“Η Σαγήνη του Αλλόκοτου”: Αλήθειες και ψέματα για την επίμαχη έκθεση

Το γεγονός φέρνει στο φως ένα διαχρονικό ζήτημα: Tα όρια της καλλιτεχνικής ελευθερίας σε σχέση με τα θρησκευτικά σύμβολα, τα οποία για πολλούς είναι ιερά και απαραβίαστα. Οι υπερασπιστές τέτοιων καλλιτεχνικών προκλήσεων, όπως τα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη στην έκθεση “Η Σαγήνη του Αλλόκοτου”, υποστηρίζουν ότι η τέχνη οφείλει να σπάει τον θρησκευτικό δογματισμό με σκοπό να προκαλέσει σκέψη.

Θεωρούν ότι η τέχνη δεν συνιστά βεβήλωση όπως την αποκαλούν οι επικριτές, αλλά ένα εργαλείο που αποδομεί την αυθεντία των θρησκευτικών συμβόλων, τα οποία συχνά χρησιμοποιούνται για να επιβάλουν μια μορφή εξουσίας ή να καταπνίξουν την ελευθερία έκφρασης. Γι’ αυτούς, η τέχνη που σέβεται απαρέγκλιτα τα όρια χάνει τη δύναμή της να καινοτομεί και να αφυπνίζει, παραμένοντας εγκλωβισμένη σε έναν ρόλο περιοριστικής συμμόρφωσης.

Το επιχείρημα είναι σοβαρό, όμως, αν θέλουμε να είμαστε αντικειμενικοί, σεβόμενοι το δημοκρατικό πλαίσιο, δεν μπορούμε να εξετάζουμε τέτοια ζητήματα αποκλειστικά με όρους καλλιτεχνικής ελευθερίας, γιατί ο νόμος προβλέπει ρητά την προστασία των θρησκευτικών συμβόλων και τα όρια της έκφρασης.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Επί της αρχής είναι καταδικαστέα η πράξη του βουλευτή Νίκου Παπαδόπουλου. Ο βανδαλισμός δεν αρμόζει σε μια δημοκρατία, πόσο μάλλον σε έναν εκπρόσωπο του κοινοβουλίου. Τελεία και παύλα.

Ο καλλιτέχνης Χριστόφορος Κατσαδιώτης

Ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης είναι ένας βραβευμένος εικαστικός-χαράκτης με σημαντική παρουσία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα τέσσερα επίμαχα έργα του Κατσαδιώτη, “Εικόνισμα 1ο”, “Εικόνισμα 16ο”, “Εικόνισμα 17ο”, “Ο Άγιος Χριστόφορος”, στην ομαδική έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης “Η Σαγήνη του Αλλόκοτου” ανήκουν σε μια ευρύτερη σειρά έργων του με θέμα τα χριστιανικά σύμβολα.

Το γεγονός αυτό δηλώνει μια προσήλωση στη θεματολογία· εντούτοις, ο ίδιος έχει εργαστεί παράγοντας μια πολύ ευρύτερη θεματολογική γκάμα. Τα έργα που επιλέχθηκαν για αυτήν την έκθεση δεν επιλέχθηκαν από τον ίδιο, αφού την έκθεση επιμελείται η ιστορικός της τέχνης και διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, η κ. Συραγώ Τσιάρα. Κατά συνέπεια, μπορεί κάποιος να διαφωνεί με τα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη, αλλά δεν είναι αυτός που φέρει την ευθύνη για την παρουσίασή τους στην Εθνική Πινακοθήκη.

Η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης

Πάμε τώρα στη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, την κ. Συραγώ Τσιάρα. Η Συραγώ Τσιάρα, ως διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης από τον Ιούνιο του 2022, έχει εκφράσει ένα ξεκάθαρο όραμα για το ίδρυμα: να γίνει ένας χώρος που συνδυάζει την ιστορική κληρονομιά με τη σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση, ανοίγοντας διάλογο με το κοινό. Σε συνέντευξή της στη LiFO (12/11/2022) δήλωσε: «Η Πινακοθήκη πρέπει να είναι ένας ζωντανός οργανισμός, που να απευθύνεται σε όλους, με εκθέσεις που προκαλούν σκέψη και συνδέουν το παρελθόν με το παρόν».

Όμως, παρατηρώντας τα τέσσερα συγκεκριμένα έργα που επέλεξε η επιμελήτρια της έκθεσης, ένα συγκεκριμένο έργο, ειδικά, εγείρει ερωτήματα για το σκεπτικό της επιλογής της. Και εδώ έρχεται το κρίσιμο ερώτημα: Πώς ακριβώς ή τι είδους διάλογος μπορεί να διεξαχθεί, όταν στην εικόνα του Αγίου Γεωργίου οι συμβολισμοί είναι ανεστραμμένοι; Όταν στη θέση του Αγίου Γεωργίου είναι ο Δράκος και στη θέση του Δράκου η πεταλούδα;

Ας μη γελιόμαστε, το συγκεκριμένο αυτό έργο με τίτλο “Ο Χασάπης της Λεωφόρου” είναι κατάφωρη προσβολή ενός διαχρονικού και ιδιαίτερα αγαπητού συμβόλου των Ελλήνων ορθοδόξων. Αυτό εννοεί η κ. Τσιάρα όταν δηλώνει ότι η έκθεση είναι ανοιχτή σε όλους; Ή μήπως δεν γνωρίζει ότι στην Ελλάδα υπάρχει ρητό νομικό πλαίσιο που προστατεύει τα θρησκευτικά σύμβολα;

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αυτού του είδους οι πρακτικές παραβίασης του θρησκευτικού αισθήματος των χριστιανών στις μέρες μας μόνο διάλογο δεν προάγουν αφού αγνοούν την κοινωνική πραγματικότητα. Η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, η κ. Τσιάρα, πίσω από τις υπεραπλουστεύσεις των εννοιολογικών διακηρύξεών της περί ανοιχτού διαλόγου, βαφτίζει το ψάρι κρέας, αδιαφορώντας επιδεικτικά για το γεγονός ότι στην Ελλάδα κατοικεί ένας λαός με χριστιανικό θρήσκευμα.

Μπορεί η ίδια να μην συμφωνεί με αυτό. Όμως στη δημοκρατία υπάρχουν νόμοι, τους οποίους καλούμαστε όλοι να σεβόμαστε, ειδικά όταν επικαλούμαστε τα δημοκρατικά ιδεώδη του πολιτισμού. Ίσως θα έπρεπε η Εθνική Πινακοθήκη, αλλά και το Υπουργείο Πολιτισμού, να λάβουν σοβαρά υπόψη το γεγονός ότι ζούμε σε μια περίοδο όπου τα θρησκευτικά μίση ήδη σκεπάζουν ως μαύρο σύννεφο την αρκετά ταραγμένη και διχασμένη μας Ευρώπη.

Η έκθεση “Η Σαγήνη του Αλλόκοτου” εγκαινιάστηκε στις 22 Ιανουαρίου 2025 και θα διαρκέσει έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2025, περιλαμβάνοντας δημιουργίες δέκα Ελλήνων καλλιτεχνών.