Τα μοιραία σφάλματα του Ερντογάν στην οικονομία

Μετά και από την αύξηση των επιτοκίων της Κεντρικής Τράπεζας Τουρκίας κατά 475 μονάδες βάσεις στις 20 Νοεμβρίου, στο 15% (στην χειμαζόμενη ιρανική οικονομία φτάνει το 18%), η πορεία του τουρκικού νομίσματος πρόκειται να εξαρτηθεί περισσότερο από τις διαθέσεις των Τούρκων πολιτών σε σχέση με τις ανάλογες των αγορών συναλλάγματος.

Κατά την διάρκεια της τελευταίας διετίας οι Τούρκοι πολίτες αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της συρρίκνωσης των οικονομιών τους, παρατηρώντας εντελώς ανίσχυροι το εθνικό τους νόμισμα να καταποντίζεται στις αγορές συναλλάγματος έναντι του δολαρίου και του ευρωπαϊκού κοινού νομίσματος και τον πληθωρισμό να αυξάνεται απειλητικά προς το 12%. Ο πραγματικός πάντως σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, κινείται προς τα επίπεδα του 40% από τις αρχές του 2019, δεδομένο που τοποθετεί την χώρα στις 10 πρώτες ανά την υφήλιο που επιχειρούν να επιβιώσουν σε περιβάλλον υπερπληθωρισμού.

Η κατάσταση επαναφέρει μνήμες χρηματοοικονομικής αστάθειας που ταλαιπωρούν επί δεκαετίες τη χώρα, με συνέπεια οι περισσότεροι πολίτες να αντιδρούν στρεφόμενοι σε αγορές συναλλάγματος (δολάρια και ευρώ) και βέβαια χρυσού για να προστατευθούν, εντείνοντας την καταστροφική δολαριοποίηση της τουρκικής οικονομίας.

Τα επίσημα στοιχεία από την κεντρική τράπεζα στις 20 Νοεμβρίου πιστοποιούν πως οι Τούρκοι πολίτες διακρατούν το απίστευτο ποσό των 225,8 δολ. σε συνάλλαγμα και χρυσό, αυξημένο μέσα σε μία εβδομάδα κατά 1,5 δισ. δολ.. Το ξένο συνάλλαγμα αντιπροσωπεύει πλέον το 58% των καταθέσεων σε τρεχούμενους και αποταμιευτικούς λογαριασμούς, όταν στα τέλη του προηγούμενου έτους είχε προσεγγίσει το 50%.

Παρά τον ανασχηματισμό του οικονομικού του επιτελείου, την τοποθέτηση νέου κεντρικού τραπεζίτη και τελικά την μεγάλη αύξηση των επιτοκίων, η αιμορραγία στο εθνικό νόμισμα συνεχίζεται. Το βασικό αρνητικό στοιχείο της επιδεινούμενης κατάστασης πηγάζει από το γεγονός ότι οι Τούρκοι αποταμιευτές δυσπιστούν ακόμα και με αυτά τα επιτόκια ως προς το ότι οι τράπεζές τους διατηρούν την δυνατότητα να προστατεύσουν τις καταθέσεις τους στο εθνικό νόμισμα.

Ένα δραματικό παρελθόν

Οι περισσότεροι Τούρκοι έχουν βιώσει τραγικές καταστάσεις από τις αρχές του νέου αιώνα, πριν από την αιφνίδια νομισματική αναταραχή του Αυγούστου του 2018, με αφορμή την αντιπαράθεση ΗΠΑ-Τουρκίας και κεντρικό πρόσωπο τον κρατούμενο Αμερικανό πάστορα. Η γενικά ρευστή κατάσταση, αν και βραχύβια, παρασύρει την οικονομία σε χρηματοοικονομική κρίση και προκαλεί υφεσιακές συνθήκες.

Το 2005 η κυβέρνηση του τότε πρωθυπουργού και νυν προέδρου Ερντογάν, εφαρμόζει μία απότομη εφάπαξ υποτίμηση της τουρκικής λίρας αφαιρώντας 6 μηδενικά από το νόμισμα. Εκείνη την εποχή το μικρότερο νόμισμα σε κυκλοφορία είναι το νόμισμα των 50.000 λιρών, με τον Ερντογάν να ισχυρίζεται πως η αιφνίδια κίνηση τερματίζει την μακροχρόνια υποτίμηση του εθνικού νομίσματος, ενταφιάζει επιτέλους μακρά περίοδο ντροπής και αποκαθιστά την αξιοπρέπειά του.

Πάντως το νόμισμα των 50.000 λιρών πριν από την υποτίμηση ισοδυναμεί σε αξία με μόλις 0,04, δολ. με συνέπεια στα τέλη Δεκεμβρίου του 2004 η ισοτιμία του αμερικανικού δολαρίου προς την τουρκική λίρα να φτάνει το 1:1.350.000, ενώ μετά το 1950 η αντίστοιχη ισοτιμία έφτανε μόλις το 1:2,8. Η μεγάλη οικονομική κρίση του 2001 που οδηγεί την χώρα στο ΔΝΤ προκαλεί ανεξέλεγκτη αύξηση του πληθωρισμού στα επίπεδα του 70%, αν και ένα δωδεκάμηνο αργότερα με την άνοδο του κόμματος του Ερντογάν στην εξουσία μειώνεται στο 30%.

