πόλεμο. Την περασμένη εβδομάδα, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ έπεισε τον Ερντογάν να αναβάλλει τις δράσεις του καθώς συνεχίζονται οι συνομιλίες.
Ενώ πολλοί θεωρούσαν την Τουρκία ως ένα μετριοπαθές δημοκρατικό μοντέλο κατά την Αραβική Άνοιξη πριν από μια δεκαετία, η Τουρκία είναι μια διαφορετική χώρα υπό την προεδρία του Ερντογάν, ο οποίος έχει κινητοποιήσει τους πιο θρησκευόμενους ψηφοφόρους στην επαρχία. Ένας ευσεβής μουσουλμάνος, ο Ερντογάν έχει γίνει πιο εθνικιστής και αυταρχικός, ειδικά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, όταν φυλάκισε πολλούς Τούρκους δικαστές, δημοσιογράφους και στρατιωτικούς διοικητές.
Έχει σπάσει οριστικά με το κοσμικό καθεστώς, κι αυτό συμβολίζεται από την πρόσφατη απόφασή του να μετατρέψει την Αγία Σοφία από μουσείο σε τζαμί. Έχει μια έντονη νεο-οθωμανική φιλοδοξία, υποβαθμίζοντας τις παλαιότερες συμμαχίες για να προωθήσει τα τουρκικά συμφέροντα. Για το ΝΑΤΟ, η κα. Sloat είπε: «Το ερώτημα τώρα είναι αν η Τουρκία εξακολουθεί να είναι μια δυτική χώρα και συμμερίζεται τις αξίες μας».
Τα τουρκικά παράπονα
Ο Imbrahim Kalin, εκπρόσωπος του Ερντογάν, παραβλέπει την κριτική και λέει ότι ο Τραμπ και ο Μακρόν είναι αυτοί που αμφισβητούν την αξία του ΝΑΤΟ. «Υποθέτω ότι ο Μακρόν προσπαθεί να διεκδικήσει κάποιο είδος ηγεσίας στη Βόρεια Αφρική, το είδος της ηγεσίας που δεν έχει στην Ευρώπη», είπε ο Kalin. «Αποκάλεσε την Τουρκία εγκληματική και είναι απίστευτο για τη Γαλλία που κατηγόρησε ένα άλλο μέλος του ΝΑΤΟ».
Όσον αφορά τις Βρυξέλλες, ο Kalin είπε ότι «η ΕΕ θα πρέπει να κοιταχτεί στον καθρέφτη. Η Ελλάδα χρησιμοποιεί την ένταξη στην ΕΕ ως τρόπο πίεσης προς την Τουρκία, αλλά αυτές οι πιέσεις κυρώσεων δεν θα λειτουργήσουν», είπε, υποστηρίζοντας ότι η Τουρκία θέλει μόνο «μια δίκαιη κατανομή των ενεργειακών πόρων». Η επίσημη αμερικανική θέση είναι ουσιαστικά να παροτρύνει την Τουρκία «να σταματήσει τις επιχειρήσεις που αυξάνουν τις εντάσεις», δήλωσε ο Philip T. Reeker, αναπληρωτής βοηθός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για την Ευρώπη και την Ευρασία, για την Ανατολική Μεσόγειο.
«Θέλουμε τους φίλους και τους συμμάχους μας – και ας θυμηθούμε, είμαστε όλοι, Τουρκία, Ελλάδα και ΗΠΑ όλοι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ – θέλουμε οι φίλοι και οι σύμμαχοι στην περιοχή να προσεγγίσουν αυτά τα ζητήματα με πνεύμα συνεργασίας», ανέφερε. «Υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για το τι πρέπει να κάνουμε για την Τουρκία», δήλωσε ένας ανώτερος Ευρωπαίος διπλωμάτης. «Αλλά δεν είναι του παρόντος».
