Γιατί η Τουρκία βάζει πόδι στα νώτα της Κρήτης

H αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή υλοποιείται μεθοδικά αφενός με την στρατιωτική εισβολή στη βόρεια Συρία που έχει οδηγήσει σε de facto εμπέδωση της τουρκικής παρουσίας στη ζώνη ασφάλειας που έχει δημιουργηθεί κατά μήκος των τουρκοσυριακών συνόρων. Αφετέρου ο τουρκικός αναθεωρητισμός μετουσιώνεται στην πρόσφατη υπογραφή Μνημονίου Κατανόησης (MoU) της Άγκυρας με τη λιβυκή κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας το οποίο εμπεριέχει δύο κεφάλαια.

Το πρώτο κεφάλαιο εστιάζει στην εμπέδωση στρατιωτικής συνεργασίας ανάμεσα στην Τουρκία και την Λιβύη, ενώ το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων/ζωνών κατά τρόπο που επιχειρεί να εδραιώσει την τουρκική παρουσία στις θαλάσσιες οδούς της Ανατολικής Μεσογείου παραβιάζοντας κατάφωρα το διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOs).

Το Μνημόνιο Κατανόησης της Τουρκίας με τη λιβυκή κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας εκτιμάται ότι φέρει χαρακτηριστικά “συμφωνίας” καθώς εμπεριέχει δεσμευτικές διατάξεις και παραπέμπει σε εσωτερικές διαδικασίες επικύρωσης. Επί της ουσίας, ωστόσο, το Μνημόνιο Κατανόησης είναι τυπικά άκυρο. Και τούτο διότι το Μνημόνιο έχει συνομολογηθεί με την λιβυκή κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας, η νόμιμη θητεία της οποίας έχει λήξει εδώ και χρόνια, ενώ ο διορισμός του προέδρου και των υπουργών της δεν έχουν εγκριθεί από το λιβυκό κοινοβούλιο, όπως προβλέπεται στις διατάξεις της Πολιτικής Συμφωνίας της Λιβύης.

Σημειωτέον ότι η κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας υπό τον Φαγιέζ αλ Σαράτζ στηρίζει τόσο παρακλάδια της τρομοκρατικής οργάνωσης Αλ-Κάιντα που είναι ενεργά στην λιβυκή επικράτεια όσο και την εκτός νόμου οργάνωση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Προσθέτως, το Μνημόνιο Κατανόησης παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας αλλά και ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που έχουν επιβάλλει κυρώσεις στην εξαγωγή και προμήθεια πολεμικού υλικού από τρίτες χώρες προς τα αντιμαχόμενα μέρη στην Λιβύη.

Μαριονέτα της Άγκυρας

Η εμπλοκή της Τουρκίας στο σκηνικό της Λιβύης είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα καθώς η Άγκυρα στηρίζει πολιτικά και στρατιωτικά την λιβυκή κυβέρνηση του Φαγιέζ αλ Σαράτζ καθώς και τον ηγέτη του λιβυκού ισλαμιστικού κινήματος Άλι αλ-Σάλλαμπι. Ο τελευταίος εκλαμβάνεται ως ο βασικός αρχιτέκτονας της νέας Λιβύης στην μετα-Καντάφι εποχή ο οποίος εκλαμβάνει το τουρκικό κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) ως πρότυπο πάνω στο οποίο δύναται να στηριχθεί η διακυβέρνηση ενός νέου Ισλαμικού λιβυκού κράτους.

Από τον Μάιο 2019 και εντεύθεν, η Άγκυρα εμφανίζεται πλέον ανοιχτά στο διεθνή Τύπο ως ο ξένος παίκτης που επιβλέπει μεγάλο μέρος του εμφύλιου πολέμου προμηθεύοντας την κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας στην Τρίπολη και τους φίλα προσκείμενους σε αυτή Λίβυους Ισλαμιστές μαχητές με βαριά οπλισμένα στρατιωτικά οχήματα και με μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) προκειμένου να πολεμήσουν τις αντίπαλες δυνάμεις του στρατηγού Χαλίφα Χάφταρ.

Τα δε τουρκικά οπλικά συστήματα εκτιμάται ότι εισέρχονται στη Λιβύη μέσω των λιμανιών της Μισύρας και της Τρίπολης παραβιάζοντας τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που έχουν επιβάλει απαγόρευση στην εξαγωγή πολεμικού υλικού στην Λιβύη. Εν ολίγοις, η λιβυκή κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας που υπέγραψε το Μνημόνιο Κατανόησης αποτελεί κυριολεκτικά μαριονέτα στα χέρια της Τουρκίας.

Παραβίαση Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας

Ο τουρκικός αναθεωρητισμός που στοχεύει στη διεκδίκηση όσο το δυνατό μεγαλύτερου τμήματος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο, με το έωλο επιχείρημα ότι η Τουρκία διαθέτει τη μεγαλύτερη ηπειρωτική ακτογραμμή στην Ανατολική Μεσόγειο, χρησιμοποίησε ως όχημα την λιβυκή κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας προκειμένου να υπογραφεί το Μνημόνιο Κατανόησης.

Το τελευταίο προδήλως παραβιάζει το διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας καθώς αγνοεί το δικαίωμα των ελληνικών νησιών σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ καθώς και το γεγονός ότι δεν υπάρχει κοινό θαλάσσιο σύνορο μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης αλλά και ότι οι θαλάσσιες ζώνες των δύο χωρών σε καμία περίπτωση δεν γειτνιάζουν.

