Κλιματική κρίση και στρεβλές οικολογικές συνειδήσεις

«Η ενεργειακή μετάβαση θα είναι μια διαδικασία εξοντωτική που θα διαρρήξει την κοινωνική συνοχή, θα επιφέρει την άνοδο του ακροδεξιού λαϊκισμού και των αρνητών της κλιματικής κρίσης! Θα έχουμε αρνητές της κλιματικής κρίσης, όπως είχαμε αρνητές της πανδημίας…». (Αλέξης Τσίπρας).

Αρκετοί άνθρωποι διαισθάνονται ήδη ότι μετά την “γιορτή της δημοκρατίας” και την εκλογή των “εκπροσώπων του λαού” στο ελληνικό κοινοβούλιο – με άλλα λόγια, μετά το πανηγυράκι των εκλογών, το αφήγημα της κλιματικής αλλαγής ίσως αποτελέσει το νέο καθεστωτικό εφαλτήριο για τον τοπικό και γενικευμένο περιορισμό των ατομικών ελευθεριών και των δικαιωμάτων μετακίνησης των πολιτών. Το παραπάνω αφήγημα χαίρει άλλωστε κάποιας αξιοπιστίας, συνυφασμένης με τους γενικότερους οικολογικούς προβληματισμούς των δυτικών ιδίως κοινωνιών.

Πράγματι, το θέμα της κλιματικής κρίσης φαίνεται πλέον να εντάσσεται αναφανδόν στις πολιτικές προτεραιότητες του νέου θαυμαστού καπιταλιστικού κόσμου. Συνεπώς, εγχαράσσεται με την επίμονη επανάληψή του στις οικολογικές συνειδήσεις όλο και ευρύτερων ομάδων πολιτών. Εξαιρουμένων κάποιων λιγοστών αδιάφορων ή αντιδραστικών, όλος ο κόσμος σήμερα αισθάνεται λίγο ή πολύ οικολογικά ευαισθητοποιημένος. Το γεγονός αυτό, εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον, δεν μπορεί παρά να εκτιμηθεί θετικά.

Ωστόσο, αρκεί μια στοιχειώδης κριτική θεώρηση των παραπάνω οικολογικών προσανατολισμών για να διαπιστώσει κανείς τον απατηλό ιδεολογικό και αφηρημένο χαρακτήρα αυτής της μοδάτης οικολογικής ευαισθησίας που συναρτάται άμεσα με τα ιδεολογήματα της παγκοσμιοποίησης και κατά προέκταση, με την μέριμνα της αστικοποιημένης, εγγράμματης, πληροφορημένης και κοσμοπολίτικης κοινής γνώμης όχι για το χωριό, το χωράφι, τη γειτονιά ή έστω το δημόσιο κήπο δίπλα στο σπίτι του καθενός, αλλά για κάτι πολύ ευρύτερο, όπως οι υποθετικοί ορίζοντες της κάθε κοσμοπολίτισσας “κουτσής Μαρίας”, που δηλώνει εμφατικά ότι ενδιαφέρεται για κάτι πιο αφηρημένο από την αυλή της (το οποίο καταχρηστικά θεωρείται και πιο γενικό). Κάτι όπως “το μέλλον του πλανήτη”…

Πράγματι, οι προοπτικές του πράσινου καπιταλισμού ή της συνώνυμής του “αειφόρου ανάπτυξης” (εκείνης ακριβώς που κατακαίει απτόητη τα δάση του Αμαζονίου, μολύνει τους ωκεανούς, ερημοποιεί την ύπαιθρο, αλλά ταυτόχρονα κατασκευάζει ψηφιακές και εικονικές πραγματικότητες, ηλεκτρικά οχήματα, τεχνητές νοημοσύνες, άυλα και εξ αποστάσεως πλαίσια ανέπαφων οικονομικών και κοινωνικών συναλλαγών, εισάγει την καταμέτρηση του αποτυπώματος άνθρακα ως τρόπο προαγωγής της οικολογίας, παράλληλα με “οάσεις πρασίνου” στα γιγάντια αστικά κέντρα, όπου συγκεντρώνει τους “πολίτες του κόσμου”), συναντούν εύκολα τις πολλές και διάφορες εκδοχές της “οικολογίας βορείων προαστίων”. Εκείνες λόγου χάρη των διάφορων πρασίνων ποδηλατών, που πάνω στα ποδήλατά τους οραματίζονται όπως λένε ένα καλύτερο κόσμο και ανησυχούν για την κλιματική αλλαγή, το λιώσιμο των πάγων ή την ατμοσφαιρική ρύπανση.

