Είναι ξεπερασμένος ο πόλεμος; – Η Ιστορία και ο δυτικός άνθρωπος

Για τις ανάγκες του άρθρου δημιουργούμε μία φανταστική ιστορία. Για τη σύνταξή της χρησιμοποιήθηκαν όσα είναι ιστορικώς γνωστά και η Θουκυδίδεια μέθοδος, η οποία παρέδωσε στις επόμενες γενιές διαλόγους και συμβάντα, όχι όπως ακριβώς διημείφθησαν ή συνέβησαν, αλλά όπως πιθανόν έλαβαν χώρα, με βάση τις συνθήκες και την προσωπικότητα των πρωταγωνιστών.

Ο Μάρκος Πόπλιος, είναι κάτοικος της Ιππώνης (Hippo Regius, σημερινή Άναμπα της Αλγερίας) και το 377 μ.Χ. είναι 25 ετών. Έχει μεγαλώσει θεωρώντας δεδομένη την ισχύ της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και γνωρίζει ότι, τουλάχιστον 300 χρόνια, η περιοχή είχε ειρήνη. Ασχολείται με το εμπόριο κρασιού και δεν χρειάστηκε ποτέ να πιάσει όπλο. Εξάλλου η στρατιωτική υπηρεσία δεν είναι αξιοπρεπές επάγγελμα για έναν νεαρό Ρωμαίο από καλή οικογένεια. Ο πόλεμος είναι κάτι που διεξάγεται μακριά και αφορά τους “βαρβάρους”.

Ο στρατός εγγυάται την Pax Romana, ενώ η Μεσόγειος είναι η Mare Nostrum. Η νέα θρησκεία του φαίνεται δυσνόητη με όλα αυτά περί τριών θεών που είναι Ένας και τις διαμάχες για τη φύση του Χριστού. Δεν βλέπει με καλό μάτι τους Χριστιανούς, τους οποίους θεωρεί φανατικούς και επικίνδυνους. Παρόλα τα προβλήματα, όπως επιδημίες και οικονομική δυσπραγία, εν τούτοις ο Μάρκος έχει κάθε λόγο να κοιτάζει το μέλλον με αισιοδοξία και να προσδοκά έναν ασφαλή και ήσυχο βίο, γι’ αυτόν και την οικογένειά του. Εάν το θέλει ο Sol Invictus… Για την πολιτική κατάσταση σκέφτεται ότι: «ο Αυτοκράτορας και οι συγκλητικοί είναι ανίκανοι και διεφθαρμένοι, αλλά δεν μπορείς να τα έχεις όλα στη ζωή».

Έρχονται οι Γότθοι…

Όμως ο Μάρκος τον αμέσως επόμενο χρόνο (378 μ.Χ.) μαθαίνει με έκπληξη ότι στα βόρεια σύνορα, σε ένα μέρος που λέγεται Αδριανούπολη, ο αυτοκράτορας Ουάλης με τις λεγεώνες του σφάχτηκαν από κάτι αιμοδιψείς βαρβάρους που λέγονται Γότθοι. Οι οποίοι, όχι μόνο επικράτησαν, αλλά εγκαταστάθηκαν και εντός του Limes. Είναι μυστήριο πώς αυτοί οι άξεστοι κατάφεραν και νίκησαν τις κραταιές λεγεώνες, όταν είχαν συντριβεί 100 χρόνια νωρίτερα, από τους αυτοκράτορες Κλαύδιο Γ΄ και Αυρηλιανό. Βέβαια και οι λεγεώνες δεν είναι όπως παλιά. Έχουν περάσει πάρα πολλά χρόνια από την εποχή που οι Ρωμαίοι πολίτες κατατάσσονταν για στρατιωτική υπηρεσία και πολεμούσαν για τη δόξα ή την προστασία της Ρώμης. Τώρα οι λεγεώνες αποτελούνται από μισθοφόρους και βαρβάρους.

Ο Μάρκος σκέφτεται: «Μα είναι δυνατόν να γίνονται ακόμη πόλεμοι στην αυτοκρατορία τη σημερινή εποχή; Βέβαια δεν κινδυνεύω, διότι μας προστατεύει η Legio III Flavia Salutis και εξάλλου ό, τι έγινε είναι πολύ μακριά από εδώ. Όμως, καλού – κακού ας πάω να γίνω Χριστιανός, μιας και απ’ ό, τι λέγεται ο Θεός τους είναι παντοδύναμος. Άλλωστε πολλοί φίλοι μου έχουν ήδη βαπτιστεί, ενώ και οι αυτοκράτορες έχουν ασπαστεί τη νέα θρησκεία. Ίσως βρω και καινούριους πελάτες, αφού άκουσα ότι τους αρέσει το κρασί».

