Πειρατής της Μεσογείου η Τουρκία με την ανοχή του Τραμπ

H αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας στοχεύει στην εδραίωση της τουρκικής παρουσίας στις θαλάσσιες ζώνες της Ανατολικής Μεσογείου και την υφαρπαγή μεγάλου τμήματος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, χρησιμοποιώντας ως όχημα την κυβέρνηση Σαράτζ στη Λιβύη. Το τουρκολιβυκό μνημόνιο κατανόησης, που υπεγράφη προ ολίγων μηνών για τη στρατιωτική συνεργασία, παραβιάζει κατάφωρα το εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ, ενώ το έτερο μνημόνιο για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων/ζωνών παραβιάζει το διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).

Οι συνεχείς απειλές και η διπλωματία των κανονιοφόρων (gunboat diplomacy) αγγίζουν τα όρια πολεμικής κρίσης και συνιστούν αναπόσπαστο τμήμα του τουρκικού αναθεωρητισμού έναντι της Ελλάδας. Ο αναθεωρητισμός αυτός ευνοείται από την μερική αποχώρηση των ΗΠΑ από την ευρύτερη περιοχή (με εστίαση τη Συρία) και την προνομιακή προσωπική σχέση του Τούρκου προέδρου με τον Αμερικανό ομόλογό του.

Η προνομιακή προσωπική σχέση που διατηρεί ο Ερντογάν με τον Τραμπ αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο βιβλίο του πρώην συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας Τζον Μπόλτον με τίτλο “Στο Δωμάτιο όπου Συνέβη” (“In the Room Where it Happened”). Η επικοινωνία των δύο προέδρων επί θεμάτων, όπως η τουρκική κάλυψη του κενού της αμερικανικής στρατιωτικής αποχώρησης από τη Συρία και η τύχη των Κούρδων, αποτυπώνει την υπεροχή των επιχειρημάτων του Ερντογάν έναντι του Τραμπ.

Τούτο μάλιστα τη στιγμή που ο Αμερικανός πρόεδρος, σύμφωνα με τον πρώην σύμβουλο του Εθνικής Ασφάλειας, διακατέχεται από παλινωδίες που πλήττουν την προσωπική του αξιοπιστία και ναρκοθετούν τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Ξεχωριστό ενδιαφέρον προκαλεί η διαπίστωση Μπόλτον ότι οι τηλεφωνικές κλήσεις του Ερντογάν αποτέλεσαν μοναδική εμπειρία, καθώς ο Τούρκος πρόεδρος μιλούσε με τόνο και ένταση εφάμιλλο με αυτόν του Μουσολίνι όταν εκφωνούσε λόγους από το μπαλκόνι του στην Ρώμη.

“Στο δωμάτιο όπου συνέβη”

Η περίπτωση της τουρκικής κρατικής τράπεζας Halkbank φαίνεται ότι κυριαρχούσε στις τηλεφωνικές συνομιλίες των δύο ανδρών. Ο κίνδυνος της αποκάλυψης των οικονομικών συμφερόντων του Ερντογάν και της οικογένειάς του μέσω της Halkbank, εκτιμάται από τον πρώην σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας, ότι αποτέλεσε κίνητρο για τις παραινέσεις του Τούρκου προέδρου προς τον Αμερικανό ομόλογο του περί διακοπής της αμερικανικής δικαστικής έρευνας έναντι της τουρκικής κρατικής τράπεζας.

Ως γνωστόν, η Τουρκία προέβη σε παραβίαση των αμερικανικών και διεθνών κυρώσεων σε βάρος του Ιράν όταν, μέσω της τουρκικής κρατικής τράπεζας Halkbank, νομιμοποιήθηκαν έσοδα από παράνομο εμπόριο χρυσού και ιρανικού πετρελαίου. Το τουρκικό παζάρι φαίνεται ότι βρήκε πρόσφορο έδαφος σε μία σειρά κρίσιμων ζητημάτων, με εξαίρεση αυτό της απελευθέρωσης του πάστορα Μπράνσον.

Ο Αμερικανός πρόεδρος έθεσε ευδιάκριτες κόκκινες γραμμές (τόσο σε πολιτικό όσο και οικονομικό επίπεδο) για την απελευθέρωση του πάστορα, με την πιθανότητα επιβολής νέων βαρύτατων αμερικανικών κυρώσεων να επικρέμαται ως δαμόκλειος σπάθη για την Τουρκία. Είχε προηγηθεί η επιβολή κυρώσεων από το αμερικανικό υπουργείο Εμπορίου σε βάρος των Τούρκων υπουργών δικαιοσύνης και εσωτερικών.

Προτεραιότητα του προέδρου Τραμπ υπήρξε η πολιτική ικανοποίηση των πιστών της Ευαγγελικής Εκκλησίας στην οποία ανήκει ο πάστορας Μπράνσον και αποτελεί μία εκ των βασικών εκλογικών δεξαμενών του Ρεπουμπλικανικού κόμματος. Δημοσκόπηση που διεξήγαγε το αμερικανικό Κέντρο Ερευνών Pew (Pew Research center) κατέδειξε ότι το 77 τοις εκατό των λευκών Ευαγγελιστών ψήφισε στις εκλογές του 2016 τον πρόεδρο Τραμπ. Έστω και προσωρινά, η πολιτική απληστία Ερντογάν κατέστησε εαυτόν εχθρικό πρόσωπο προς τον Αμερικανό πρόεδρο.

Ανοχή στην τουρκική προκλητικότητα

Οι στενές σχέσεις των δύο προέδρων εδράζονται στον αριστοτεχνικό τρόπο με τον οποίο ο Ερντογάν χειρίζεται τον Τραμπ και εξηγούν εν πολλοίς το πράσινο φως που δόθηκε στην Τουρκία, ώστε να επιχειρεί στρατιωτικά στην Βόρεια Συρία και την Λιβύη. Επίσης εξηγούν την αμερικανική ανοχή έναντι των συστηματικών τουρκικών παραβιάσεων στον εναέριο χώρο και τα χωρικά ύδατα που ανήκουν σε διάφορες χώρες της Ανατολικής Μεσόγειου.

Επί της ουσίας, η διαπροσωπική προσέγγιση Ερντογάν και Τραμπ έχει ναρκοθετήσει τα αμερικανικά συμφέροντα ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Και τούτο διότι η Άγκυρα έχει απομακρυνθεί συνειδητά από το δυτικό άρμα με την απόκτηση του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400, τις ποινικές διώξεις σε βάρος υπαλλήλων της αμερικανικής πρεσβείας και την πάταξη κάθε είδους δημοκρατικής φωνής, φυλακίζοντας δημοσιογράφους με το αιτιολογικό της δήθεν υποκίνησης μίσους και έχθρας, λόγω της δημόσιας επίκρισης των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Άγκυρας σε Συρία και Λιβύη.

Σε αυτό το ιδιότυπο αμερικανοτουρκικό πλαίσιο, η Ελλάδα καλείται να αντιμετωπίσει τον τουρκικό αναθεωρητισμό συστατικά στοιχεία του οποίου αποτελούν η επέκταση της τουρκικής επιρροής στην Ανατολική Μεσόγειο και το άνοιγμα νέων μετώπων σε Συρία και Λιβύη. Όχημα για τη μεθοδική υλοποίηση του τουρκικού αναθεωρητισμού έναντι της Ελλάδας στην τρέχουσα χρονική περίοδο συνιστούν τα δύο Μνημόνια Κατανόησης που υπέγραψε η Άγκυρα με τη κυβέρνηση Σαράτζ.

Επιθετικές τουρκικές διεκδικήσεις

Το πρώτο μνημόνιο αφορά στην οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών, με το έωλο επιχείρημα ότι η Τουρκία διαθέτει τη μεγαλύτερη ηπειρωτική ακτογραμμή στην Ανατολική Μεσόγειο. Το εν λόγω μνημόνιο αγνοεί το δικαίωμα των ελληνικών νησιών σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, καθώς και το γεγονός ότι δεν υπάρχουν κοινά θαλάσσια σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης.

Η υποτιθέμενη μάλιστα γραμμή οριοθέτησης που προβλέπεται στο μνημόνιο ικανοποιεί την πάγια θέση της Τουρκίας ότι το σύμπλεγμα του Καστελόριζου, καθώς και η Κρήτη, δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα. Με αυτό τον τρόπο υποκλέπτεται περιοχή 39 χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων νοτίως της Κρήτης και εμπεδώνεται η τουρκική θέση ότι η ΑΟΖ της Ελλάδας δεν εφάπτεται σε κανένα σημείο με την κυπριακή. Το δεύτερο μνημόνιο εστιάζει στη συνεργασία των δύο χωρών στην ασφάλεια και τον στρατιωτικό τομέα.

Έχει χρησιμοποιηθεί για την αποστολή τουρκικού στρατιωτικού εξοπλισμού, παραβιάζοντας το διεθνές εμπάργκο όπλων, προς υποστήριξη της κυβέρνησης Σαράτζ που εδρεύει στην Τρίπολη, έναντι της έτερης κυβέρνησης που εδρεύει στην ανατολική πόλη Τομπρούκ και υποστηρίζεται από τον στρατηγό Χάφταρ. Προσθέτως, το εν λόγω μνημόνιο προσφέρει την νομιμοποιητική βάση για τη δημιουργία δύο τουρκικών πολεμικών αεροπορικών βάσεων στις πόλεις Τρίπολη και Βατίγιε.