Στην πραγματικότητα, μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης παρεμβάλλονται αρκετές χώρες όπως η Αίγυπτος, η Κύπρος, η Ελλάδα, ο Λίβανος και η Συρία. Προς αποκατάσταση της διεθνούς τάξης, το άρθρο 3 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας που αποτελεί κανόνα εθιμικού δικαίου και συνεπώς δεσμεύει και την Τουρκία ορίζει ότι «κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της χωρικής του θάλασσας. Το εύρος αυτό δεν υπερβαίνει τα δώδεκα ναυτικά μίλια, μετρούμενα από γραμμές βάσεως καθοριζόμενες σύμφωνα με την παρούσα σύμβαση».

Το άρθρο 57 με τίτλο “Εύρος της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης” ορίζει ότι «η αποκλειστική οικονομική ζώνη δεν εκτείνεται πέραν των 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το εύρος της χωρικής θάλασσας», ενώ το άρθρο 33 προβλέπει ότι η συνορεύουσα ζώνη δεν μπορεί να εκτείνεται πέρα από τα 24 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας.

Ενεργοποίηση τουρκικού αναθεωρητισμού

Καθίσταται σαφές ότι το Μνημόνιο Κατανόησης Τουρκίας-Λιβύης παραβιάζει το πνεύμα και το γράμμα του διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας. Το εύλογο ερώτημα το οποίο ανακύπτει συνίσταται στους λόγους για τους οποίους τη δεδομένη χρονική περίοδο επέλεξε η Τουρκία να προωθήσει τον μαξιμαλιστικό αναθεωρητισμό της σε Ανατολική Μεσόγειο και ευρύτερη Μέση Ανατολή χρησιμοποιώντας ως όχημα την Λιβύη. Τούτο μάλιστα όταν η Άγκυρα γνωρίζει a priori ότι οι προβλέψεις του υπογραφέντος Μνημονίου Κατανόησης βρίσκονται εκτός διεθνούς νομιμότητας.

• Πρώτον, με την υπογραφή του Μνημονίου Κατανόησης, η Τουρκία επιχειρεί να δημιουργήσει de facto τετελεσμένα αποτιμώντας τις αντιδράσεις χωρών, κυρίως της Ελλάδας στους τουρκικούς σχεδιασμούς που αποκόπτουν την Κρήτη από την Κάρπαθο, την Ρόδο και το Καστελόριζο.
• Δεύτερον, η Τουρκία επιδιώκει να θέσει υπό έλεγχο τα ενεργειακά κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου υλοποιώντας την πολιτική θεωρία του νεοθωμανισμού που στοχεύει στην ανασύσταση των ορίων επιρροής και του ζωτικού χώρου της πάλαι ποτέ Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
• Τρίτον, η επιβράβευση της τουρκικής επιθετικότητας στη βόρεια Συρία εκλαμβάνεται από την Άγκυρα ως θετικό προηγούμενο που της έχει ανοίξει την όρεξη για διεκδικήσεις σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο.
• Τέταρτον, η υφιστάμενη πολιτική κατάσταση στην Λιβύη είναι εξαιρετικά εύθραυστη και με δεδομένη την πιθανότητα να ανατραπεί η φιλοτουρκική κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας, η Τουρκία δρομολόγησε και επίσπευσε την υπογραφή του Μνημονίου Κατανόησης.

Αντίδραση της Αθήνας

Το έτερο εύλογο ερώτημα το οποίο ανακύπτει συνίσταται στο τι οφείλει να πράξει η Ελλάδα προκειμένου να ανασχέσει τον τουρκικό αναθεωρητισμό. Καταρχάς, η Αθήνα έχει κινηθεί διπλωματικά απόλυτα σωστά με την αποστολή επιστολών προς τον Γ.Γ. του Ο.Η.Ε. και την Πρόεδρο του Συμβουλίου Ασφαλείας καταδεικνύοντας τόσο την ακυρότητα του Μνημονίου Κατανόησης όσο και την κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας.

Πέραν της κίνησης προς τον ΟΗΕ, η Ελλάδα οφείλει να ενισχύσει τις θέσεις της σε ευρωπαϊκό και διεθνές διμερές επίπεδο καταγγέλλοντας την τουρκική παραβατικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο η οποία θέτει σε κίνδυνο τα δυτικά και περιφερειακά συμφέροντα ασφάλειας. Στόχος η αποτροπή της δημιουργίας γεωπολιτικών τετελεσμένων εκ μέρους της Τουρκίας που στη συνέχεια θα είναι δύσκολο να ανατραπούν.

Ήδη οι διπλωματικές πρωτοβουλίες της χώρας μας έχουν αποδώσει καρπούς καθώς ενδεικτικά τα υπουργεία εξωτερικών των ΗΠΑ, Ισραήλ και Ρωσίας επέκριναν το Μνημόνιο Κατανόησης καταδικάζοντας την τουρκική προκλητικότητα. Εξίσου σημαντική είναι η επιτάχυνση των διπλωματικών διεργασιών ώστε η χώρα μας να συνάψει συμφωνίες οριοθέτησης των θαλάσσιων συνόρων της με το σύνολο των όμορων χωρών δίνοντας προτεραιότητα στις Αίγυπτο και Κυπριακή Δημοκρατία.

Σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα οφείλει να καταδεικνύει στα διεθνή fora το γεγονός ότι η Τουρκία αποτελεί ένα προβληματικό σύμμαχο σε περιφερειακό, ευρωπαϊκό και νατοϊκό επίπεδο ο οποίος δημιουργεί εντάσεις με γειτονικές χώρες και συστηματικά παραβιάζει το διεθνές δίκαιο. Εάν η Τουρκία επιλέξει να κορυφώσει έτι περαιτέρω την προκλητικότητα της με την αποστολή γεωτρύπανου στα ανοιχτά της Κρήτης τότε η Ελλάδα θα πρέπει να κάνει ό,τι χρειαστεί για να υπερασπιστεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα.