Μελοποιημένη ποίηση – Το “όχημα” και η νέα ανάγνωση

Είναι διαδεδομένη η άποψη ότι σ’ ένα μελοποιημένο κείμενο το ιδεολογικό μήνυμα προκύπτει από τον στίχο. Ακόμα και υποτιθέμενοι ειδικοί αντιλαμβάνονται τη μουσική σαν όχημα, σαν μεταφορέα. Όσο καλύτερη είναι η μουσική και όσο πιο ταλαντούχος είναι ο συνθέτης τόσο πιο έντονα μεταδίδει. Πρόκειται για λάθος.

Το ιδεολογικό μήνυμα που απορρέει από ένα τραγούδι υπάρχει όταν το κείμενο μελοποιηθεί. Δεν θα πρέπει, λοιπόν, να φανταστούμε τον στίχο ως έκφραση της ιδεολογίας και τη μουσική φόρμα ως όχημα της ιδεολογίας. Η συναρμογή στίχου και μουσικής στο τραγούδι είναι που παράγει το ενιαίο αισθητικό και ιδεολογικό αποτέλεσμα.

Πρόκειται, λοιπόν, για μια νέα ανάγνωση του ποιήματος που εγκαθιδρύεται μετά τη μελοποίηση. Η ανάγνωση αυτή άλλοτε συμπληρώνει, άλλοτε καταργεί τις αναγνώσεις του ποιήματος πριν τη μελοποίησή του, αποκαλύπτοντας τις κρυμμένες πλευρές, το αθέατο, τα μυστικά που ένα σπουδαίο κείμενο κρύβει εντός του. Γι’ αυτό το ποίημα απαιτεί και επιβάλλει στον συνθέτη τον τρόπο που θα μελοποιηθεί. Το αντίστροφο, δηλαδή ο συνθέτης να φέρει το ποίημα στα μέτρα του, τις περισσότερες φορές είναι καταστροφικό ακόμα και αν ο συνθέτης είναι σπουδαίος.

Σήμερα, μόνη σταθερά οι συλλαβές

Αποκαλύπτοντας τις κρυμμένες πλευρές του ποιήματος, αποκαλύπτεται ο εσωτερικός ρυθμός του, διαφορετικός από τον εξωτερικό. Και πρέπει να τονίσω ότι η ύπαρξη εσωτερικού ρυθμού σε ποιήματα της νέας ποίησης –της ποίησης δηλαδή χωρίς ομοιοκαταληξία– αποτελεί σοβαρό κριτήριο για την αξία τους. Από τον εσωτερικό ρυθμό εξαρτάται αν γράψεις μια μελωδία «τονάλ ή ατονάλ», τι ρυθμούς θα προτιμήσεις, ποιες αρμονίες.

Αυτό μπορεί να σημαίνει ένα νέο τρόπο αφήγησης, με σπασμένες φράσεις, σπασμένες λέξεις και συλλαβές. Σημαίνει προσπάθεια να αρθρώσεις τον λόγο, αποκαλύπτοντας τη μουσική που κρύβουν τα σύμφωνα και τα φωνήεντα. Μπορεί να σημαίνει,επίσης, ανατροπή της τάξης του ποιήματος με μια εκ νέου αναδιάταξη των λέξεων.

Η ένταση παράγεται με τον ρυθμό,παράγεται με την σιωπή,παράγεται με τη σεισμική ακολουθία των συλλαβών. Σήμερα, που το οικοδόμημα καταρρέει, η μόνη σταθερά είναι οι συλλαβές.Πώς θα είναι άραγε η «μελωδία του φωτός» στις 13 Απριλίου του 2047;