Η σχοινοβασία Ερντογάν – Πόσο θα τον ανεχτούν οι ΗΠΑ;

Στο τένις, το διπλό σφάλμα στο σερβίς, συνεπάγεται απώλεια πόντου σε κάθε γκέιμ. Στην κοινωνική ζωή γνωστό είναι «το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού». Υπάρχει και το «μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη…». Μένει να αποδειχθεί εάν η επανάληψη ενός σφάλματος στις διεθνείς σχέσεις επισύρει αρνητικές συνέπειες. Διότι ο πρόεδρος Ερντογάν μόλις επανέλαβε ένα σφάλμα, επί του οποίου θα δοκιμαστεί η ισχύς του κανόνα.

Το παιχνίδι του Ερντογάν να μετατρέπει τα πάντα σε ανατολίτικο παζάρι είναι γνωστό. Οφείλεται και σε πολιτισμικά χαρακτηριστικά, αλλά όχι αποκλειστικά. Στα ευρύτερα πολιτισμικά εντάσσεται και ο θρησκευτικός παράγοντας, ιδίως όταν συζητάμε για τον Ερντογάν. Αυτό ισχύει στο μέτρο που σε κάποιες διδαχές του Ισλάμ, το να κοροϊδέψεις τον “άπιστο” (καφίρ) δεν συνιστά παραβίαση κάποιου ηθικού κώδικα, αλλά αποδεκτή έως επιβαλλόμενη συμπεριφορά.

Κυρίαρχο ρόλο έχει η καλά τεκμηριωμένη ιστορικά συνήθεια των Τούρκων να δοκιμάζουν διαρκώς τα όρια με όλους, επιδιώκοντας να τα διευρύνουν. Ως αποτέλεσμα, η συμπεριφορά τους τίθεται εκτός ελέγχου όταν διαπιστωθεί ότι η αντίδραση της άλλης πλευράς είναι κατευναστική. Διότι αυτό στην τουρκική ψυχοσύνθεση και οπτική ερμηνεύεται ως αδυναμία, προκαλώντας επιπρόσθετη τουρκική πίεση.

Αυτό το στοιχείο στη σχέση Τουρκίας-Δύσης έχει ξεφύγει από κάθε όριο, με την ευθύνη να μην βαραίνει αποκλειστικά την Άγκυρα. Διότι είναι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, μηδέ της Ελλάδας εξαιρουμένης, που με τη συμπεριφορά τους έπεισαν την Άγκυρα ότι το “τουρκικό οικόπεδο” είναι σχεδόν… αρχή, μέση και τέλος της Ατλαντικής Συμμαχίας.

Το μόνο που δεν έχει ειπωθεί μέχρι σήμερα, είναι ότι σε περίπτωση τουρκικής αποχώρησης διαλύεται το ΝΑΤΟ! Δεν είναι λοιπόν παράλογη, ούτε αποκλειστικά προϊόν “κουλτούρας” η τουρκική συμπεριφορά, στο μέτρο που την εξέθρεψαν τα συνεπή και διαχρονικά σήματα που έστελναν στην Άγκυρα οι σύμμαχοί της.

Οι περιβόητες “κόκκινες γραμμές”

Εγκαταλείποντας το θεωρητικό υπόβαθρο, να διευκρινίσουμε ότι το αρχικό “σφάλμα”, στο οποίο αναφερόμαστε, είναι η προμήθεια των ρωσικών S-400 και το δεύτερο η απειλή της Άγκυρας να μπλοκάρει την ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Τα κοινά χαρακτηριστικά βάσει των οποίων κατηγοριοποιούνται ομοειδώς οι δυο υποθέσεις είναι ότι αμφότερες, αν και η μια στρατιωτική και η άλλη πολιτική, θα μπορούσαν να θεωρηθούν από τη Δύση παραβίαση “κόκκινων γραμμών”.

Η αγορά των S-400 από την Τουρκία, ένα προηγμένης τεχνολογίας ρωσικό οπλικό σύστημα, εισαγόμενο στο οπλοστάσιο κράτους-μέλους του ΝΑΤΟ, αυταπόδεικτα αποτελεί απειλή ασφαλείας, με την έννοια να αποκαλύψει τεχνολογικά μυστικά επί των οποίων στηρίζονται επιχειρησιακά δόγματα της Συμμαχίας. Στην περίπτωση της ένταξης Σουηδίας και Φινλανδίας, ειδικά στη δεδομένη συγκυρία, ένα τουρκικό βέτο εξυπηρετεί σε πρώτο επίπεδο τη Ρωσία και σε δεύτερο βέβαια τα τουρκικά συμφέροντα, με την έννοια ότι η Άγκυρα επιδιώκει ανταλλάγματα για να μην ασκήσει βέτο.

Στην περίπτωση των S-400 η Τουρκία προφανώς θεώρησε ότι οι Αμερικανοί στο τέλος θα το “κατάπιναν” κι αυτό, υποκύπτοντας στην τεράστια γεωπολιτική σημασία της για τους στρατηγικούς σχεδιασμούς του ΝΑΤΟ. Πίστεψε ότι υπό τον φόβο της απώλειας, οι ΗΠΑ θα συμβιβάζονταν. Αποδείχθηκε, όμως, στην πράξη ότι τελικά για όλα υπάρχει ένα όριο.

Κορωνίδα των συνεπειών η αποβολή της Τουρκίας από το πρόγραμμα του μαχητικού πέμπτης γενιάς F-35, ενώ επί της ουσίας έχει επιβληθεί ένα άτυπο εμπάργκο αποδέσμευσης στρατιωτικού υλικού, κύριων οπλικών συστημάτων και ανταλλακτικών για υφιστάμενα. Βαρύ το κόστος, κάτι που έχουν παραδεχθεί στις δηλώσεις τους ανώτατοι Τούρκοι αξιωματούχοι, του Ερντογάν και του υπουργού Άμυνας Ακάρ συμπεριλαμβανομένων.

Πιθανά οφέλη και ορατά ρίσκα

Σήμερα, η Τουρκία, πιέζοντας επικίνδυνα τα όρια για δεύτερη φορά, θεωρεί ότι θα επεκτείνει το πεδίο της διαπραγμάτευσης, με αποτέλεσμα στο τέλος να κερδίσει. Να κάνει πίσω και να μην μπλοκάρει την ένταξη, έχοντας κερδίσει την αποδέσμευση των F-16 στην πιο σύγχρονη τεχνολογικά διαμόρφωσή τους. Ή πίσω από το παιχνίδι της Τουρκίας με τα όρια, υποκρύπτεται απλά μια χωρίς όρια αποφασιστικότητα της ηγεσίας της.

Εάν ισχύει το δεύτερο, θα αποδειχθεί δεύτερο σφάλμα της Τουρκίας που θα οδηγήσει σε σκλήρυνση της στάσης του Κογκρέσου στις ΗΠΑ; Ή με επιχειρήματα όπως η χρησιμότητα της Άγκυρας στο μέτωπο εναντίον της Ρωσίας, ο εξοπλισμός των Ουκρανών και η συνήθης βολική εξήγηση ότι ο Ερντογάν όλα τα κάνει για εσωτερικές πολιτικές σκοπιμότητες, θα τη διασώσουν;

Από την έκβαση θα κριθεί τελικά το αν ο Ερντογάν είναι “άνδρας σοφός”, καθιστώντας εαυτόν εξαίρεση στον κανόνα της εισαγωγικής παραγράφου. Διότι τα ανωτέρω θα ίσχυαν εάν οι ΗΠΑ είχαν σαν στόχο την απεμπλοκή και στη συνέχεια την επίτευξη ενός επιπέδου συνεννόησης με τη Ρωσία, στο οποίο θα έπαιζε σημαντικό ρόλο η ειδική σχέση της Άγκυρας με τη Μόσχα. Εάν όμως αποδειχθεί ότι η ασφυκτική πίεση στη Ρωσία έχει αποφασιστεί να τραβήξει χρονικά σε μάκρος και το ευρασιατικό φλερτ της Τουρκίας παραβιάζει κόκκινη γραμμή, τότε όλα θα αλλάξουν.

Πιθανότερο σενάριο πάντως παραμένει, η αμερικανική υπομονή να διαρκέσει μέχρι τις επόμενες τουρκικές εκλογές, με την ψευδαίσθηση συντήρησης της λυκοφιλίας – δήθεν συμμαχικής σχέσης σε μια μετά Ερντογάν εποχή. Που όμως είναι πολύ πρόωρο να εκτιμηθεί με βεβαιότητα ότι βρίσκεται επί θύραις…