Πως ένας ανάπηρος μαθητής έγινε για πρώτη φορά σημαιοφόρος

Ας μεταφερθούμε στο Κορωπί, τον Οκτώβριο του 1999. Ο τότε ανάπηρος μαθητής Στέλιος Κυμπουρόπουλος, χρήστης αναπηρικού αμαξιδίου, ήταν ο αριστούχος της Γ΄ Γυμνασίου του σχολείου του. Επομένως, δικαιούταν να φέρει τη σημαία του σχολείου του, στη τοπική παρέλαση για τον εορτασμό της Εθνικής Επετείου της 28ης Οκτωβρίου.

Ο νόμος προέβλεπε ότι τη σημαία την κρατάει ο καλύτερος μαθητής του σχολείου. Ωστόσο, η ύπαρξη μιας εγκυκλίου του 1974 (βλ. Υπουργική Απόφαση Φ173/16/76245/30-08-1974 ΥΠ.Ε.Π.Θ) περί «οργάνωσης και τέλεσης παρελάσεων μαθητών κατά τις εθνικές εορτές», δεν επέτρεπε στο νεαρό μαθητή να παρελάσει υπό τη σκιά της γαλανόλευκης. Συγκεκριμένα, βάσει της παραπάνω υπουργικής απόφασης «οι μετέχοντες των τμημάτων παρελάσεων και σπουδασταί και μαθηταί, θα επιλέγωνται υπό των οικείων Καθηγητών Σωμ. Αγωγής ή Δημοδ/λων εκ των εχόντων αρτίαν εμφάνισιν παράστημα, ήθος και επίδοσιν εις τας γυμναστικάς ασκήσεις και ιδίως τας τακτικάς ασκήσεις […]».

Η πολύ καλή επίδοση των παιδιών στο μάθημα της σωματικής αγωγής θεωρούνταν εκ των ων ουκ άνευ για τη συμμετοχή στη παρέλαση. Ακόμη, στην ίδια εγκύκλιο διαβάζουμε ότι «εις τα τμήματα των παρελάσεων δέον να μη μετέχουν άτομα έχοντα σωματικά ελαττώματα ή μειονεκτήματα και ουχί άψογον γενική εμφάνισιν». Σκοπός της συγκεκριμένης υπουργικής απόφασης ήταν η άρτια, άψογος και ενιαία εμφάνιση των τμημάτων της «σπουδαζούσης και μαθητιώσης νεολαίας» κατά τις παρελάσεις των εθνικών εορτών.

Επικεφαλής των τμημάτων παρέλασης θα «τίθηνται σπουδασταί ή μαθηταί εκ των εχόντων ανάλογον παράστημα ή εμφάνισιν». Επίσης, στα χαρακτηριστικά της παρελαύνουσας νεολαίας συμπεριλαμβανόταν το ευθυτενές παράστημα, ο ελεύθερος και φυσικός βηματισμός και η ζωηρά αιώρηση των χειρών.

Στα πρότυπα του Μεταξά

Επρόκειτο για απόφαση του τότε υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, Νικολάου Λούρου (24 Ιουλίου 1974 – 21 Νοεμβρίου 1974), ο οποίος συμμετείχε στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, το κυβερνητικό σχήμα που ανέλαβε να διαχειριστεί τις τύχες της χώρας, αμέσως μετά τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών (1967-1974).

Στην απόφαση αυτή δεν γινόταν καν λόγος για άτομα με ειδικές ανάγκες, δεδομένου ότι στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1970 κάθε παρόμοια συζήτηση ήταν εκτός τόπου και χρόνου. Βάσει, λοιπόν, αυτής τα παιδιά με σωματικά “ελαττώματα” αποκλείονταν από τις μαθητικές παρελάσεις, επειδή δεν πληρούσαν τα προβλεπόμενα σωματικά προσόντα.

