Τί σημαίνει το τέλος της παγκοσμιοποίησης – Περιφερειοποίηση και αυτάρκεια

Από το πώς θα αντιδράσει τις επόμενες μέρες η πληγωμένη ρωσική “αρκούδα” στο ουκρανικό μέτωπο μετά την βύθιση της ναυαρχίδας και το πώς και πότε θα τελειώσει ο πόλεμος, αν τελειώσει, θα κριθούν όχι μόνο οι εξελίξεις στην αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης, αλλά και η ευρύτερη διαμόρφωση της νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, τόσο στο γεωπολιτικό, όσο και στο γεωοικονομικό επίπεδο.

Αν κρίνουμε από τη ρητορική των ΗΠΑ και της Ρωσίας, το ρήγμα στο τέλος θα είναι τόσο βαθύ που θα οδηγήσει, σε αντίθεση με την προηγούμενη φάση της παγκοσμιοποίησης, στην ταύτιση του γεωπολιτικού και του γεωοικονομικού πεδίου και μάλιστα με ιδεολογικό πρόσημο.

Από τη  μια θα είναι η φιλελεύθερη και δημοκρατική Δύση και από την άλλη οι αυταρχικές πρώην αυτοκρατορίες (Ρωσία, Κίνα, Τουρκία, Ιράν) της Ευρασίας που δυσκολεύονται να αποκτήσουν ουσιαστικές δημοκρατικές λειτουργίες (λόγω μεγέθους, γεωγραφίας, ιστορίας και διοικητικής παράδοσης). Οι τρεις από αυτές προβάλλουν αναθεωρητικές αξιώσεις. Εννοείται ότι τα σχήματα δεν έχουν ακόμη διαμορφωθεί και θα υπάρξουν και ενδιάμεσες καταστάσεις. Η Τουρκία είναι προς το παρόν χαρακτηριστικό παράδειγμα, η Ινδία ενδεχομένως.

Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ήδη επηρεάσει αρνητικά πάνω από 1,7 δισ. ανθρώπους, σε 107 εθνικές οικονομίες. Οι άνθρωποι αυτοί είναι εκτεθειμένοι τουλάχιστον σε μια από τις τρεις κρίσεις που μαστίζουν το διεθνές σύστημα (ενέργεια, τρόφιμα, χρηματοοικονομικές αγορές), ενώ η γενική διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (IMF) Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα χαρακτήρισε τον πληθωρισμό «ένα ξεκάθαρο και παρόντα κίνδυνο» για την παγκόσμια οικονομία.

Με τις τιμές του φυσικού αερίου αυξημένες κατά 50%, του αργού πετρελαίου κατά 60% και των τροφίμων κατά 34%, τις αλυσίδες τροφοδοσίας σε αποσάθρωση από την πανδημία και τον πόλεμο, εκτός από το κοινωνικό ζήτημα, οι χώρες δυσκολεύονται στην αποπληρωμή των χρεών τους και οι οικονομίες είναι αντιμέτωπες με τον στασιμοπληθωρισμό. Η ανάπτυξη κινείται κάτω από τον ρυθμό του πληθωρισμού που βρίσκεται στο 8%, κατάσταση που θα υποχρεώσει τις κεντρικές τράπεζες  να αυξήσουν τα επιτόκιά τους για να τον σταματήσουν.

Περιφερειοποίηση αντί παγκοσμιοποίησης

Η Economist Intelligence Unit βλέπει αναδιάταξη του παγκόσμιου συσχετισμού ισχύος με νέες γεωπολιτικές συμμαχίες και διαιρέσεις με το χάσμα Ανατολής – Δύσης να βαθαίνει. Οι δυτικές κυρώσεις και οι απειλές κυρώσεων κατά χωρών που δεν θα ευθυγραμμίζονται με το δυτικό μοντέλο θα συμβάλουν στη διαμόρφωση των νέων μπλοκ (έλξη-απώθηση).

Μέσα σε αυτό το κλίμα οι Financial Times ανακοίνωσαν το τέλος της παγκοσμιοποίησης που γνωρίζαμε δια χειρός του CEO της μεγαλύτερης εταιρείας διαχείρισης ενεργητικού στον κόσμο και ιδρυτή της BlackRock, Larry Fink, ο οποίος σε επιστολή του προς τους μετόχους εκτιμά ότι περισσότερες εταιρείες και κυβερνήσεις θα αρχίσουν να μετατοπίζουν την παραγωγή και τις προμήθειες στην εγχώρια αντί της παγκόσμιας αγοράς. Ο πόλεμος, γράφει, σηματοδοτεί «ένα σημείο καμπής στην παγκόσμια γεωπολιτική τάξη, τις μακροοικονομικές τάσεις και τις αγορές κεφαλαίου». Οι FT συμπεραίνουν ότι κύκλος της παγκοσμιοποίησης που κράτησε 40 χρόνια και άλλαξε τον κόσμο θα δώσει τη θέση του σε μια επέκταση της περιφερειοποίησης (regionalization).

Έτσι, από τη μονοκρατορία των ΗΠΑ μετά την πτώση της Σοβιετίας και μετά την πολυπολική ισορροπία της παγκοσμιοποίησης διαφαίνεται πως εισερχόμαστε σε νέα γεωπολιτικά μπλοκ που θα έχουν ως κοινό παρανομαστή  την ενεργειακή, την διατροφική, την τεχνολογική και αμυντική αυτάρκεια.