Φθηνά προσχήματα 

Εντούτοις, σε πρώτη και τελευταία ανάλυση, όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν παρά προσχηματικά ρητορικά τερτίπια. Όλα αυτά τα λογύδρια με τον έναν τρόπο ή τον άλλο, προσέχουν πολύ να μην στραφούν κατά του ασύδοτου διεθνοποιημένου καπιταλισμού, ο οποίος προφανώς καταγγέλλει ως “αντιδραστικό” οτιδήποτε θα μπορούσε να φρενάρει την πλανητική επέκταση των αγορών, δηλαδή της ανάπτυξης. Τι κι αν μια απέραντη βιομηχανική, μεταβιομηχανική ή δημογραφική ανάπτυξη είναι λογικώς ασύμβατη με έναν εξ ορισμού περιορισμένο φυσικό κόσμο, έστω στο επίπεδο του πλανήτη;

Οι διάφοροι τεχνοκράτες ως “ειδικοί”, είναι εδώ για να προτείνουν τεχνοεπιστημονικές λύσεις σε όλα τα προβλήματα: κατά αυτούς η φύση, ως αντικείμενο ορθολογικής διαχείρισης επιδέχεται τεχνικές και ποσοτικές παρεμβάσεις που εγγυώνται την διαιώνιση της καπιταλιστικής αξιοποίησης του περιβάλλοντος, ίσως με τρόπο κάπως βραδύτερο. Στην καλύτερη περίπτωση οι παραπάνω “ειδικοί” προτείνουν λοιπόν σαν λύση κάποια προσωρινή επιβράδυνση της ανάπτυξης. Όπως παρατηρούσε σχετικά ένας γνωστός Γάλλος πολιτικός στοχαστής, το σκεπτικό αυτό μοιάζει με τη λογική του καπετάνιου ενός πλοίου που όταν αντιλαμβάνεται ότι το καράβι του κινείται ολοταχώς προς τα βράχια, δεν αλλάζει κατεύθυνση, απλώς ελαττώνει την ταχύτητα…

Από την άλλη, η οικολογία βορείων προαστίων λειτουργεί αποκλειστικά πάνω στην προσχηματικά αριστερόστροφη θεματολογία της πολιτικά ορθής ηθικής μετάνοιας («για το κακό που κάναμε στη φύση»). Σε μια ιεραποστολική προοπτική πλανητικού τύπου και με πολλές συνδηλώσεις σχετικά με την επερχόμενη “αποκάλυψη”, οι μικροαστοί των μεγάλων αστικών κέντρων, οι οποίοι συνήθως δεν έχουν την παραμικρή ιδέα περί της πραγματικής φύσης, προωθούν ένα είδος τιμωρητικής οικολογίας, στο όνομα πάντα της διάσωσης ενός περιβάλλοντος που στα μάτια τους είναι αφηρημένα ενοποιημένο και ακούει παγκοσμιοποιητικά στο όνομα του “πλανήτη”.

