Από την απορρύθμιση του παρελθόντος στην κατάργηση της Ιστορίας

«Να γράψω τα πρωτοσέλιδα της Ιστορίας»
Ρόμπερτ Φισκ, Βρετανός δημοσιογράφος, Τα Νέα, 22.9.2007

Στην δεκαετία του ’70 διατυπώθηκε από κάποιους Αφροαμερικανούς ακαδημαϊκούς η θεωρία της “Μαύρης Αθηνάς”, με αποτέλεσμα να παραχθεί ένας όγκος βιβλίων (διάβαζε βιβλιογραφία) που υποστήριζαν τη θεωρία, η οποία έκανε ένα μεγάλο κύκλο στο χρόνο, για να αμφισβητηθεί, να ατονίσει και να καταρρεύσει.

Στην ιστοριογραφία συμβαίνει ουκ ολίγες φορές κάτι τέτοιο, αλλά προϊούσης της μονεταριστικής φούσκας του νεοφιλελευθερισμού, όπου το χρήμα έρεε αφειδώς, τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα αναδύθηκε το φαινόμενο της “ιδιωτικοποίησης” της ιστορίας, κυρίως από πολιτικά πρόσωπα. Ο κόσμος έπηξε στις αυτοβιογραφίες και στις ιστορικές “μελέτες” ορισμένων γεγονότων ή περιόδων, όπου πολιτικά πρόσωπα εκκαθάριζαν τις ευθύνες τους μέσω ενός βιβλίου ή βιβλίων που έγραφαν εμβληματικοί δημοσιογράφοι, πανεπιστημιακοί, ή “αόρατοι” συγγραφείς.

Σε αυτή την λογική ανήκει και η προσπάθεια του Κώστα Μητσοτάκη να αναθεωρήσει την ιστορία με στόχο την πολιτική και ιστορική του αθώωση για την περιβόητη Αποστασία, το βασιλικό πραξικόπημα με το οποίο ανέτρεψε με αντισυνταγματικές διαδικασίες τον Ιούλιο του 1965 την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Το Ίδρυμα “Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης” διοργάνωσε στις 6.5.2008 ένα τριήμερο επιστημονικό συμπόσιο με θέμα “Από τον Ανένδοτο στη δικτατορία” με στόχο να βάλει τα πράγματα στη θέση που ήθελε να είναι.

Η μέθοδος είναι απλή, συχνά προηγείται ένα σχετικό βιβλίο, ή ακολουθεί κάποιο άλλο με τις εισηγήσεις και τα πορίσματα του συνεδρίου και έτσι μπαίνεις στη βιβλιογραφία, κανείς δεν μπορεί να σε προσπεράσει… (Μάκης Ανδρονόπουλος, “Η Ελλάδα στο ντιβάνι – Διεργασίες ανατροπής γύρω από την ιστορία, τη γλώσσα και τα κοινωνικά στερεότυπα”, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2011). Η φάση της “ιδιωτικοποίησης” της ιστορίας με αυτόν τον τρόπο έχει υποχωρήσει και κερδίζει έδαφος η απροσχημάτιστη αμφισβήτηση των ίδιων των ιστορικών γεγονότων.

Η αρχή έγινε με την οικοδόμηση μιας νέας θεωρίας για το τι έκαναν οι Γερμανοί στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από Γερμανούς ιστορικούς. Συνεχίστηκε με την αμφισβήτηση του Ολοκαυτώματος και μετά ήρθε ο πρόεδρος του κόμματος “Εναλλακτική για την Γερμανία” (AfD) Αλεξάντερ Γκάουλαντ για να πει ότι η περίοδος της ναζιστικής θηριωδίας δεν ήταν παρά μια κουτσουλιά στην μακρά και ένδοξη γερμανική ιστορία. Δηλαδή, προσπάθησε να διασκεδάσει με ψευδή ποσοτικά στοιχεία την ποιότητα της πραγματικότητας.

Το μεταμοντέρνο και η κατάργηση της Ιστορίας

Αυτή είναι η μέθοδος της μεταμοντέρνας και όχι μόνο Δεξιάς για να αποστασιοποιήσει τον πολίτη από το παρελθόν, μετά την παταγώδη αποτυχία της να το ελέγξει και να το χρησιμοποιήσει ιδεολογικά. Η δεξιά ιστοριογραφία ήταν ανέκαθεν προσκολλημένη στην αφήγηση των γεγονότων με τρόπο που εξυπηρετούσε την πολιτική της, αλλά ο εμπλουτισμός της ιστορικής αναζήτησης με την οικονομία και την κοινωνιολογία (Μαρξ) δυσκόλεψε πολύ τα ιστορικά ιδεολογήματα της Δεξιάς. Έτσι, σήμερα έχει στραφεί στις μεταμοντέρνες μεθόδους της “απορρύθμισης του παρελθόντος”, εντός των οποίων ελλοχεύει ο σχετικισμός, ο αμοραλισμός και εν τέλει ο ολοκληρωτισμός με νέο προσωπείο.

