Η τελική λύση του Πούτιν και η εναλλακτική του αδύναμου κρίκου

Ένας από τους πιο στενούς φίλους του Βλαντιμίρ Πούτιν τα τελευταία χρόνια είναι ο πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν. Από τους λίγους ηγέτες που συνομιλούν τακτικά με τον πρόεδρο της Ρωσίας, λέγεται ότι έφυγε από το δείπνο της Πράγας την Πέμπτη για να του στείλει ευχές γενεθλίων, ενώ την επομένη διέρρευσε στα τουρκικά μέσα ενημέρωσης ότι προωθεί νέο ειρηνευτικό σχέδιο σε Μόσχα και Κίεβο.

Λίγοι είναι οι ξένοι οι ηγέτες που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν μία πιθανή κλιμάκωση του Κρεμλίνου με την Δύση ή ακόμη χειρότερα μία επίθεση με «όλα τα μέσα» από την Ρωσία στην Ουκρανία. Ο Ερντογάν το κάνει και το κάνει ποικιλοτρόπως. Επαναλαμβάνοντας τα λόγια του Πούτιν στις φραστικές επιθέσεις κατά της Ελλάδας, στις αναθεωρητικές ερμηνείες της ιστορίας, στις φαντασιώσεις για το μέλλον του κόσμου και στην αδιαφορία που επιδεικνύει για το τί λέει ο υπόλοιπος κόσμος (που παρεμπιπτόντως αυτός ο υπόλοιπος κόσμος είναι 80%-90% του όλου, σύμφωνα με τις ψηφοφορίες στον ΟΗΕ και τα παρεμπίπτοντα Όργανα: Μόνον 10 είναι με το μέρος της Μόσχας και 30 απέχουν ή ψηφίζουν λευκό).

Σε πρόσφατο άρθρο του στο πολιτικό τουρκικό site Yetkin Report, ο πρώην πρέσβης της Τουρκίας στις ΗΠΑ, Ναμίκ Ταν, αναφέρει ότι ένας παλιός του μέντορας του δίδαξε ότι «η σωστή διπλωματία πρέπει να είναι συνεπής και δεν μπορεί κανείς να παίζει διαφορετική μελωδία κάθε μέρα». Παρομοιάζει την Τουρκία σαν «ένα πλοίο που πιάστηκε σε μια τέλεια καταιγίδα» και υπογραμμίζει τα τελευταία ανοίγματα προς τον Πούτιν στη Σαμαρκάνδη «στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO)» Το SCO λέει ο Ταν, «είναι ουσιαστικά η ενσάρκωση του παλαιού Ανατολικού Μπλοκ και ενώ ακόμη και οι Κινέζοι και Ινδοί ηγέτες προσπάθησαν να υποβαθμίσουν την παρουσία τους, ήταν οδυνηρά σαφές ότι ο πρόεδρος Ερντογάν ήθελε η Δύση να γνωρίζει ότι φλερτάρει με την ιδέα της ένταξης».

Τα επίχειρα αυτών των φάλτσων έγιναν σαφή τις αμέσως επόμενες ημέρες, στην επίσκεψη Ερντογάν στη Νέα Υόρκη στον ΟΗΕ και προχθές στην Πράγα. Κι όμως, ο Τούρκος πρόεδρος επιμένει στην πολιτική του προσήλωση στον Ρώσο πρόεδρο, ωσάν να έχει ταυτίσει το μέλλον του και το μέλλον της Τουρκίας με τα σχέδια του Κρεμλίνου. Οι εξαρτήσεις της Άγκυρας είναι γνωστές στο πεδίο της ενέργειας, της οικονομίας, της εμπορικής και τουριστικής συνεργασίας, αλλά και στα εξοπλιστικά. Και πάλι όμως δεν φθάνουν για να δικαιολογηθεί το ρίσκο ενδεχόμενης ρήξης με την Δύση.

Το στρατηγικό βάθος και τα… ρηχά

Ο Ερντογάν έχει επενδύσει στρατηγικά στον Καύκασο και τη Μέση Ανατολή, διαμορφώνοντας μία ιδιάζουσα σχέση συνεργασίας με την Ρωσία και ανοχής με το Πεκίνο και επιδιώκει να επεκτείνει την επιρροή της Τουρκίας στη Μεσόγειο. Κινείται, όπως λέει ο Ταν, σαν να θέλει να πάει την χώρα στην Ανατολή ενώ τα συμφέροντά της είναι στη Δύση και έτσι προσπαθεί να ισορροπήσει πάνω σε σχοινί, παίζοντας κάθε μέρα άλλο σκοπό. Αυτή η ακροβασία, όμως, καθιστά τον πρόεδρο Ερντογάν ευάλωτο από όλες τις πλευρές, εάν γύρει προς την μία ή την άλλη, κατά τρόπο οριστικό.

