Η “Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία” και η γεωοικονομία του φυσικού αερίου

Για την διαμόρφωση του επενδυτικού πλαισίου της “Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας” που αφορούν στο μελλοντικό ενεργειακό μίγμα των χωρών της ΕΕ, έχουν δημιουργηθεί δύο μεγάλα στρατόπεδα στην ΕΕ. Στο πρώτο ηγείται η Γερμανία άλλων 4 χωρών που επιθυμούν να επιβάλλουν αυστηρές προϋποθέσεις για την χρήση πυρηνικής σχάσης και φυσικού αερίου. Στο δεύτερο ηγείται η Γαλλία άλλων 11 χωρών, επιθυμώντας σημαντική χαλάρωση των κριτηρίων.

Δύο στοιχεία εξηγούν την θέση του κάθε στρατοπέδου: (α) Η Γαλλία με 56 πυρηνικούς αντιδραστήρες και 70% της ηλεκτροπαραγωγής της από πυρηνική σχάση, προφανώς θα διαλέξει την πυρηνική ενέργεια στην οποία έχει το πλεονέκτημα στρατηγικής τεχνογνωσίας. Η κρίσιμη λεπτομέρεια ωστόσο είναι ότι οι περιορισμοί της “Ταξινομίας της Πράσινης Χρηματοδότησης” αφορούν στο εγχώριο ενεργειακό μίγμα.

Έτσι ενώ η Γαλλία θα είναι υποχρεωμένη στο έδαφός της να αναπτύξει μόνον την πυρηνική ενέργεια, αφήνει την ίδια στιγμή ανοικτό το ενδεχόμενο να εμπλακεί στην εξόρυξη των υδρογονανθράκων εκτός γαλλικής επικράτειας και συγκεκριμένα στην Νοτιο-Ανατολική Μεσόγειο με Ξένες Άμεσες Επενδύσεις (ΞΑΕ) των πολυεθνικών της επιχειρήσεων (π.χ. Total), αποκτώντας μερίδιο στην πιθανή προμήθεια της Ευρώπης από αυτά τα κοιτάσματα.

(β) στην Γερμανία, οι Πράσινοι έχουν ισχυροποιηθεί άνευ προηγουμένου στην νέα κυβέρνηση, υψώνοντας την σημαία της κατάργησης της πυρηνικής ενέργειας. Επιπλέον, με αφορμή το γεγονός της ραδιενεργούς ρύπανσης που προήλθε από πυρηνικά απόβλητα που αποθηκεύονταν στο παλαιό αλατωρυχείο του Asse II της Κάτω Σαξονίας μετά από εισροή υδάτων, θα προχωρήσει το phase-out των πυρηνικών της μονάδων ως “θυσία” προς όφελος του φυσικού αερίου.

Πίσω από αυτήν την επιλογή ωστόσο βρίσκεται η συνέχεια της προνομιακής σχέση της με την Ρωσία και της αξιοποίησης του Nord Stream 2. Επιπλέον, η απόπειρά της να απαλειφθεί από την Ταξινομία η πυρηνική σχάση είχε και σκοπό να τραβήξει στο άρμα της και την Γαλλία δίχως – ωστόσο αποτέλεσμα.

Η Γερμανία “θησαυροφύλακας” ρωσικού αερίου

Τόσο με τους Nord Stream 1,2, τον Yamal-Europe κι ενδεχομένως με τον δυνητικό έλεγχο των κοιτασμάτων της ΝΑ Μεσογείου μέσω του οικονομικού ελέγχου της Ελλάδας και της Κύπρου – καθώς και της χρήσης της Τουρκίας ως στρατιωτικού βραχίονα– η Γερμανία επιθυμεί να καταστεί ο ευρωπαϊκός “θησαυροφύλακας” του ρωσικού – κι όχι μόνον– φυσικού αερίου.

Η υφιστάμενη χωρητικότητα των συνδέσεών της ξεπερνά ήδη κατά 3 φορές τις ρωσικές και συνολικές εισαγωγές της σε φυσικό αέριο (180 bcm έναντι 55 bcm ρωσικών εισαγωγών και ~85 bcm συνολικών εισαγωγών) με το τρέχον ενεργειακό της μίγμα και κατά 2 φορές αν υποτεθεί ότι θα αντικαταστήσει όλες τις παλαιότερες μονάδες άνθρακα κα τις πυρηνικές μονάδες στην επικράτειά της από μονάδες φυσικού αερίου.

Το κύριο εμπόδιό της αυτήν την στιγμή είναι η αμυντική αναζωογόνηση της Γαλλίας στην ΝΑ Μεσόγειο και η συμμαχία που αναπτύσσει με την Ελλάδα, την οποία στο στρατιωτικό επίπεδο αδυνατεί πλήρως να αντιμετωπίσει. Γι’ αυτό και χρησιμοποιεί στρατιωτικά την Τουρκία. Αυτήν την ισχυροποίηση της Γερμανίας ήθελε να αποτρέψει η προεδρία Trump με την επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση έγκρισης του Nord Stream 2.

Τιμές του φυσικού αερίου

Στις 06/01/2022 ήταν η 17η συνεχόμενη ημέρα όπου έχει αντιστραφεί η ροή του αγωγού Yamal-Europe από την Γερμανία προς την Πολωνία και κατόπιν στην Ουκρανία. Αυτό στέρησε την απρόσκοπτη ροή προς την Ευρώπη, με αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών spot. Ο αγωγός Yamal-Europe, διατρέχει την Ρωσία (3 σταθμοί συμπίεσης), την Λευκορωσία (5 σταθμοί συμπίεσης), την Πολωνία (5 σταθμοί συμπίεσης), καταλήγοντας στην Γερμανία (1 κόμβος). Έχει συνολικό μήκος 2.000 χλμ. με μέγιστη μεταφορική ικανότητα στα 33 bcm ανά έτος κι αντιστοιχεί στο 1/6 των συνολικών ρωσικών εξαγωγών στην Ευρώπη.