O Μάρκος, ηλικιωμένος πλέον (58 ετών), έζησε το σοκ της ζωής του όταν τον Αύγουστο 410 μ.Χ. η Ρώμη λεηλατήθηκε από τους βάρβαρους Γότθους, οι οποίοι ήταν και οι ίδιοι Χριστιανοί. Πέθανε στις 28 Αυγούστου 430, σε ηλικία 78 ετών, πιθανόν από πείνα, κατά την πολιορκία της Ιππώνος από τους Βανδάλους. Την ίδια ημέρα πέθανε και ο συμπολίτης του Άγιος Αυγουστίνος. Μέχρι το τέλος δεν έπαυε να αναρωτιέται τι πήγε τόσο στραβά τόσο γρήγορα και τι δουλειά είχε στην πόλη του ένα γερμανικό φύλο που ξεκίνησε την περιπλάνησή του από τα σύνορα της Δακίας (σημερινή Ρουμανία).

Στη θέση του Μάρκου θα μπορούσε να μπει ο Σάξονας Έθελρεντ στην Βρετανία γύρω στα 780 μ.Χ., ο Γεώργιος στη Βυζαντινή Μικρά Ασία στα 1060 μ.Χ., η Ξιν Γι στην κοιλάδα του Κίτρινου Ποταμού στα τέλη του 19ου αιώνα, κλπ. Σε όλες τις περιπτώσεις η μακροχρόνια περίοδος σταθερότητας και ειρήνης είχε δημιουργήσει σε λαούς και ηγεσίες μία απατηλή αίσθηση ασφάλειας, η οποία ανατράπηκε άρδην από γεγονότα στα οποία οι παθόντες δεν είχαν κανένα έλεγχο ή προετοιμασία για την αντιμετώπισή τους. Η όποια κινητοποίηση υπήρξε ήταν πολύ λίγη πολύ αργά.

Η Ιστορία δεν διδάσκει… 

Λένε ότι όσοι δεν γνωρίζουν την Ιστορία είναι καταδικασμένοι να την ξαναζήσουν και για το λόγο αυτό την μελετάμε. Η πραγματικότητα είναι ότι η Ιστορία δεν διδάσκει. Υπάρχει η ψευδαίσθηση ότι η κάθε γενιά είναι εξυπνότερη, ικανότερη, σοφότερη και πιο ανεπτυγμένη από τις προηγούμενες, οπότε δεν έχει ανάγκη να κατανοήσει τι και γιατί έγινε κάτι στο παρελθόν, το οποίο δεν την αφορά. Το μόνο που πρέπει να την απασχολεί είναι το παρόν και το μέλλον. Θεωρούν ότι η τεχνολογία, η επιστήμη, η οικονομική και στρατιωτική ισχύς τις καθιστούν απρόσβλητες από τις προκλήσεις των καιρών και τις διάφορες απειλές.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έκανε πολλούς στη Δύση να αναρωτηθούν εάν είναι δυνατόν να γίνονται ακόμη πόλεμοι στην Ευρώπη του 21ου αιώνα. Θεωρούν ότι ο πόλεμος ως κοινωνικό φαινόμενο και μέσο επίλυσης πολιτικών διαφορών αφορά μόνο τις αναπτυσσόμενες χώρες, αυτές που στο παρελθόν αποκαλούνταν ο «Τρίτος Κόσμος». Πιστεύουν επίσης (ιδιαίτερα οι κάτοικοι της Δυτικής Ευρώπης) ότι παρά τα όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία και αλλού, οι ίδιοι είναι προστατευμένοι λόγω απόστασης.

Εάν μελετηθούν σε βάθος τα κοσμοϊστορικά γεγονότα, διαπιστώνεται ότι πριν την εκδήλωσή τους υπήρξαν άλλα συμβάντα, τα οποία έδρασαν ως προπομποί. Τέτοια ήταν η εμφάνιση μίας νέας ιδέας ή ιδεολογίας, θρησκείας, εφεύρεσης, επιστημονικής θεωρίας ή ανακάλυψης, που κινητοποίησαν τις μάζες σε δράση. Ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ είναι δύο εμβληματικά παραδείγματα. Η τυπογραφία είναι μία εφεύρεση η οποία άλλαξε δραματικά τον ιστορικό ρου. Πολλοί μένουν στο προφανές, δηλαδή ότι κατέστησε προσβάσιμη τη γνώση στους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί η Ευρώπη στην Αναγέννηση.

