Πώς χάθηκαν οι Χάριτες της Ομόνοιας

Στις Μούσες και τις Χάριτες της Πλατείας Ομονοίας, τα αγάλματα της δεκαετίας του 1930, είχαμε αναφερθεί σε δύο προηγούμενες αναρτήσεις μας. Όμως η πρόσφατη ανακάλυψη εγγράφου του Δήμου Αθηναίων, που απαντά στην απορία για την τύχη τριών από αυτά, μας υποχρεώνει να επανέλθουμε στο θέμα.

Φυλλομετρώντας κανείς το βιβλίο της γλύπτριας Ειρήνης Θ. Χαριάτη[-Πραμαντιώτη] (1918-2009) Εικαστικά, τα εν Ελλάδι… 1940-2000 (χωρίς φόβο και πάθος), έκδοση “συλλογές” – Αργύρης Βουρνάς (Αθήνα 2000), πέφτει πάνω σε επιστολή του δημάρχου Αθηναίων Δημήτρη Μπέη (1928-2012) από 15 Ιουλίου 1980. Το κείμενο αναφέρεται σε έγγραφο της Ενώσεως Ελλήνων Γλυπτών, της οποίας πρόεδρος διατελούσε ο Νίκος Περαντινός (1910-1991) και γενική γραμματέας η Χαριάτη. Το έγγραφο είχε αποσταλεί στις 15 Φεβρουαρίου 1980, ακριβώς πέντε μήνες πριν απαντηθεί!

Από αυτό μαθαίνουμε ότι η Ένωσις Ελλήνων Γλυπτών το 1977 είχε κάνει διαβήματα προς τον τότε δήμαρχο Αθηναίων Ιωάννη Παπαθεοδώρου (1914-1983). Τον ενημέρωνε ότι στις αποθήκες του Δήμου υπήρχαν γλυπτά μεγάλης αξίας που αναλάμβανε η ίδια να τα αξιολογήσει άνευ αμοιβής και να προτείνει τρόπους να διασωθούν/προβληθούν. Το 1979, μετά από νέο έγγραφο της Ενώσεως Ελλήνων Γλυπτών, η Γενική Διεύθυνση του Δήμου Αθηναίων διέθεσε όχημα και αρχιτέκτονα υπάλληλό του, με τη συνοδεία του οποίου η Χαριάτη επισκέφθηκε όλους τους χώρους-αποθήκες του, διαπιστώνοντας ότι δεν υπήρχαν πουθενά γλυπτά…

Σε υπαίθρια έκταση

Ομολογία κατώτερου υπαλλήλου του Δήμου Αθηναίων, ο οποίος εργαζόταν σε αποθηκευτικό χώρο του στην περιοχή της Κολοκυνθούς ήρθε να αποκαλύψει ότι δεκάδες γλυπτών ήταν παρατημένες σε υπαίθρια απερίφρακτη έκταση που ανερχόταν σε πάνω από 300 τ.μ.! Στο έγγραφο του 1980 διατυπωνόταν η απορία αν έχουν χαθεί από δημοτικούς χώρους γλυπτά πολύτιμα για την ιστορία της νεοελληνικής γλυπτικής: προτομές που φυλάσσονταν στα υπόγεια του κεντρικού δημοτικού μεγάρου της οδού Αθηνάς, έργα του Γεώργιου Βρούτου (1843-1909) και του Κώστα Δημητριάδη (1879-1943), καθώς και τα αγάλματα των Μουσών της Πλατείας Ομονοίας.

Εικάζουμε ότι ο ανώτερος υπάλληλος του Δήμου Αθηναίων που διενήργησε διοικητικές ανακρίσεις ήταν η φιλότιμη διευθύντρια της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων Νέλλη Κυριαζή (1950-2020), πινακοθήκης η οποία στεγαζόταν τότε στον πρώτο όροφο του Πνευματικού Κέντρου Δήμου Αθηναίων, στην οδό Ακαδημίας. Στο έγγραφο διαβάζουμε ότι έργα του Βρούτου και του Δημητριάδη δεν είχε στην κατοχή του ο Δήμος Αθηναίων, εκτός από κεφαλή κόρης του Δημητριάδη που πληροφορούμαστε από την ίδια πηγή ότι ήταν τοποθετημένη στην αίθουσα δεξιώσεων του Δήμου.

Οι Χάριτες στη χωματερή 

Ως προς τα αγάλματα της Πλατείας Ομονοίας τώρα, από το έγγραφο του 1980 επιβεβαιώνουμε τη μαρτυρία ότι, μαζί με άλλα «παλαιά μάρμαρα», όπως χαρακτηρίζονται στο έγγραφο, είχαν αποτεθεί στον αποθηκευτικό χώρο άχρηστου υλικού του Δήμου Αθηναίων στην Κολοκυνθού.

Μετά από τον διαμοιρασμό τεσσάρων Μουσών στην Καρδίτσα, δύο στη Θήβα, μιας στην Αμοργό και μιας στη Νέα Σμύρνη, της Εστίας και της Δήμητρας στις Καρυές Λακωνίας, απέμειναν οι τρεις Χάριτες στα αζήτητα! Και, καθώς περίσσευαν, χωρίς να τις αναζητεί κανείς, τάφηκαν το 1969 στη χωματερή του Δήμου Αθηναίων.

Ο χώρος της Κολοκυνθούς άρχισε το 1968 να εκκαθαρίζεται από όλα τα αντικείμενα που υπήρχαν εκεί (παλαιά μάρμαρα, διάφορα διακοσμητικά), τα οποία θεωρήθηκαν άχρηστα ή εκποιήσιμα, σύμφωνα με το πρωτόκολλο που συντάχθηκε από τον Γενικό Γραμματέα και τους τρεις Γενικούς Διευθυντές του Δήμου Αθηναίων, στη θητεία του χουντικού δημάρχου Δημήτριου Ν. Ρίτσου (1912-1988), για να εγκατασταθεί εκεί πλέον το 1972 η Διεύθυνσις Μηχανικού και Καθαριότητος του Δήμου Αθηναίων.

Η πρόσφατη απώλεια του φιλέλληνα αρχαιολόγου Στέφανου Γκ. Μίλλερ (1942-2021), ο οποίος είχε λάβει τιμητικά την ελληνική υπηκοότητα το 2005 και είχε αναγορευθεί επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μας θύμισε την ανασκαφική προσφορά του στη Νεμέα, όπου μεταφέρθηκε η τέφρα του, αλλά και την ευδόκιμη θητεία του ως διευθυντή στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.