Η διακύμανση των αποθεμάτων στην ΕΕ ακολουθεί έναν κύκλο 5 μηνών κατανάλωσης και μείωσης (από τα μέσα Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους μέχρι τα μέσα Μαρτίου του επόμενου) και 7 μηνών φόρτισης (από τα τέλη Μαρτίου μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου), ενώ από το 2011 υπάρχει και μια ελαφρώς αυξητική τάση στην συνολική χωρητικότητα. Στις 04/01/2022, τα αποθέματα της ΕΕ έφθαναν στις 626,1 TWh, δηλ. στο 56% της μέγιστης τρέχουσας χωρητικότητας, λίγο κάτω από τον μέσο όρο της εποχής. Αυτό σημαίνει ότι αν σήμερα διακοπεί εντελώς η ροή φυσικού αερίου, η ΕΕ έχει αποθέματα για μόλις 2,5 μήνες.

Η αντιστροφή της ροής του αγωγού Yamal-Europe συνίσταται στην αξιοποίηση μιας συμφωνίας μεταξύ Κομισιόν και Gazprom του 2017 για την αποτροπή μονοπωλιακών πρακτικών. Μέχρι το 2017, η Gazprom εφάρμοζε μια τιμολογιακή πολιτική διάκρισης τιμών και ποσότητας. Δηλαδή έστελνε συγκεκριμένη προσυμφωνημένη ποσότητα σε συγκεκριμένη προσυμφωνημένη τιμή σε κάθε χώρα της ΕΕ, απαγορεύοντας τις μεταξύ τους μεταπωλήσεις, άρα και της δυνατότητας κέρδους μεταξύ τους.

Η αντιστροφή της ροής του αγωγού Yamal-Europe συνίσταται στην αξιοποίηση μιας συμφωνίας μεταξύ Ευρωπαϊκής Επιτροπής και Gazprom του 2017 για την αποτροπή μονοπωλιακών πρακτικών. Μέχρι το 2017, η Gazprom εφάρμοζε μια τιμολογιακή πολιτική διάκρισης τιμών. Έστελνε συγκεκριμένη προ-συμφωνημένη ποσότητα σε συγκεκριμένη προ-συμφωνημένη τιμή σε κάθε χώρα της ΕΕ, απαγορεύοντας τις μεταξύ τους μεταπωλήσεις.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πίεσε την Gazprom να άρει αυτούς τους περιορισμούς και να επαναφέρει την δυνατότητα μεταπώλησης ρωσικού φυσικού αερίου εντός της ΕΕ από τις γερμανικές διαχειρίστριες εταιρείες. Θεωρητικά, η ΕΕ μείωσε την μονοπωλιακή ισχύ της Gazprom, αλλά πρακτικά αυτό το πέτυχε καθιστώντας την Γερμανία άτυπο συνέταιρό της. Έτσι η Gazprom πωλούσε φυσικό αέριο σε χαμηλότερες τιμές στην Γερμανία σε σχέση με άλλες χώρες, αφήνοντας στις γερμανικές εταιρείες την δυνατότητα κερδοφόρου ενδοευρωπαϊκού εμπορίου.

Περαιτέρω, στις 28/12/2021, οι εκπρόσωποι των γερμανικών RWE και Uniper – από τους μεγαλύτερους πελάτες της Gazprom– επιβεβαίωσαν ότι η Gazprom έχει τηρήσει στο άρτιο όλες τις δεσμεύσεις που αφορούν σε ήδη υπάρχοντα μακροπρόθεσμα συμβόλαια που υπογράφθηκαν 5-10 έτη πριν για την προμήθεια φυσικού αερίου, διαψεύδοντας τις κατηγορίες ότι υπήρξε περικοπή.

Ποιος κερδίζει

Μάλιστα, κατά την περίοδο Ιανουαρίου-Νοεμβρίου 2021 η Gazprom αύξησε τις εξαγωγές προς την ΕΕ κατά 7%, δηλ. με πρόσθετα 5,6 bcm. Ωστόσο, κατά την διαπραγμάτευση βραχυπρόθεσμων συμβολαίων (spot) δεν έχει τις ίδιες δεσμεύσεις και μπορεί να επιλέγει ελεύθερα να πουλήσει σε αγορές που αγοράζουν σε υψηλότερες τιμές, όπως της Ασίας. Εν τέλει, ποιος κερδίζει; Κερδίζουν:

1. Η Ρωσία από την αυξημένη spot τιμή, ενώ από την άλλη “κλείνει το μάτι” στην Γερμανία, υπονοώντας ότι πρέπει να προχωρήσει ο Nord Stream 2.
2. Η Γερμανία προωθεί την λειτουργία του Nord Stream 2, παρουσιάζοντάς την ως ανάγκη της αγοράς αντί ως πολιτική επιλογή.
3. Οι μεταφορείς Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) που έχουν τεράστιο περιθώριο κέρδους.
4. Οι Γερμανοί παραγωγοί μονάδων άνθρακα χαμηλού κόστους από την αύξηση της Οριακής Τιμής Συστήματος.
5. Οι Γάλλοι παραγωγοί πυρηνικής ηλεκτροδότησης χαμηλού κόστους από την αύξηση της Οριακής Τιμής Συστήματος.
6. Οι τράπεζες που κερδοσκοπούν πάνω την τιμή του φυσικού αερίου με παράγωγα συμβόλαια.