Έχει να μας διδάξει ο Θουκυδίδης για τα ελληνοτουρκικά

Ένας νεότερος μελετητής του Θουκυδίδη, ο Ηλίας Ηλιού, το 1980 σε βιβλίο του με τίτλο “Το μήνυμα του Θουκυδίδη” έγραψε: «επειδή ο άνθρωπος είναι αδιόρθωτος, πάντοτε στην ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών, θα συμβαίνουν παραπλήσια». Ένας σύγχρονος μελετητής του Θουκυδίδη, ο καθηγητής Graham Allison, στρατηγικός αναλυτής και θεωρούμενος γκουρού της πολιτικής ασφάλειας, προσπάθησε να αποδείξει την θεωρητική άποψη ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται. Βασίστηκε σε ένα επιστημονικό μοντέλο που μελέτησε, σύμφωνα με το οποίο με τις ίδιες προϋποθέσεις και δεδομένα, φτάνουμε πάντα στο ίδιο αποτέλεσμα.

Στην έρευνα για τον καθορισμό του μοντέλου, που είναι δυνατόν να εφαρμόζεται σε κάθε περίπτωση, ο Graham Allison μελέτησε τα σχόλια του Θουκυδίδη. Για την έναρξη του πολέμου αυτού, ο Πλούταρχος θεωρεί ότι οφείλεται στην υπεροψία και τον ιμπεριαλισμό των Αθηνών. Όμως, ο Θουκυδίδης, που υπήρξε θαυμαστής του Περικλέους, πίστευε ότι προκλήθηκε από τον φόβο των Σπαρτιατών για την αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας (βιβλίο 1ο , παρ. 23).

Το τελικό μοντέλο του, ο Graham Alisson το ονόμασε “Η παγίδα του Θουκυδίδη” (Thucydides’ trap). Το παρουσίασε και το εφάρμοσε το 2017, μελετώντας την επικείμενη πιθανή σύγκρουση ΗΠΑ και Κίνας στο βιβλίο του με τίτλο: “Destined for War: Can America and China Escape Thucydides’s Trap?”. Εφαρμόζοντας, κατά προσέγγιση, ένα μοντέλο αναλογικότητας της “παγίδας του Θουκυδίδη” στην ελληνοτουρκική συγκρουσιακή σχέση, εντοπίζονται πολύ ενδιαφέρουσες ομοιότητες.

Ο Περικλής και οι επικριτές του

Ενδεικτικά, ως παράμετροι που επιβεβαιώνουν την εφαρμογή του μοντέλου, είναι δυνατόν να εξεταστούν οι ακόλουθοι: από την μία πλευρά ο Περικλής, ηγέτης της Αθήνας και της Δηλιακής Συμμαχίας. Ο Περικλής διέθετε ισχυρή προσωπικότητα και αξιόλογα διοικητικά χαρίσματα, γεγονός που του επέτρεψε, μεταξύ άλλων, να κυβερνήσει με επιτυχία για πολλά χρόνια.

Για να διοικήσει απερίσπαστος είτε φυλάκισε, είτε εξόρισε τους πολιτικούς του αντιπάλους. Κατηγορήθηκε ότι σπατάλησε μεγάλα ποσά για έργα προσωπικής προβολής, όπως είναι η κατασκευή των έργων της Ακρόπολης και άλλα μεγαλόπνοα έργα. Κατηγορήθηκε επίσης από τους συμμάχους της Αθήνας, ότι κακοδιαχειρίστηκε χρήματα της Δηλιακής Συμμαχίας.

Επίσης, κατηγορήθηκε ότι, εν πολλοίς, επεδίωξε την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου αφενός για να αποσπάσει την προσοχή του λαού από τα εσωτερικά προβλήματα, κυρίως της οικονομικής διαχείρισης του δημόσιου ταμείου, αφ’ ετέρου για να συσπειρώσει τον λαό, εν όψει του επερχόμενου εξωτερικού κινδύνου, με όχημα την ιδέα της μεγάλης, ισχυρής και ηγέτιδας Αθήνας.

Ο Περικλής αρρώστησε από τον λιμό που χτύπησε την Αθήνα και τελικά πέθανε πριν την λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου. Δεν άφησε ικανούς συνεχιστές που να μπορέσουν να διαχειριστούν την κατάσταση, όπως είχε διαμορφωθεί. Το αποτέλεσμα ήταν ο πόλεμος να λήξει με ήττα και παράδοση των Αθηναίων στους Σπαρτιάτες. Παρά τις κατηγορίες που δέχθηκε, ο Περικλής με τα έργα του καταξιώθηκε ανά τους αιώνες και υμνείται με την αναφορά στον «χρυσό αιώνα του Περικλέους».

Το φαινόμενο Ερντογάν

Από την άλλη πλευρά είναι ο Ερντογάν. Ο ηγέτης της Τουρκίας διαθέτει αξιόλογα διοικητικά χαρίσματα, γεγονός που του επιτρέπει να ελίσσεται και να είναι στο τιμόνι για πολλά χρόνια. Για να διοικήσει κατά το δυνατόν απερίσπαστος, φυλάκισε, ανάγκασε σε εξορία και καταδίωξε τους πολιτικούς του αντιπάλους. Κατηγορείται από τους επικριτές του ότι, ενάντια στις ανάγκες του λαού, ξοδεύει για την προσωπική του προβολή και ματαιοδοξία τεράστια ποσά για φαραωνικά έργα, όπως το προεδρικό παλάτι.

