Οι τρεις αναθεωρήσεις της σοσιαλδημοκρατίας

Τα σοσιαλδημοκρατικά και σοσιαλιστικά κόμματα γεννήθηκαν ως κόμματα του κόσμου της εργασίας και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Προσπαθούσαν να διαμορφώσουν ένα πρόγραμμα διεκδικήσεων και στόχων για το εργατικό κίνημα, ενώ συγχρόνως ο τελικός τους σκοπός ήταν αυτός της ανατροπής του συστήματος. Η συνεχής πάλη μεταξύ τελικού σκοπού και καθημερινών στόχων οδήγησε στις τρεις μεγάλες αναθεωρήσεις της σοσιαλδημοκρατίας.

Με την πρώτη εγκατέλειψαν ουσιαστικά τον στόχο της επανάστασης και υιοθέτησαν την πορεία προς τον σοσιαλισμό μέσα από μεταρρυθμίσεις, εντός του καπιταλιστικού συστήματος και όχι ενάντιά του. Πρόκειται ουσιαστικά για την γνωστή διαπάλη Μπερνστάιν και Καούτσκι στις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αιώνα.

Με τη δεύτερη αναθεώρηση εγκατέλειψαν κάθε σχεδιασμό υπέρβασης του καπιταλισμού, επιδιώκοντας κυρίως να του δώσουν ένα περισσότερο κοινωνικό και δίκαιο πρόσωπο. Η αναθεώρηση αυτή οδήγησε τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα σε “συμφιλίωση με τον καπιταλισμό”, σύμφωνα, όμως, με τους σοσιαλδημοκρατικούς όρους. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί το πρόγραμμα του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας που υιοθετήθηκε στο συνέδριο που πραγματοποιήθηκε το 1958 στο προάστιο της Βόννης Bad Godesberg. Στο συνέδριο αυτό εγκαταλείφθηκε επισήμως ο μαρξισμός.

Με την τρίτη αναθεώρηση, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα συμφιλιώθηκαν με τον καπιταλισμό, αλλά αυτή τη φορά με όρους νεοφιλελευθερισμού. Οι σοσιαλδημοκράτες επιδιώκουν να είναι οι εκσυγχρονιστές και οι πιο αποτελεσματικοί διαχειριστές του καπιταλιστικού συστήματος. Η στροφή 180 μοιρών της σοσιαλιστικής κυβέρνησης του Φρανσουά Μιτεράν το 1982, αποτελεί και το αρχιμήδειο σημείο αυτής της αναθεώρησης.

Η εγκατάλειψη του παρελθόντος

Αυτός ο αναθεωρητισμός, μετά την εγκατάλειψη των θέσεων της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας, οδηγεί και σε εγκατάλειψη ιστορικών παραστάσεων και εικόνων που την συνόδευαν από την ημέρα της εμφάνισής της στο ιστορικό προσκήνιο. Οι αλλαγές των συμβόλων σηματοδοτούν την συνειδητή απόφαση εγκατάλειψης του παρελθόντος. Σήμερα, τα ιστορικά εργατικά κόμματα της Δύσης βιώνουν μία ακόμα κρίση, που αγγίζει τον πυρήνα της ιστορικής τους ταυτότητας.

Η φάση του νέου αναθεωρητισμού χαρακτηρίζεται από την προσχηματική αδυναμία να προσδιοριστεί με ακρίβεια η σχέση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων με τον καπιταλισμό, έτσι όπως έχει μετεξελιχθεί στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Βρίσκονται στη φάση όπου συρρικνώνουν την μεταρρυθμιστική τους πολιτική σε ένα τετράγωνο με κορυφές τις οικονομικές έννοιες της ανταγωνιστικότητας, της αποδοτικότητας, της ευελιξίας και της ιδιωτικοποίησης.

Παράλληλα, επικαλούνται κάποιες ηθικές αρχές περί ελευθερίας και σπανιότερα περί δίκαιης κοινωνίας. Οι περιορισμοί αυτοί δεν μπορούν να εκφραστούν σε ένα ιδεολογικό και θεωρητικό λόγο διαφορετικό από αυτόν του οικονομικού φιλελευθερισμού. Μόνη πιθανή εξαίρεση η επίκληση ορισμένων αξιών του πολιτικού φιλελευθερισμού, όπως αυτός διαμορφώθηκε την εποχή της μαζικοδημοκρατίας.

Κενό εναλλακτικής στρατηγικής

Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα δεν είναι σε θέση να πουν συνειδητά προς τα πού θέλουν να οδηγήσουν το σύστημα. Εξαίρεση, ίσως, αποτελούν τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα σε χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, τα οποία δηλώνουν ότι επιδιώκουν να τις προσαρμόσουν στο πρότυπο των χωρών του ευρωπαϊκού πυρήνα. Τέτοια κόμματα ήταν στην Ελλάδα, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία.

Ο αναθεωρητισμός της σοσιαλδημοκρατίας δείχνει να γνωρίζει τι θέλει να εγκαταλείψει, αποδεχόμενος πλήρως την οικονομική λογική του συστήματος. Δεν μπορεί, όμως, να προσδιορίσει που θέλει να πάει, δεδομένου ότι έχει εγκλωβιστεί στο νεοφιλελεύθερο πλαίσιο του καπιταλισμού και δεν μπορεί να σκεφτεί κάτι πέραν αυτού. Ίσως, να μην μπορεί να προσδιορίσει τι θέλει, επειδή δεν υπάρχει κάτι να προσδιορίσει στο πλαίσιο της λογικής του.

Το αδιέξοδο είναι συνηθισμένη κατάληξη πολλών πολιτικών επιλογών στο παρελθόν και ως εκ τούτου και στο παρόν και στο μέλλον. Καθίσταται εμφανές ότι η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να επιβιώσει, ως τέτοια, κάνοντας απλά κριτική στον άλλο πυλώνα του συστήματος, στους χριστιανοδημοκράτες, απλά και μόνο για λόγους εκλογικού ανταγωνισμού. Στην πραγματικότητα, παρακολουθούμε την αργή έκλειψη του σοσιαλδημοκρατικού-σοσιαλιστικού προτάγματος από την προοδευτική ευρωπαϊκή πολιτική. Σήμερα, το σοσιαλιστικό πρόταγμα το συναντάμε ως ιδεοληψία, δημαγωγία ή νοσταλγία. Και πάντα ως απογοήτευση.