Η παραπάνω υπουργική απόφαση φαίνεται να έλκει την καταγωγή και τη φιλοσοφία της από την περίοδο του καθεστώτος του Ιωάννη Μεταξά. Ήδη, από τη δεκαετία του 1930 υπήρχε ιδιαίτερη μέριμνα για τη σωματική αγωγή, ως μάθημα του σχολικού προγράμματος. Αμφότεροι οι Ν. 5620/1932 και Ν. 6359/1934, έθεταν το πλαίσιο, τις προδιαγραφές και τον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος της σωματικής αγωγής.

Με την επιβολή της μεταξικής δικτατορίας (1936-1941), το μάθημα της σωματικής αγωγής «αναβαθμίστηκε» στο σχολικό πρόγραμμα. Ο Μεταξάς, ακολουθώντας τα πρότυπα και τη φιλοσοφία των υπόλοιπων απολυταρχικών καθεστώτων της περιόδου, κατά βάση αντέγραφε το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι, έδωσε μεγάλη βαρύτητα στο συγκεκριμένο μάθημα, δεδομένου ότι συνδεόταν άρρηκτα με τη φυσική κατάσταση που έπρεπε να αποκτήσουν οι Έλληνες του «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού».

Η «έλλογη και σύμμετρη» ανάπτυξη του πνεύματος και του σώματος βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του μεταξικού καθεστώτος. Η μέριμνα γύρω από τη σωματική αγωγή αποτελούσε, για τον δικτάτορα, επιτακτική υποχρέωση, επιβεβλημένη από τις εθνικές παραδόσεις της χώρας (αρχαία ελληνική αθλητική παράδοση). Ο ίδιος ο Μεταξάς διατύπωνε την άποψη ότι «εύχομαι ο Ελληνικός Αθλητισμός να εισδύση εις όλον το σώμα της Ελλάδος και να γίνουν όλοι οι νέοι Έλληνες αθληταί με σώματα άλκιμα και με ψυχές γερές και να εμποτισθούν με τα ιδανικά που εκπροσωπεί το Εθνικόν Κράτος».

Περί σωματικής αγωγής

Προς αυτή την κατεύθυνση, ψηφίστηκαν από το καθεστώς οι Αναγκαστικοί Νόμοι (Α.Ν.) 784/1937 «περί τροποποιήσεως διατάξεων των Νόμων περί Σωματικής Αγωγής» και 1544/1938 «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως διατάξεων νόμων περί σωματικής αγωγής», ενώ ο Α.Ν. 447/1937 αφορούσε κυρίως στον τρόπο και στις πρακτικές, με τις οποίες έπρεπε να παρέχεται σεβασμός στα εθνικά σύμβολα (σημαία), χωρίς να περιέχει αναφορές σε μαθητικές παρελάσεις.

Οι νόμοι αυτοί, αν και δεν αναφέρονται, όπως προείπαμε, στις παρελάσεις μαθητών, εντούτοις είναι ένα καλό ερμηνευτικό κλειδί, αφενός για το ρόλο που έδινε η δικτατορία Μεταξά στο μάθημα της σωματικής αγωγής, αφετέρου για τον σεβασμό έναντι των εθνικών συμβόλων.

Αξίζει, επίσης, να αναφερθούμε στον ρόλο της σωματικής αγωγής, ως μέσο μόρφωσης των μελών της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (ΕΟΝ). Η ΕΟΝ υπήρξε ο βασικός οργανωτικός και εκπαιδευτικός φορέας του μεταξικού καθεστώτος, δομημένος με στρατιωτική φιλοσοφία και αποκλειστικά υπεύθυνος για τη «διαπαιδαγώγηση» της νεολαίας.

