Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία εγκυμονεί ένα νέο κόσμο

Είναι εξόφθαλμο ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία εγκλώβισε τους Ευρωπαίους (ειδικά τη Γερμανία) ανάμεσα από τη μία στη δυτική πολιτική των εξοντωτικών(;) κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας και από την άλλη στον άμεσο κίνδυνο να βρεθούν οι ίδιοι σε ενεργειακό κενό. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες βραχυμεσοπρόθεσμα δεν έχουν τρόπο να υποκαταστήσουν το ρωσικό φυσικό αέριο.

Ακόμα κι αν παρέβλεπαν τη μεγάλη διαφορά τιμής ανάμεσα στο ρωσικό αέριο και στο αμερικανικό LNG, δεν υπάρχει ο αναγκαίος αριθμός των ειδικών πλοίων για να το μεταφέρουν στις ποσότητες που θα κάλυπταν το ενεργειακό κενό που θα αφήσει το ρωσικό αέριο εάν σταματήσει να ρέει. Ούτε υπάρχουν μεγάλα αποθέματα σε αποθηκευτικούς χώρους, που τουλάχιστον θα έδιναν ένα χρονικό περιθώριο στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για να διαχειριστούν το πρόβλημα.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η κίνηση του Πούτιν να πληρώνεται το ρωσικό αέριο σε ρούβλια είναι κίνηση ματ. Επί της ουσίας δεν πρόκειται για κάποια ανατροπή. Απλώς οι δυτικές ευρωπαϊκές εταιρείες υποχρεώνονται να καταθέσουν τα ευρώ στην Gazprom Bank, η οποία με τη σειρά της θα τα μετατρέψει σε ρούβλια μέσω της ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας, με τα οποία και θα πληρωθεί ο πωλητής Gazprom.

Η νέα διαδικασία αποπληρωμής εμπλέκει τους Ευρωπαίους στο ρωσικό χρηματοοικονομικό σύστημα, γεγονός που προκαλεί ρήγμα στις δυτικές κυρώσεις, οι οποίες έχουν αποκλείσει από τις συναλλαγές και το ρούβλι και τη ρωσική Κεντρική Τράπεζα. Όσο κι αν οι Ευρωπαίοι επικαλούνται τα συμβόλαια, δεν πρόκειται να αλλάξουν την πραγματικότητα που διαμορφώνει η ανάγκη τους για ρωσικό φυσικό αέριο.

Είναι εξάλλου πολύ ασθενές το νομικό επιχείρημά τους, όταν σύσσωμη η Δύση έχει κηρύξει με τον πιο επίσημο τρόπο έναν ολοκληρωτικό σχεδόν οικονομικό πόλεμο εναντίον της Ρωσίας. Από αυτές εδώ τις στήλες είχα εξαρχής υπογραμμίσει ότι οι δυτικές κυρώσεις είναι “αμφίστομη μάχαιρα”, με την έννοια ότι πληγώνει τη Ρωσία, αλλά πληγώνει και τη Δύση, ειδικά την ΕΕ και ειδικότερα τη Γερμανία και την Ιταλία.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η σιωπηλή διευθέτηση

Οι Ευρωπαίοι θα ήθελαν μία σιωπηλή διευθέτηση, που ουσιαστικά να ικανοποιεί τη ρωσική απαίτηση, αλλά κατά τρόπο που να τους εξασφαλίζει ένα φύλλο συκής. Ο Πούτιν, όμως, φρόντισε να καταστήσει το πρόβλημα δημόσιο, ακριβώς επειδή το αντιμετωπίζει ως πολιτικό κι όχι οικονομικό πρόβλημα. Στριμώχνει, λοιπόν, τους Ευρωπαίους, υποχρεώνοντάς τους να πιούν το πικρό ποτήρι σε δημόσια θέα. Εκτός κι αν επιλέξουν να “βάλουν δελτίο” στο φυσικό αέριο, επιβραδύνοντας δραματικά τη βιομηχανία τους και εξοργίζοντας τα νοικοκυριά. Αλλά ακόμα κι αν το επιλέξουν το πολύ να κερδίσουν λίγες εβδομάδες.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, οι Ευρωπαίοι θα αναγκασθούν τελικώς να προσαρμοσθούν, έστω κι αν θα προσπαθήσουν να “πουλήσουν” στο δυτικό κοινό μία εξωραϊσμένη εκδοχή της υποχώρησής τους. Και βεβαίως αυτό που προκαλέσει ένα κάποιο ρήγμα στην ενότητα της Δύσης. Ανεξαρτήτως αυτού, όμως, ανακύπτει λογικά το εξής ερώτημα: όταν οι Ευρωπαίοι προσχωρούσαν με ενθουσιασμό στον ολοκληρωτικό οικονομικό πόλεμο που κήρυξαν οι ΗΠΑ εναντίον της Ρωσίας (μεταξύ των άλλων παγώνοντας και τα μισά αποθεματικά της Κεντρικής της Τράπεζας) δεν ήξεραν ότι το Κρεμλίνο θα αντιδράσει; Το γεγονός ότι εξαίρεσαν από τις κυρώσεις την Gazprom και την Gazprom Bank, όπως αποδείχθηκε, ήταν αναγκαία, αλλά όχι και ικανή συνθήκη για να εξασφαλίσουν ότι το ρωσικό φυσικό αέριο θα συνεχίσει να ρέει.