Επικρίνεται, επίσης, για οπορτουνισμό, καθώς από την μια επιδίωκε συγκρούσεις με γειτονικές χώρες για να αποσπάσει την προσοχή του τουρκικού λαού από τα εσωτερικά προβλήματα (κυρίως την παραπαίουσα οικονομία) και από την άλλη ρίχνει γέφυρες σε ηγέτες που λίγο πριν αποκαλούσε “δικτάτορες”! Χρησιμοποιώντας ως όχημα το Ισλάμ, προσπαθεί να συσπειρώσει τον λαό στο όραμα της μεγάλης Τουρκίας. Σχετικά με την υγεία του έχουν ακουστεί ιστορίες για σοβαρά προβλήματα, χωρίς όμως μέχρι σήμερα να έχουν επιβεβαιωθεί.

Πλην όμως, διεθνή ιδρύματα αναφέρονται σε αναλύσεις τους στην πιθανότητα ο Ερντογάν να σταματήσει να είναι στην κορυφή της πολιτικής ηγεσίας της Τουρκίας, μην αποκλείοντας και το ενδεχόμενο μίας πιθανής ασθένειας. Ο Ερντογάν διακαώς επιθυμεί να καταξιωθεί ανά τους αιώνες, ως ο αναμορφωτής της σύγχρονης ισλαμικής Τουρκίας, με οράματα μεγαλοϊδεατισμού του τύπου «τα σύνορα της καρδιάς μας», η «Γαλάζια Πατρίδα» και άλλες μεγαλοϊδεατικές δοξασίες, τις οποίες φρόντισε να μας υπενθυμίσει τελευταία και ο Χακάν Φιντάν, λέγοντας πως οι υπάρχουσες συνθήκες που ρυθμίζουν το καθεστώς των νησιών (Χίος, Σάμος, Μυτιλήνη, Ικαρία) «θα μπορούσαν να θεωρηθούν άκυρες».

Ιμπεριαλιστικές βλέψεις

Τα κράτη που στην εξωτερική τους πολιτική επιχειρούν να επιβάλλονται στα γειτονικά κράτη τους ως περιφερειακές δυνάμεις, ακολουθούν συγκεκριμένες στρατηγικές. Επιλεκτικά και ενδεικτικά αναφέρονται οι ακόλουθες παράμετροι που επιβεβαιώνουν την εφαρμογή του μοντέλου: Η αρχαία Αθήνα προσπάθησε να προστατεύσει προς όφελός της τον ορυκτό πλούτο στην βόρεια Ελλάδα, δηλαδή τα μεταλλεία χρυσού, αργύρου και άλλων μετάλλων στη Μακεδονία και τη Θράκη.

Για το λόγο αυτό έστειλε τον στρατηγό Θουκυδίδη (τον μετέπειτα ιστορικό) με πλοία στη Θάσο για να εξασφαλίσει ότι ο ορυκτός πλούτος της περιοχής θα παραμείνει στην εκμετάλλευση των Αθηναίων. Ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας, μετά από κατάλληλες συνεννοήσεις με τους κατοίκους που δεν ήταν αμιγώς Αθηναίοι, εισήλθε στην Αμφίπολη, πριν την άφιξη του Θουκυδίδη με τον στολίσκο του. Με τον τρόπο αυτό οι Αθηναίοι έχασαν την Αμφίπολη και την δυνατότητα να ελέγχουν τον ορυκτό πλούτο της ευρύτερης περιοχής.

Στη σημερινή συγκυρία, η Τουρκία θέλοντας να αποκτήσει μερίδιο στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, που από το 2009 είχαν εντοπιστεί στην Ανατολική Μεσόγειο, επιχειρεί μεθοδευμένα να αποκτήσει μερίδιο, με μοχλό και το παράνομο μνημόνιο Άγκυρας-Τρίπολης.

Η μακρινή εκστρατεία και το κύκνειο άσμα

Η Αθήνα επιθυμώντας την στρατηγική περικύκλωση των Πελοποννησίων συμμάχων της Σπάρτης, αλλά και επιχειρώντας να διασφαλίσει οικονομικά οφέλη από την εκμετάλλευση των πόρων της Σικελίας, αποφάσισε την εκεί εκστρατεία (415-413 π.Χ.). Η εκστρατεία ήταν καταστροφική για τους Αθηναίους. Στην ουσία θεωρείτε ότι ήταν το κύκνειο άσμα τους, πριν την ολοκληρωτική ήττα στον πολυετή πόλεμο με την Σπάρτη.

Η Αθήνα έχασε περίπου 10.000 άνδρες και εκατό πλοία. Ο Θουκυδίδης έγραψε για την εκστρατεία στην Σικελία: «Έπαθαν, καταπώς λέει ο λόγος, πανωλεθρία και στρατός και στόλος και τίποτε δεν έμεινε που να μη χάθηκε και λίγοι από τόσους πολλούς γύρισαν στην πατρίδα. Αυτά ήταν τα όσα έγιναν στη Σικελία». (βιβλίο 7ο, παρ. 87).

Η σύγχρονη Τουρκία, αντιδρώντας στη διεθνή αρνητική κριτική για την προβληματική και επιθετική εξωτερική πολιτική της, υπέγραψε παράνομες συμφωνίες με την κυβέρνηση της Τρίπολης, παραβιάζοντας κατάφωρα το διεθνές δίκαιο. Η τουρκική αυτή ενέργεια αποσκοπεί αφενός στην στρατηγική περικύκλωση της Ελλάδος, αφετέρου στην κατοχύρωση δικαιωμάτων εκμετάλλευσης κοιτασμάτων σε ελληνική υφαλοκρηπίδα. Όπως προαναφέραμε, η Άγκυρα εξακολουθεί να αμφισβητεί τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, παρά τα τελευταία “ανοίγματα” Ερντογάν προς την χώρα μας.