Όμως έφερε και τη Μεταρρύθμιση με την Αντιμεταρρύθμιση, οδηγώντας σε ενδοχριστιανικούς θρησκευτικούς πολέμους που διήρκεσαν μέχρι το 1648. Ομοίως ο Διαφωτισμός δεν έφερε μόνο τον Ορθολογισμό, αλλά και την Αμερικανική και Γαλλική Επανάσταση, με πολέμους που διήρκεσαν μέχρι το 1815. Οι ιδέες του Μαρξ δεν δημιούργησαν μόνο τον κομμουνισμό, αλλά έφεραν και την Μπολσεβίκικη Επανάσταση και τον Ψυχρό Πόλεμο.

Υπόψη ότι δεν κάνω ηθική κρίση, την οποία αφήνω στους αναγνώστες, αλλά απλή αναφορά των ιστορικών εξελίξεων. Ενώ όλα τα παραπάνω αφορούν ανθρωπογενείς δράσεις, εν τούτοις είναι απόλυτα τεκμηριωμένος και ο ρόλος των ασθενειών και των κλιματικών αλλαγών στη διαμόρφωση της Ιστορίας.

Πύκνωση του ιστορικού χρόνου

Εάν αναζητηθούν στη σημερινή εποχή ενδείκτες κυοφορίας τέτοιων εξελίξεων, δεν μπορεί παρά να εντοπιστούν στο διαδίκτυο, την τεχνητή νοημοσύνη και την ρομποτική. Το διαδίκτυο παίζει πλέον το ρόλο, για καλό ή για κακό, της τυπογραφίας. Η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική φαίνεται να αποτελούν τα αντίστοιχα του Διαφωτισμού και της Αγροτικής και Βιομηχανικής Επανάστασης.

Τα προαναφερθέντα είχαν τεράστιες οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και στρατιωτικές επιπτώσεις στην ιστορία. Άλλαξαν τα πάντα, από τη σχέση των ανθρώπων με τον χρόνο, την κατοίκηση, την τροφή, τις εργασιακές σχέσεις, τη μορφή και το είδος της εξουσίας, την αποικιοκρατία, κ.ο.κ. Εάν προστεθεί και ο παράγοντας του κλίματος, μαζί με τον υπερπληθυσμό ορισμένων περιοχών και πιθανές πανδημίες, τότε δημιουργείται ένα εκρηκτικό μείγμα.

Πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ότι στη σύγχρονη εποχή παρατηρείται μία πύκνωση του ιστορικού χρόνου. Γεγονότα που στο παρελθόν απαιτούσαν χρόνια ή δεκαετίες και καμιά φορά αιώνες για να εξελιχθούν, πλέον συντελούνται σε χρόνια ή μήνες. Ο λοιμός των Αντωνίνων ξέσπασε στην δυτική Κίνα περί το 161 μ.Χ. και μέσω του Δρόμου του Μεταξιού έφθασε στις ρωμαϊκές λεγεώνες στη Μεσοποταμία τέσσερα χρόνια αργότερα. Ο Covid-19 διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο μέσα σε τέσσερις μήνες.

Αναφορικά με τις ψευδαισθήσεις των Δυτικών και πολλών Ελλήνων, ισχύει αυτό που αποδίδεται στον Τρότσκι: «Εσύ μπορεί να μην ενδιαφέρεσαι για τον Πόλεμο, αλλά ο Πόλεμος ενδιαφέρεται για εσένα». Ο σεβασμός της ουδετερότητας των Δανών και Νορβηγών κατά τον Α΄ Παγκόσμιο τους δημιούργησε ένα αίσθημα ασφαλείας, το οποίο διαψεύστηκε βίαια στις 9 Απριλίου 1940. Το 1914 και το 1940 το τελευταίο που επιθυμούσε η Ελλάδα ήταν να εμπλακεί σε πολεμικές περιπέτειες. Άλλοι αποφάσισαν για αυτή. Όμως, αν και ήταν στην “σωστή πλευρά της Ιστορίας” τα όνειρα κατέληξαν σε τραγωδία, λόγω εσωτερικών διχασμών και της ανωριμότητας των πολιτικών ηγετών.

Σήμερα, το κύριο μέλημα των εγχώριων ελίτ (πολιτικών, οικονομικών, πνευματικών) πρέπει να είναι η σε βάθος μελέτη των τεκταινομένων και τάσεων στην παγκόσμια σκηνή και η προετοιμασία για τις επερχόμενες εξελίξεις, ώστε να μην καταλήξουμε σαν τον Μάρκο Πόπλιο. Σύμφωνα με την αμερικάνικη λαϊκή ρήση: «αυτοί που αποτυγχάνουν να προετοιμαστούν, προετοιμάζουν την αποτυχία τους». Το βασικότερο είναι να κατανοήσουν ότι η Ιστορία δεν γνωρίζει “σωστή” και “λάθος” πλευρά, αλλά νικητές και ηττημένους. Δυστυχώς η εικόνα που εκπέμπεται σήμερα δεν εμπνέει σιγουριά.