Όσο κατανοητή κι αν είναι η ανάγκη της Δύσης να αντιδράσει με αποφασιστικότητα στη ρωσική εισβολή και στον πόλεμο στην Ουκρανία, όφειλε να έχει προϋπολογίσει το που οδηγεί το στρίμωγμα της “Αρκούδας” και άρα να μετρήσει μέχρι που μπορούσε να την πιέσει. Η Ουάσινγκτον, όμως, –και από πίσω της οι Ευρωπαίοι– συμπεριφέρεται λες και το διεθνές σύστημα είναι στη δεκαετία του 1990, όταν είχε εξέλθει νικήτρια από τον παλιό Ψυχρό Πόλεμο και κανείς δεν μπορούσε να της αντιπαρατεθεί.

Η ανάδυση της Κίνας

Στα τριάντα τόσα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από τότε δεν είναι μόνο ότι η “Αρκούδα” ξαναστάθηκε στα πόδια της. Είναι κυρίως ότι η Κίνα αναδύθηκε σε οικονομική υπερδύναμη με διόλου ευκαταφρόνητο στρατιωτικό δυναμικό και με συνεχώς διευρυνόμενη πολιτική επιρροή. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η Ουάσινγκτον δεν μπορεί πλέον να υπαγορεύει εντολές και να υποχρεώνει το διεθνές σύστημα να κινείται στο δικό της μήκος κύματος.

Εκτός του γεγονότος ότι η Ρωσία δεν είναι Ιράν, είναι εμφανές ότι ήδη μορφοποιείται μία αντισυσπείρωση στη συσπείρωση της Δύσης γύρω από τις ΗΠΑ. Εκτός από μεγάλη πυρηνική δύναμη, η Μόσχα έχει διεξόδους. Ο “Δράκος” στέκεται στο πλευρό της, επειδή έχει συνείδηση πως εάν η “Αρκούδα” γονατίσει, θα είναι ο ίδιος ο επόμενος στόχος της Δύσης. Άρα, οι Κινέζοι έχουν εθνικό συμφέρον η Ρωσία να μείνει όρθια για να κρατήσουν τα δυτικά “βέλη” μακριά από τη δική τους πατρίδα. Ήταν, λοιπόν, εξαρχής προφανές πως οι έμμεσες απειλές του Μπάιντεν προς το Πεκίνο θα έπεφταν στο κενό. Και βέβαια δεν αξίζει ούτε καν να αναφέρουμε την προσπάθεια των αξιωματούχων της ΕΕ να πείσουν την κινεζική ηγεσία.

Αλλά και οι Ινδοί στέκονται στο πλευρό της Ρωσίας. Δεν ξεχνούν τη βρετανική αποικιοκρατία, το γεγονός ότι έχουν δικό τους ανεξάρτητο κράτος μόλις 75 χρόνια. Ως αναδυόμενη οικονομική και πολιτική μεγάλη δύναμη, επιδιώκουν έναν πολυπολικό διεθνές σύστημα, στο οποίο θα έχει η πατρίδα τους εξέχουσα θέση. Αυτό προϋποθέτει ότι η Ρωσία θα μείνει όρθια. Το τελευταίο που θα ήθελε, λοιπόν, το Νέο Δελχί είναι να εξέλθουν οι Δυτικοί από την τρέχουσα αναμέτρηση με την “Αρκούδα” νικητές και παντοδύναμοι.