Ένα νέο πακέτο κυρώσεων από τις ΗΠΑ, στις τράπεζες και τους τουρκικούς οργανισμούς που δίνουν οικονομική διέξοδο στη Ρωσία, θα σκόρπιζε στον αέρα την τουρκική οικονομία μέσα σε μερικές ημέρες. Και από την άλλη, μία κίνηση προσέγγισης των ΗΠΑ θα έθετε σε κίνδυνο όλα αυτά τα σχέδια που έχει συνομολογήσει με τον πρόεδρο Πούτιν.

Θα πρέπει λοιπόν να δείχνει ότι κινείται αυτόνομα και πολυσχιδώς, με πρωτοβουλίες που έχουν στόχο την αποκατάσταση της ειρήνης στην Ουκρανία και, από την άλλη, διατήρησης των δικών του μετώπων σε πολύ υψηλούς τόνους αντιπαράθεσης. Μόνον που σε όλα τα άλλα μέτωπα που έχει, στη Συρία, τη Λιβύη και τον Καύκασο, οι λεπτές ισορροπίες με ΗΠΑ και Ρωσία (και τους περιφερειακούς παίκτες, το Ιράν, το Ισραήλ και την Αίγυπτο) δεν του αφήνουν πολλά περιθώρια για επιδείξεις ισχύος. Η μόνη διέξοδος σε αυτό το παιχνίδι υψηλού ρίσκου είναι προς την Ελλάδα και την Κύπρο.

Μία επιθετική κίνηση στο πεδίο, όμως, που θα συνεπάγονταν ανάλογη αντίδραση από την πλευρά της Ελλάδας, έχει γίνει κατανοητό ακόμα και στην ΕΕ ότι θα δημιουργούσε τεράστιο πρόβλημα αν όχι στην ασφάλεια και σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής, στη συνοχή της Δύσης έναντι της Ρωσίας, σε αυτή την αντιπαράθεση για το Ουκρανικό που έχει ήδη τεράστιο κόστος για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Μία επιπλέον κρίση, μέσα στην κρίση, είναι άγνωστο που θα οδηγούσε την ΕΕ.

Ανταλλάγματα υπό προϋποθέσεις

Δεν είναι βεβαίως άσχετος ο προβληματισμός που αναπτύσσεται στις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για το ενδεχόμενο να ακολουθήσουν την πολιτική των ΗΠΑ, για όρους και προϋποθέσεις στην υλοποίηση κάθε εξοπλιστικού προγράμματος για την Τουρκία. Έως τώρα η ανησυχία για τον Ερντογάν, εκφράζεται στις καθυστερήσεις διαπραγμάτευσης νέων εξοπλιστικών προγραμμάτων και την εκτέλεση των παλαιών, κάτι που διακρίνεται και στην πολιτική της κυβέρνησης Σολτς στη Γερμανία. Ακόμα και αν το Βερολίνο θέλει διακαώς να παραδώσει τα πρώτα υποβρύχια, δεν θα μπορούσε να το κάνει ενώ οι αντιευρωπαϊκές δηλώσεις από την πλευρά της Άγκυρας απασχολούν καθημερινά τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης.

Εάν ερμηνεύσουμε την εντεινόμενη τουρκική επιθετικότητα ως μέσο πίεσης από την πλευρά του Ερντογάν προς τη Δύση, για έχει ως αντάλλαγμα τα F-16 από τις ΗΠΑ και μία νέα σχέση με την ΕΕ, αυτά δεν φαίνεται να επιτυγχάνονται στο ορατό μέλλον. Εάν πάλι είναι μόνον στο πλαίσιο του μακροπρόθεσμου νέο-οθωμανικού του οράματος, τίποτε δεν δείχνει πως τα πράγματα θα είναι ευνοϊκότερα για την Τουρκία στο προβλεπτό μέλλον, καθώς το γεωπολιτικό ενδιαφέρον θα παραμείνει για χρόνια εστιασμένο στη Ρωσία. Και η Τουρκία δεν είναι βέβαιο πως θα είναι σε ισχυρότερη θέση, στρατιωτικά, οικονομικά, διπλωματικά και πολιτικά.

Καθ’ όσον, όμως, ο πρόεδρος της Τουρκίας δεν παίρνει τα ανταλλάγματα που θέλει από τις ΗΠΑ και την ΕΕ, το ζήτημα που γεννάται είναι αν αυτή η επιθετική διαπραγμάτευση περί ανταλλαγμάτων τελειώνει εδώ ή έχει προβολές στις σχέσεις Άγκυρας-Μόσχας και τί είδους ανταλλάγματα επιδιώκει η κάθε πλευρά. Το διακύβευμα είναι μεγάλο και μακάρι να μην τεθεί ως δίλημμα. Εάν όμως ο Ερντογάν συνεχίσει να συνδέει το προσωπικό του πολιτικό στοίχημα με την θέση της Τουρκίας, τίποτε δεν αποκλείεται.