Σε ένα παλιό άρθρο του για το “Μεταμοντέρνο”, ο Χάρης Βλαβιανός (1999) εξηγεί ότι «πυρήνας της μεταμοντέρνας κατάστασης είναι η διαπίστωση ότι οι μεγάλες αφηγήσεις της δυτικής ιστορίας και ειδικότερα του διαφωτιστικού μοντερνισμού, κατέρρευσαν… Ο μεταμοντερνισμός τείνει να υποστηρίξει την εγκατάλειψη όλων των μετα-αφηγήσεων που θα μπορούσαν να νομιμοποιήσουν τη θεμελίωση κάποιας αλήθειας.

»Έχοντας βιώσει μέχρις εσχάτων τις τρομακτικές και απάνθρωπες αλήθειες που παρήγαγε στην εποχή μας ο ορθός λόγος, ανακαλύψαμε πως ούτε τις χρειαζόμαστε πια, ούτε τις επιθυμούμε… Το νόημα είναι ακαθόριστο, πάντοτε διαφεύγον, αφήνοντας μονάχα ίχνη στο λαβύρινθο της γλώσσας, ενώ όλα τα κείμενα είναι δεμένα σε μια ατέρμονη διακειμενικότητα, έτσι που δεν υφίσταται χώρος εκτός κειμένου, ούτε ρίζα ή πηγή νοήματος».

Συνεπώς, η γνώση δεν είναι κατ’ ανάγκη αντανάκλαση της αλήθειας. Η ιστορία (αλλά και κάθε αφήγηση) μετατρέπεται σε μια πολλαπλότητα νησίδων λόγου, μια σειρά μεταφορών, που δεν μπορούν να αποσπασθούν από τη θεσμοθετημένη γλώσσα, μέσα στην οποία εκφέρονται. Με άλλα λόγια, η ιστορία είναι ένα πλέγμα ανταγωνιστικών λεκτικών παιγνίων, όπου κριτήριο της επιτυχίας είναι η παράσταση (η ρητορική) και όχι η αλήθεια. Κατά συνέπεια η αλήθεια δεν μπορεί να διακριθεί από τη μυθοπλασία. Η αισθητική ορίζει τα πάντα (“Η Ελλάδα στο ντιβάνι – Διεργασίες ανατροπής γύρω από την ιστορία, τη γλώσσα και τα κοινωνικά στερεότυπα”, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2011).

Ο Μποντιγιάρ και ο Κυριάκος

Κάπως έτσι, «όλες οι αξίες αυτού του πολιτισμού είναι προσομοιώσεις» (Μποντιγιάρ), η εικόνα της εικόνας. Με δυο λόγια, το παρόν είναι η επιλεκτική βίωση του παρελθόντος, η προσομοίωση του παρελθόντος στις σκοπιμότητες του σήμερα. Έτσι, μέσα στη ροή του χρόνου διαμορφώνονται τα “ταμπού της Ιστορίας”, δηλαδή, όλων εκείνων που αποσιωπούμε, είτε από φόβο, είτε από αιδώ για χάρη των θεσμών που ασκούν εξουσία στην κοινωνία και από τα οποία είναι γεμάτη η ιστορία κάθε χώρας (Μαρκ Φερρό).

Όταν τον Ιούλιο του 2016 σε κάποια ομιλία του στη Βουλή ο Κυριάκος Μητσοτάκης (γεννηθείς το 1968) είπε πως ήταν πολιτικός κρατούμενος έξι μηνών από την Χούντα κι ότι έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στην εξορία, προκάλεσε μειδιάματα. Από τότε, όμως, φαίνεται να έχει προχωρήσει πολύ η διολίσθηση της ΝΔ στον μεταμοντέρνο κατήφορο.

Δύο χρόνια μετά, το 2018, στέλεχός της είχε ισχυριστεί σε άρθρο του ότι η δολοφονία Λαμπράκη ήταν τροχαίο, ένας μύθος κατασκευασμένος από την Αριστερά, για να υποδαυλίσει την δυσαρέσκεια κατά του Κωνσταντίνου Καραμανλή και να οδηγήσει την χώρα στον “γύψο” της επταετίας! Είχε προηγηθεί ο ίδιος ο αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης Κυριάκος Μητσοτάκης, ο οποίος σε συνέντευξή του στο ΣΚΑΙ είχε πει το αμίμητο: «Τι τον νοιάζει τον 17χρονο αν έγινε το 1963 η δολοφονία του Λαμπράκη».