Στροφή στη σχετική αυτάρκεια

Τι  μπορεί να σημαίνει το τέλος της παγκοσμιοποίησης, η περιφερειοποίηση και η στροφή στις εγχώριες παραγωγές;

Η παγκοσμιοποίηση με την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων επέτρεψε στις ΗΠΑ, τη Γερμανία και άλλες ανεπτυγμένες οικονομίες να μεταφέρουν την παραγωγή τους σε χώρες χαμηλού εργατικού κόστους ή να αναθέσουν σε βιομηχανίες χαμηλού κόστους την παραγωγή εξαρτημάτων και τμημάτων του δικού της τελικού προϊόντος αυξάνοντας την ανταγωνιστικότητα και τις εξαγωγές τους μεγιστοποιώντας ταυτόχρονα το περιθώριο κέρδους. Κάπως έτσι η Κίνα έγινε αυτό που είναι σήμερα κι ο Τραμπ προσπάθησε να το σταματήσει είτε επαναφέροντας δασμούς, είτε δίνοντας κίνητρα για την παλιννόστηση της παραγωγής από την Κίνα, το Μεξικό κ.ά..

Η πανδημία και η έλλειψη βασικών ειδών προστασίας, όπως μάσκες και χιλιάδες άλλα αναγκαία, αλλά και τα lockdown με την κόπωση των αλυσίδων τροφοδοσίας σε κρίσιμα εξαρτήματα (πρώτες ύλες, τσιπς, τρανζίστορς, λιπάσματα, τρόφιμα κλπ) οδήγησαν πολλές βιομηχανίες στη μείωση της παραγωγής, ενώ άρχισε να υπάρχει παράλληλα και ενεργειακό πρόβλημα με αύξηση των τιμών. Ήρθε και η εισβολή στην Ουκρανία με τις δυτικές κυρώσεις και τίναξαν το σύστημα στον αέρα με κεντρικά προβλήματα την ενεργειακή και την διατροφική επάρκεια.

Γύρω από αυτούς τους δύο παράγοντες θα διαμορφωθούν τα νέα μπλοκ των αγορών που κατά πάσα πιθανότητα θα έχουν και μια διάσταση ασφάλειας. Ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας είναι οι πρώτες ύλες, μέταλλα κ.ά. Σημειωτέων ότι ο Μπάιντεν χρηματοδοτεί εξορύξεις μετάλλων για την αμυντική βιομηχανία και την κατασκευή μπαταριών. Μέχρι όμως να διαμορφωθούν αυτά τα μπλοκ ενεργειακά-επισιτιστικά-τεχνολογικά και να συγκροτηθούν οι νέοι εμπορικοί δρόμοι (Αρκτικός, Θάλασσα της Νότιας Κίνας) και οι τροφοδοτικές αλυσίδες (αγωγοί, καλώδια, νέος καταμερισμός παραγωγής τροφίμων κλπ) θα χρειαστεί χρόνος. Πολύς χρόνος.

Η σταδιακή εγκατάλειψη του  outsourcing και η στροφή στην “εγχώρια παραγωγή” θα αυξήσουν την απασχόληση στη Δύση, η οποία θα χρειαστεί επιπλέον εργατικό δυναμικό, ιδίως υψηλής τεχνικής κατάρτισης, γιατί  οι νέες επενδύσεις θα γίνουν με τη λογική και της τεχνολογίες της  4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης τόσο στην αγροτική παραγωγή, όσο και στη μεταποίηση και κυρίως στην ενέργεια.

Παράλληλα, όλες αυτές οι αλλαγές θα οδηγήσουν στην αναδιάταξη των μεγάλων εμπορικών συμφωνιών, ίσως και την αυστηρή εφαρμογή των κανόνων του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου που εφάρμοζαν όλοι ανάλογα με τα συμφέροντά τους. Θα δούμε την ιδεολογικοποίηση των προϊόντων και του εμπορίου.

Νομισματικός πόλεμος και αποδολαριοποίηση

Ένα άλλο κρίσιμο μέτωπο που θα επιφέρει δομικές αλλαγές στο παγκόσμιο σύστημα είναι το νομισματικό. Το “πάγωμα” αποθεματικών 643 δισ. δολαρίων που είχε η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας στη Δύση, η “πολεμική” χρήση του συστήματος διεθνών συναλλαγών Swift, η τιμολόγηση του ρωσικού φυσικού αερίου σε ρούβλια, η χρήση των κρυπτονομισμάτων για τις ρωσικές συναλλαγές και πολλά άλλα καταδεικνύουν πως στο νομισματικό πεδίο θα παιχτούν πολλά.

Πρόκειται για ένα πόλεμο που έχει ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια από τις BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Ν. Αφρική) που έχουν δημιουργήσει και Διεθνή Αναπτυξιακή Τράπεζα, η Κίνα έχει δικό της Swift, με στόχο να απεξαρτηθούν από το δολάριο και το ΔΝΤ που ελέγχουν οι Αμερικάνοι και δι΄ αυτών επιβάλουν τη βούλησή τους. Επιδίωξή τους είναι η δημιουργία ενός διεθνούς νομίσματος που στηρίζει την αξία του σε βασικά τρόφιμα, καύσιμα και μέταλλα, ώστε να αυτή να έχει μια σχετική σταθερότητα σε σχέση με τις τιμές των αγαθών του καλαθιού των εν λόγω αγαθών.

Η αποδολαριοποίηση εάν προσλάβει διαστάσεις θα προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην αξία των αμερικανικών ομολόγων. Θα επιφέρει συγχρόνως κρίσιμες αλλαγές στο παγκόσμιο εμπόριο και τις συναλλαγές, εξελίξεις που επίσης θα επηρεάσουν την διαμόρφωση των μπλοκ τα επόμενα χρόνια.