Η πυρηνική λύση που κατά καιρούς ανασύρει η Μόσχα ως απειλή για να φέρει τα πράγματα στην Ουκρανία στα μέτρα της, έχει και αυτή σαν διπλωματικό εργαλείο πεπερασμένο ορίζοντα. Η συνεχής επίκληση των όπλων αυτών, τη στιγμή που υποχωρεί στο πεδίο των νέων εδαφών της Ρωσίας, αυξάνει τις αποτρεπτικές πιέσεις από το εξωτερικό, ενδεχομένως όμως και τις αντίρροπες πιέσεις στο εσωτερικό, από τους σκληροπυρηνικούς τύπου Μεντβέντεφ. Είναι δύσκολο να προβλεφθεί η απάντηση των ΗΠΑ και όλων των άλλων πυρηνικών δυνάμεων, πόσο μάλλον οι συνέπειες που θα έχει μία τέτοια εφιαλτική εξέλιξη.

Η εφεδρεία του αδύναμου κρίκου

Συνεπώς, κατά την λογική η Μόσχα θα πρέπει να εξαντλήσει όλα τα άλλα μέσα, που όμως δεν είναι τόσα πολλά και ισχυρά όσο νόμιζε. Η Ευρώπη δεν έχει καταρρεύσει και, μετά κόπων και βασάνων, θα βγάλει τον χειμώνα. Η ΕΕ, παρά την ενίσχυση ακροδεξιών ή άλλων δυνάμεων φυγόκεντρων, δεν ρέπει σε διάλυση και οι ΗΠΑ (ακόμα και αν ηττηθεί ο πρόεδρος Μπάιντεν στις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου) είναι πολύ ισχυρά δεσμευμένες σε αυτόν τον πόλεμο Δύσης-Ρωσίας.

Σε αυτό το πλέγμα, ο πιο αδύναμος κρίκος του δυτικού μπλοκ είναι ο Ταγίπ Ερντογάν. Η σχέση Άγκυρας-Μόσχας δεν είναι βεβαίως ισότιμη και πως θα μπορούσε, όταν η τουρκική εξάρτηση καθίσταται ολοένα και μεγαλύτερη. Δεν ήταν ισότιμη ούτε η προηγούμενη σχέση Άγκυρας-Ουάσιγκτον. Όμως, οι προηγούμενες ανισορροπίες καλύπτονταν με απευθείας ανταλλάγματα από τις ΗΠΑ ή δια της πλαγίας μέσω ΝΑΤΟ.

Στο πλαίσιο που έχει διαμορφώσει ο Ερντογάν με τη Μόσχα δεν είναι και πολλές οι παράπλευρες λύσεις, στην περίπτωση που ο Πούτιν πιέσει προκειμένου να σπάσει την εικόνα της Δύσης και την πολιτική συνοχή που διατηρεί, σε χαμηλό βαθμό (με τους διαφωνούντες, τύπου Όρμπαν ή τον Ερντογάν) αλλά λειτουργικά επαρκεί, όπως φαίνεται έως τώρα, στην αντιπαράθεση με τη Ρωσία. Ο χρόνος, όσο κακός σύμμαχος είναι για την ΕΕ, άλλο τόσο μπορεί να γίνει και για την Ρωσία.

Εάν λοιπόν πιεστεί ο Ερντογάν να βοηθήσει τον Πούτιν, δεν αποκλείεται να το κάνει, εφόσον δει πως η Δύση χάνει και αυτός με τον Πούτιν θα είναι οι ηγέτες του νέου κόσμου που θα αναδυθεί από τις στάχτες. Η τροπή που έχουν τα πράγματα δεν προσφέρει επιλογές, εκτός και αν πιστεύει κανείς ότι εδώ που είμαστε, έχουμε ως χώρα δυνατότητα πολυδιάστατης πολιτικής, όπως λένε όσοι νομίζουν ότι η Ελλάδα μπορεί να ακολουθήσει άλλη στρατηγική πολυδιάστατη, ή έστω τρισδιάστατη ή και δισδιάστατη, έτσι για να μην το απλώνουμε πολύ. Η πραγματικότητα προσφέρεται για κάθε είδους παραμύθια και έτσι πρέπει, για να την αντέχουμε. Τα παραμύθια όμως, δεν ορίζουν την πραγματικότητα.