Στο πλαίσιο της οργάνωσης αυτής, οι έννοιες της σωματικής αγωγής και της στρατιωτικής εκπαίδευσης θεωρούνταν ταυτόσημες (εμπέδωση πνεύματος στρατιωτικής πειθαρχίας στη σχολική νεολαία, μέσω κυρίως του μαθήματος της γυμναστικής). Επί Μεταξά, τα σχολεία συγκεντρώνονταν για να παρακολουθήσουν τις παρελάσεις της ΕΟΝ. Οι μαθητές των σχολείων επιβάλλονταν να έχουν «αρρενωπήν και πειθαρχημένην εμφάνισιν» στις μαθητικές επιδείξεις, ενώ οι καθηγητές γυμναστικής αποτελούσαν σημαντικό μέρος των βαθμοφόρων της ΕΟΝ.

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη ιστορική αναδρομή, κρίνεται σκόπιμο να υπογραμμιστεί το γεγονός ότι ο θεσμός των παρελάσεων προϋπήρχε της μεταξικής δικτατορίας. Μολαταύτα, κατά τη διάρκεια του μεταξικού καθεστώτος δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση, δεδομένου ότι οι παρελάσεις έγιναν το μέσο για την αναπτέρωση του εθνικού φρονήματος.

Επιστροφή στο 1999

Επιστρέφοντας στο 1999, λίγο πριν ανακύψει το θέμα με τον Στέλιο Κυμπουρόπουλο, η ελληνική Βουλή είχε κυρώσει το Προεδρικό Διάταγμα Υπ. Αριθμ. 201, «Οργάνωση και λειτουργία Δημοτικών Σχολείων», το οποίο προέβλεπε: «Σημαιοφόροι, παραστάτες και υπεύθυνοι για την κατάθεση στεφάνου ορίζονται μαθητές που δεν έχουν απαλλαγεί από το μάθημα της Φυσικής Αγωγής και είναι Έλληνες υπήκοοι. Στη διαδικασία επιλογής μπορούν να πάρουν μέρος και μαθητές ελληνικής καταγωγής με ξένη υπηκοότητα, εφόσον και οι γονείς τους το επιθυμούν και δεν έχουν απαλλαγεί από το μάθημα της Φυσικής Αγωγής» (Άρθρο 13, παράγραφος 11).

Εν ολίγοις, επαναλάμβανε το πνεύμα της εγκυκλίου του 1974, αναφορικά με τα κριτήρια που έπρεπε να πληροί ο εκάστοτε σημαιοφόρος. Η συμμετοχή στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής παρέμενε, μαζί με το κριτήριο της αριστείας, βασική προϋπόθεση για να φέρει κάποιος μαθητής τη σημαία.

Την περίοδο αυτή, στο τιμόνι του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων βρισκόταν ο Γεράσιμος Αρσένης (1996-2000). Μόλις η περίπτωση του Στέλιου Κυμπουρόπουλου έγινε γνωστή, όπως και η επιθυμία του να είναι ο σημαιοφόρος του σχολείου του, τιμή που άξιζε χωρίς δεύτερη σκέψη, η τότε ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας (Γεράσιμος Αρσένης, Ιωάννης Ανθόπουλος) έτεινε ευήκοα ώτα στο αίτημα της κοινωνίας, αλλά και του Στέλιου. Συμφώνησε να στερεωθεί η ελληνική σημαία στο αμαξίδιο του καλύτερου μαθητή. Επρόκειτο για απόφαση που εφαρμοζόταν για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα

Τελικά, ο Στέλιος Κυμπουρόπουλος τέθηκε επικεφαλής της μαθητικής παρέλασης στο Κορωπί και σκόρπισε ρίγη συγκίνησης. Εκείνη την ημέρα, ο Στέλιος είπε το δικό του ΟΧΙ στον ρατσισμό. Ο Αρσένης, μετά το πέρας της μαθητικής παρέλασης της 28ης Οκτωβρίου 1999 δήλωσε, με αφορμή το γεγονός ότι για πρώτη φορά παρήλασαν παιδιά με ειδικές ανάγκες:

«Υπήρχε μια αγκύλωση, θα έλεγα, στην ελληνική κοινωνία, μια προσπάθεια να κρύψουμε τα παιδιά με ειδικές ανάγκες. Όμως, είναι παιδιά που αντιμετωπίζουν τη ζωή με ανταγωνιστικότητα, με θέληση και πάθος. Παραμερίσαμε κάποιους παλιούς νόμους και δίνουμε φυσικά το αυτονόητο δικαίωμα που έχουν και αυτά τα παιδιά να παρουσιαστούν, να παρελάσουν, να δώσουν το παρών».