Και τα δύο τουρκολιβυκά μνημόνια υπηρετούν τον τουρκικό αναθεωρητισμό. Αφενός προσδίδουν στην Τουρκία κρίσιμο στρατηγικό βάθος στην Βόρεια Αφρική, αφετέρου διευκολύνουν την υλοποίηση των τουρκικών σχεδιασμών για τον έλεγχο της Ευρώπης από τη θάλασσα, μέσω της άσκησης κυριαρχίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Υπό τα δεδομένα, η ελληνική αντίδραση έναντι του τουρκικού αναθεωρητισμού, οφείλει να είναι άμεση και πολυεπίπεδη.

Διπλωματική και στρατιωτική ελληνική απάντηση

Σε διπλωματικό επίπεδο, η χώρα μας κινείται συστρατευμένα με την Αίγυπτο, την Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν και την Κύπρο, στοχεύοντας στην de jure ακύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών. H πρόσφατη ρηματική διακοίνωση των πέντε χωρών, που επιδόθηκε στην γενική γραμματεία του ΟΗΕ, αποτυπώνει τους λόγους για τους οποίους το μνημόνιο δεν πληρεί τις διαδικασίες καταχώρισης (όπως αυτές προβλέπονται στο ψήφισμα 73/210 της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ). Η κυριότερη εξ αυτών αφορά στην μη επικύρωση του μνημονίου από την διεθνώς αναγνωρισμένη Βουλή των Αντιπροσώπων της Λιβύης.

Εξίσου σημαντική σε διπλωματικό επίπεδο είναι η αδιάλειπτη ενημέρωση από την χώρα μας των επιτροπών Εξωτερικών Υποθέσεων Ελληνισμού (Hellenic Caucus) και Ελληνο-ισραηλινής Συμμαχίας (Hellenic-Israeli Alliance) στο αμερικανικό κογκρέσο, καθώς και αξιωματούχων στον Λευκό Οίκο και το αμερικανικό συμβούλιο εθνικής ασφάλειας για την τουρκική επιθετικότητα σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο. Στόχος η καταγγελία του τουρκικού αναθεωρητισμού, ο οποίος υπονομεύει τόσο την περιφερειακή ειρήνη και σταθερότητα, όσο και τα αμερικανικά συμφέροντα ενέργειας και ασφάλειας.

Επιπλέον, η χώρα μας οφείλει να συνεχίσει μεθοδικά τις όποιες διαπραγματεύσεις με την διεθνώς αναγνωρισμένη λιβυκή Βουλή των Αντιπροσώπων για τον καθορισμό των θαλασσίων ζωνών Ελλάδας-Λιβύης, καθώς και να προχωρήσει τάχιστα στο άνοιγμα ελληνικού προξενείου στην Βεγγάζη. Η όποια συμφωνία για τις θαλάσσιες ζώνες της Αθήνας με το κοινοβούλιο της Λιβύης θα απολαμβάνει διεθνούς νομιμότητας, έναντι του σχετικού τουρκολιβυκού μνημονίου.

Και τούτο διότι το τελευταίο είναι τυπικά άκυρο, καθώς έχει συνομολογηθεί με την κυβέρνηση Σαράτζ, η νόμιμη θητεία της οποίας έχει λήξει εδώ και χρόνια, ενώ ο διορισμός του προέδρου και των υπουργών της δεν έχουν εγκριθεί από το λιβυκό κοινοβούλιο, όπως προβλέπεται στις διατάξεις της Πολιτικής Συμφωνίας της Λιβύης. Σε στρατιωτικό επίπεδο η Ελλάδα οφείλει, ως χώρα που εργάζεται για την περιφερειακή σταθερότητα, να συνδράμει με περισσότερα στρατιωτικά μέσα στην ευρωπαϊκή επιχείρηση “Ειρήνη” (εάν αυτό απαιτηθεί για την τήρηση του διεθνούς εμπάργκο όπλων στην Λιβύη).

Σε παράλληλη τροχιά, η Αθήνα κρίνεται επιβεβλημένο να ενισχύσει έτι περαιτέρω τις πολυεθνικές χερσαίες, ναυτικές και αεροπορικές ασκήσεις με τη συμμετοχή των ΗΠΑ και της Γαλλίας για την καταπολέμηση ασύμμετρων απειλών, όπως η τρομοκρατία, και την αντιμετώπιση επιθετικών ενεργειών, από όπου και αν αυτές εκπορεύονται.
Η πολυσχιδής δραστηριοποίηση της Ελλάδας σε διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο, σε συνδυασμό με την αποφασιστικότητα να προασπίσει στρατιωτικά τα εθνικά της συμφέροντα, οποτεδήποτε απαιτηθεί, είναι το καλύτερο ανάχωμα στον καλπάζοντα τουρκικό αναθεωρητισμό.