Έτσι, η απαγόρευση των φυσικών χριστουγεννιάτικων δέντρων (από την καλλιέργεια των οποίων ζουν συχνά μερικοί από τους τελευταίους κατοίκους των ορεινών όγκων), του κυνηγιού και του ψαρέματος ή ακόμα της κατανάλωσης κρέατος, συνοδεύει την αποθέωση των ανεμογεννητριών, των ηλεκτρικών πατινιών ή των ηλιακών κατόπτρων που εγκαθίστανται στα εγκαταλειμμένα χωράφια, η οικονομική αξιοποίηση των οποίων από τους κατοίκους της υπαίθρου καθίσταται ολοένα και πιο δυσχερής, μεταξύ άλλων και λόγω της φυσικής αναδάσωσης και της σταδιακής εξαγρίωσης του φυσικού περιβάλλοντος. Όλα αυτά φαίνονται όμως χρήσιμα, προοδευτικά και ωραία στους περισσότερους οικολόγους βορείων προαστίων. Τίποτα περίεργο: «το μάτι του μηδενιστή», όπως έγραφε ο Νίτσε «ιδεοποιεί τον κόσμο προς την κατεύθυνση της ασχήμιας».

Ακραίες εναλλακτικές

Μέσα σε αυτές τις συγκυρίες προωθείται με θορυβώδη και αθόρυβο τρόπο και η εντομοφαγία των φυτοφάγων ιδίως εντόμων. Ίσως σε λίγα χρόνια δεν θα είναι πια τόσο μεγάλη έκπληξη, υπέρβαση ή ύβρις η απομυθοποίηση του ταμπού της ανθρωποφαγίας. Κάποιοι ίσως ισχυριστούν μάλιστα ότι οι φανατικοί vegan, όπως όλα τα άλλα φυτοφάγα ζώα, θα μπορούσαν σε κάποιες ειδικές συνθήκες (ατυχήματα, αυτοκτονίες κλπ.) να προσφέρονται ως έδεσμα στους μερακλήδες που θα επιθυμούσαν που και που να καταναλώνουν με τρόπο οικολογικό λίγο υγιεινό ανθρώπινο κρέας…

Πέραν των παραδοξολογιών, η πραγματική οικολογική συνείδηση μπορεί να είναι σήμερα επαναστατική, μόνο και αποκλειστικά στο μέτρο που είναι συντηρητική. Στο μέτρο δηλαδή που αμφισβητεί την μετατροπή του κόσμου σε μια παγκοσμιοποιημένη πλανητική γειτονιά μιας απεριόριστης μεγαλούπολης. Στο μέτρο που επαναφέρει στο προσκήνιο της οικολογικής σκέψης την τοπικότητα, την κοινωνική συνεκτικότητα των ανθρώπινων σχέσεων μεταξύ των πολιτών που κατοικούν ιστορικά τους χώρους, τις χώρες, τους τόπους, τις πόλεις και τα χωριά. Εν κατακλείδι, στο μέτρο που ο κόσμος και το φυσικό του περιβάλλον φαίνεται να πηγαίνουν κατευθείαν στον γκρεμό, η αλλαγή κατεύθυνσης, η συντήρηση, το φρένο καθίστανται πράγματι διαδικασίες λογικές και επαναστατικές.

Πέραν κάθε προσχηματικού προοδευτισμού και πέραν κάθε εργαλειακής αναγωγής της ανθρωπότητας στις συμπεριληπτικές βιολογικές κατηγορίες του γονιδίου ή του κυττάρου που την ενοποιούν, ο κόσμος, ως ιστορική και ανθρωπολογική έννοια, ήταν και είναι ποικιλόμορφος και ετερογενής. Το ίδιο και οι πάντα συγκεκριμένες σχέσεις των ανθρώπων τόσο με το φυσικό, όσο και με το ανθρωπογενές περιβάλλον. Με άλλα λόγια, εν μέρει ενδεχομένως πραγματική, η λεγόμενη κλιματική κρίση και η όποια οικολογική συνειδητοποίησή της, δεν συμβαδίζουν ούτε με την αειφόρο ανάπτυξη του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, ούτε με τα αφηρημένα οικολογίζοντα ιδεολογήματα του δυτικού μικροαστού που ισχυρίζεται ότι «ανησυχεί για τον πλανήτη»…