Είναι εξόφθαλμο, λοιπόν, ότι η Δύση, αν και έχει καταφέρει και να τραυματίσει καίρια στο επικοινωνιακό επίπεδο τη Ρωσία και να την “ματώσει” στο πεδίο των μαχών, δεν είναι σε θέση να την απομονώσει και μέσα από τις κυρώσεις να την γονατίσει. Εδώ ο πρόεδρος Μπάιντεν υποχρεώθηκε να αποδεσμεύσει ένα εκατομμύριο βαρέλια πετρελαίου ημερησίως για έξι μήνες με σκοπό να κρατήσει την τιμή του κάτω από τα 100 δολάρια, επειδή έχει επίγνωση ότι η εκτόξευση της τιμής του θα κοστίσει πολύ ακριβά στους Δημοκρατικούς στις ενδιάμεσες εκλογές για το Κογκρέσο. Δεν είναι τυχαίο ότι στην απεγνωσμένη προσπάθειά της να ρίξει στην αγορά ποσότητες πετρελαίου για να μειωθεί η τιμή του βαρελιού, η Ουάσινγκτον έφθασε να κάνει ανοίγματα στους άσπονδους εχθρούς της, στο Ιράν και στη Βενεζουέλα.

Νέο γεωπολιτικό τοπίο

Προς το παρόν είναι παρακινδυνευμένη κάθε πρόβλεψη, αφού ακόμα δεν έχει λήξει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα ενδείξεις, πάντως, ο νέος Ψυχρός Πόλεμος ήρθε για να μείνει. Εάν παγιωθεί, θα αποδειχθεί χειρότερος από τον παλιό. Εάν, μάλιστα, η Δύση τραβήξει την πολιτική της στα άκρα και υιοθετήσει μία πολιτική “διαλέξτε με ποιον θα πάτε και ποιον θα αφήσετε”, θα οδηγηθούμε σε ένα τελείως νέο γεωπολιτικό τοπίο.

Η Ρωσία θα “αγκαλιαστεί” με την Κίνα, συγκροτώντας έναν άξονα που θα δεσπόζει στην Ευρασία και ως τέτοιος θα ασκεί έλξη και στις μικρότερες χώρες της ευρύτερης περιοχής. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι Αμερικανοί στη μεγάλη εικόνα θα έχουν πυροβολήσει τα πόδια τους, παρά τα κέρδη που τους αποφέρει μέχρι τώρα ο πόλεμος στην Ουκρανία. Εκτός των άλλων και επειδή θα εξωθήσουν όχι μόνο τη Ρωσία, την Κίνα και την Ινδία, αλλά και άλλες χώρες να “αποδολαριοποιήσουν” τις συναλλαγές τους και να οικοδομήσουν παράλληλους οικονομικούς (κι όχι μόνο) θεσμούς με ό,τι αυτό σημαίνει για την οικονομική κυριαρχία των Αμερικανών.

Εάν οι εξελίξεις πάρουν μία τέτοια τροπή θα δούμε μία νέα διχοτόμηση του πλανήτη σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα που θα επεκταθούν γεωγραφικά και στον Τρίτο Κόσμο και δεν αποκλείεται να αγγίξουν ακόμα και τομείς που παραδοσιακά έμεναν εκτός του γεωπολιτικού ανταγωνισμού, όπως ο πολιτισμός και ο αθλητισμός. Κι αυτό υπό την προϋπόθεση ότι η σημερινή επιφανειακά αρραγής ενότητα της Δύσης θα διατηρηθεί.

Αυτό, όμως, δεν είναι καθόλου δεδομένο. Και μόνο το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι είναι εξαρτημένοι από το ρωσικό αέριο είναι παράγοντας απόκλισης από τις ΗΠΑ. Παράγοντας απόκλισης είναι και το γεγονός ότι η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας θα μειωθεί δραστικά, εάν υποχρεωθεί να πληρώνει πολλαπλάσια τιμή από ό,τι η αμερικανική για το φυσικό αέριο.

Είναι ακριβώς για όλα αυτά που ο πόλεμος στην Ουκρανία, έτσι όπως προέκυψε και όπως εξελίσσεται, έχει τις προϋποθέσεις να επιφέρει ποιοτικές γεωπολιτικές ανατροπές, που υπερβαίνουν κατά πολύ την τοπική διάστασή του. Για την ακρίβεια, δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι εάν τα πράγματα συνεχίσουν να πορεύονται όπως σήμερα, θα εισέλθουμε σε νέα ιστορική φάση.