Όμως μετά την εφάπαξ υποτίμηση το τουρκικό νόμισμα ανατιμάται συνεχώς, φθάνοντας την ισοτιμία του 1:1,15 προς το αμερικανικό δολάριο, δηλαδή 2.022.42 παλιές τουρκικές λίρες, πριν από την μεγάλη χρηματοοικονομική κρίση του 2008. Πάντως μία δωδεκαετία αργότερα μετά το πρώτο δεκάμηνο του 2020 και πριν από τον πρόσφατο ανασχηματισμό του οικονομικού επιτελείου διασπά το φράγμα του 1:8 προς το αμερικανικό δολάριο και σε αντιστοιχία της παλαιάς τουρκικής λίρας η ισοτιμία διαμορφώνεται στο 1:10.800.000!

Μοιραία σφάλματα στην οικονομία

Η οικονομική πολιτική της τελευταίας διετίας δυστυχώς έχει αναβιώσει στην χώρα τις μνήμες του τραγικού της παρελθόντος, με το καθεστώς Ερντογάν και μάλιστα πριν από την δεινή αναταραχή του Αυγούστου του 2018, να καταργεί όλους του οικονομικούς κανόνες που είχαν τεθεί από το ΔΝΤ, επιτρέποντας την θεαματική ανάκαμψη της τουρκικής οικονομίας.

Πέραν της αφαίρεσης και των τελευταίων ψηγμάτων ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας, όλα τα χρηματοοικονομικά και οικονομικά σχήματα περιέρχονται στον έλεγχο του καθεστώτος, με πλέον εμφανή δείγματα τις ελεγχόμενες από το δημόσιο τράπεζες, οι οποίες αποσύρονται από την επιτήρηση του τουρκικού κοινοβουλίου και εντάσσονται σε ένα νέο κρατικό χρηματοπιστωτικό οργανισμό με χαρακτηριστικά εθνικού ταμείου (Turkey Wealth Fund).

Με τη νίκη στις προεδρικές εκλογές του 2018, ο Ερντογάν αποκτά νέες και δυσανάλογα μεγάλες εκτελεστικές εξουσίες, ενώ το κοινοβουλευτικό πολίτευμα μετατρέπεται σε προεδρικό, με τον πρόεδρο να ελέγχει σχεδόν τους πάντες και τα πάντα. Αμέσως σπεύδει να ορίσει τον γαμπρό του Berat Albayrak υπουργό οικονομικών, απομακρύνοντας τον έμπειρο οικονομολόγο και πρώην ανώτατο στέλεχος της Merrill Lynch, Naci Ağbal. Επίσης αναλαμβάνει πρόεδρος του Ταμείου Πλούτου της Τουρκίας και στους επόμενους μήνες αντικαθιστά τα περισσότερα ανώτατα στελέχη του πρώην αυτόνομου και ανεξάρτητου οργανισμού του δημοσίου που υπολογίζει τον πληθωρισμό και τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη της χώρας, με πρόσωπα που ελέγχει ο ίδιος.

Έκρηξη δανεισμού

Ακολουθώντας τις υποδείξεις του πεθερού του, ο Berat Albayrak ενεργοποιεί έναν πιστωτικό μηχανισμό που προκαλεί έκρηξη του δανεισμού στο εσωτερικό της χώρας, αξιοποιώντας με την μορφή του βασικού μοχλού τα χαμηλά επιτόκια. Με βασικό στόχο την έξοδο της Τουρκίας από το υφεσιακό της περιβάλλον οι ελεγχόμενες από το δημόσιο τράπεζες χορηγούν δάνεια δεκάδων δισεκατομμυρίων λιρών, ενώ ενθαρρύνονται και οι ιδιωτικοί χρηματοπιστωτικοί φορείς να ακολουθήσουν την ίδια πιστωτική πολιτική επέκτασης του δανεισμού.

Μάλιστα για να αποκτήσουν απόλυτο έλεγχο, Ερντογάν και Albayrak εκδιώκουν στις 6 Ιουλίου του 2019 τον κεντρικό τραπεζίτη Murat Cetinkaya, ο οποίος διατηρεί έως τότε τα επιτόκια στο 24% για να αποφύγει πιέσεις στο εθνικό νόμισμα. Ο αντικαταστάτης του και μέχρι τούδε υποδιοικητής Murat Uysal, εντελώς πειθήνια μειώνει συνεχώς τα επιτόκια που φθάνουν τον Μάιο του 2020 στο 8,25%, με συνέπεια να συμπιεστούν κατά 3,1 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερα από τα επίπεδα του επίσημου πληθωρισμού. Η κίνηση όμως πιέζει τους αποταμιευτές που έχουν πλέον να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της σταδιακής απομείωσης των καταθέσεών τους, από την στιγμή που ο ετήσιος πληθωρισμός παραμένει επίμονα σημαντικά υψηλότερος.

Η έκρηξη του δανεισμού σε συνδυασμό με τα επικίνδυνα χαμηλά επιτόκια, συνεπάγεται τρομακτική αιμορραγία των συναλλαγματικών αποθεμάτων από την στιγμή που η κεντρική τράπεζα υποχρεούται να προβαίνει σε πωλήσεις δισεκατομμυρίων, αντί να αξιοποιεί την διακύμανση των επιτοκίων για να προστατεύει το νόμισμα.