Την ίδια χρονιά, στο Πέραμα, τρεις τυφλοί μαθητές της Στ΄ τάξης του 35ου Δημοτικού Σχολείου της περιοχής παρήλασαν με τη βοήθεια των συμμαθητών τους, ενώ στη μαθητική παρέλαση της Αθήνας συμμετείχαν για πρώτη φορά 30 αθλητές των Special Olympics.

Ο Αρσένης, όμως, δεν έμεινε εκεί. Προχώρησε στην αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου που αφορούσε τις μαθητικές παρελάσεις. Συγκεκριμένα, τον Μάρτιο του 2000, λίγο πριν ο ίδιος αφήσει το Υπουργείο Παιδείας (13 Απριλίου 2000), ψηφίστηκε η Υπουργική Απόφαση (Αριθ. Γ4/150/24-02-2000) «περί του ορισμού του τρόπου σύνθεσης των τμημάτων της σπουδάζουσας και μαθητιώσας νεολαίας κατά τις παρελάσεις στις Εθνικές επετείους και του τρόπου επιλογής σημαιοφόρου και παραστατών στα σχολεία της Β/βάθμιας Εκπ/σης».

Ειδικότερα, όσον αφορά τη σύνθεση τμημάτων παρέλασης (β) «Οι μαθητές ή σπουδαστές που θα μετέχουν στα τμήματα της παρέλασης θα επιλέγονται από τους οικείους καθηγητές Φυσικής Αγωγής από εκείνους τους μαθητές που έχουν άρτια εμφάνιση, παράστημα και ήθος. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ) θα συμμετέχουν εφόσον το επιθυμούν τα ίδια και οι γονείς τους και με τη σύμφωνη γνώμη του συλλόγου των διδασκόντων».

Η νομοθεσία Αρσένη

Η ειδοποιός διαφορά με την προηγούμενη νομοθεσία ήταν η εξής: Στις Γενικές Διατάξεις της συγκεκριμένης υπουργικής απόφασης διαβάζουμε ότι «β) Μαθητές που για διάφορους λόγους έχουν απαλλαγεί από το μάθημα της Φυσικής Αγωγής και έχουν προσκομίσει πιστοποιητικό από Δημόσιο Νοσοκομείο μπορούν να συμμετάσχουν ως σημαιοφόροι ή παραστάτες μετά και από υπεύθυνη δήλωση των γονέων τους».

Η γενικότερη φιλοσοφία του Γεράσιμου Αρσένη, γύρω από τα ζητήματα των ΑΜΕΑ, μετουσιώθηκε στον Ν. 2817/2000 «Εκπαίδευση ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες κ.ά. διατάξεις», ο οποίος περιλαμβάνει τις καινοτομικές αρχές της σύγχρονης εκπαιδευτικής πολιτικής για τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Αναμφισβήτητα, επρόκειτο για μια πολιτική απόφαση, η οποία ήταν επιβεβλημένη από το Δίκαιο γύρω από τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ήταν αδιανόητο, στο λυκαυγές του 21ου αιώνα, να ισχύουν στην Ελλάδα διατάξεις – αντιλήψεις που είχαν καταγωγή από το μεταξικό καθεστώς ή από ιστορικές περιόδους που τα δικαιώματα των ΑΜΕΑ ήταν άγνωστες λέξεις. Τελικά, η Ιστορία χρειάζεται πάντα δυο πρωταγωνιστές για να γραφτεί. Αυτόν που θα τολμήσει την αλλαγή και αυτόν που θα την υποστηρίξει.