Θησαυρός η επιστολή για τις “μπουρδελότσαρκες” Γκογκέν-Βαν Γκογκ

Θησαυρός από κάθε άποψη αποδείχθηκε μια κοινή επιστολή που έγραψαν σε κοινό φίλο τους, ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ και ο Πολ Γκογκέν, κατά τη διάρκεια της διαμονής τους στην Αρλ. Στην επιστολή, οι δύο διάσημοι μεταϊμπρεσιονιστές ζωγράφοι μοιράζονται τις ανησυχίες τους για το μέλλον της τέχνης και, παραλλήλως, ομολογούν τον ενθουσιασμό τους για τα μπορντέλα της γαλλικής πόλης.

Η επιστολή “βγήκε στο σφυρί” στην έναρξη της εαρινής συνεδρίασης των πωλήσεων των Συλλογών Aristophil, από τον Οίκο Δημοπρασιών Hôtel Drouot στο Παρίσι, και αποκτήθηκε από το Ίδρυμα Βίνσεντ Βαν Γκογκ στην τιμή των 210.600 ευρώ. Ακόμη μεγαλύτερη όμως από την τιμή είναι η αξία των πληροφοριών που μας δίνει το περιεχόμενο της επιστολής, για τη σχέση των δύο καλλιτεχνών και την θεώρηση που είχαν για την Τέχνη.

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι το Ίδρυμα Βίνσεντ Βαν Γκογκ υποστηρίζει πως αυτή η επιστολή αποτελεί το πιο σημαντικό έγγραφο του ζωγράφου που διαθέτει οποιοδήποτε άλλο μουσείο. Εστιάζει μάλιστα στο γεγονός, ότι γράφτηκε «με τέσσερα χέρια», καθώς πρόκειται για κοινή επιστολή των Βαν Γκογκ και Γκογκέν.

Θα πηγαίνουμε συχνά 

Η επιστολή, η οποία θα εκτεθεί στο μουσείο Βαν Γκογκ στο Άμστερνταμ, γράφτηκε από τους δυο καλλιτέχνες, στα τέλη του 1888, κατά τη διάρκεια της διαμονής τους στην Αρλ. Την γαλλική πόλη, στην οποία το ολλανδικό ίδρυμα διατηρεί άλλο ένα μουσείο. Αποδέκτης ήταν ο επίσης Γάλλος ζωγράφος Εμίλ Μπερνάρ. Ένας υπέρμαχος του κλουασονισμού (γαλλ. cloisonnisme), συγγενούς ως προς τον μεταϊμπρεσιονισμό καλλιτεχνικού ρεύματος, ο οποίος επηρέασε τον Γκογκέν.

Στην επιστολή, η οποία γράφηκε μία εβδομάδα αφότου ο Γκογκέν έφθασε στην κατοικία του Βαν Γκονγκ στην Αρλ, ο Γάλλος ζωγράφος (Γκογκέν) ενημερώνει τον Μπερνάρ για τις συζητήσεις που είχαν σχετικά με την Τέχνη και την προσωπική δημιουργία τους.

«Ιδού τώρα κάτι που θα σε ενδιαφέρει. Κάναμε κάποιες περιηγήσεις στα μπορντέλα και μάλλον είναι πιθανόν, ότι τελικά θα πηγαίνουμε εκεί συχνά, για να δουλεύουμε» υπογραμμίζουν στην επιστολή τους οι δύο ζωγράφοι. «Αυτή τη στιγμή, ο Γκογκέν εργάζεται πάνω σε έναν καμβά από το ίδιο βραδινό καφέ που κι εγώ έχω ζωγραφίσει, αλλά με φιγούρες που τις είδε στα μπορντέλα. Όλα  υπόσχονται πως θα βγει ένα πανέμορφο πράγμα» σημειώνεται στο κείμενο.

Σχολιάζοντας το περιεχόμενο, το ίδρυμα Βαν Γκογκ σημειώνει ότι ο διάλογος των δύο καλλιτεχνών «ήταν ασταμάτητος εκείνες τις ημέρες και συνεχιζόταν και μέσα στους οίκους ανοχής και σε αυτήν την ίδια την επιστολή». Τονίζει μάλιστα ότι το περιεχόμενο της εποστολής «δίνει μία οραματική εικόνα για την καλλιτεχνική τους συνεργασία και για το μέλλον της τέχνης».

Ζωντανός διάλογος

Πρόκειται άλλωστε για μια ταραγμένη περίοδο στην έτσι κι αλλιώς ταραγμένη ζωή των δύο καλλιτεχνών. Η επιστολή συντάχθηκε την πρώτη εβδομάδα της διαμονής του Γκογκέν στο σπίτι του Βαν Γκονγκ. Μια διαμονή που κράτησε δύο μήνες και αποδείχθηκε θυελλώδης, καθώς, στη διάρκειά της, η σχέση των δύο κορυφαίων δημιουργών επιδεινώθηκε και η μεταξύ τους ένταση μετατράπηκε σε βία.

Ο Γκογκέν έφυγε από την Αρλ, μετά τον νευρικό κλονισμό που υπέστη ο Βαν Γκογκ, ο οποίος έκοψε το αυτί του για να εξιλεωθεί, όπως πολλοί ισχυρίζονται, για τον καυγά του με τον Γάλλο ζωγράφο και φίλο του. Πρόκειται για το περιστατικό που γέννησε τoν διάσημο πλέον πίνακα “αυτοπροσωπογραφία με επίδεσμο”.

Στην επιστολή πάντως, ο Βαν Γκογκ περιγράφει τον Γκογκέν ως «ένα άσπιλο δημιούργημα με τα ένστικτα ενός άγριου θηρίου» και προσθέτει ότι «με τον Γκογκέν, το αίμα και το σεξ έχουν το προβάδισμα έναντι της φιλοδοξίας». Με ημερομηνία 1^η Νοεμβρίου 1888, αυτή η ιδιόχειρη επιστολή, που είναι γραμμένη με μελάνι σε τετραγωνισμένο χαρτί και υπογράφεται από τους δύο καλλιτέχνες, αποτυπώνει, με σχεδόν τραγικό τρόπο, την αγωνία τους για το μέλλον της Τέχνης.

«Εγώ που πιστεύω σίγουρα στη δυνατότητα μιας τεράστιας αναγέννησης της τέχνης, μου φαίνεται ότι εμείς οι ίδιοι λειτουργούμε μόνο ως μεσάζοντες», γράφει ο Βαν Γκογκ. Και προσθέτει με σχεδόν προφητικό τόνο: «Μόνο μια επόμενη γενιά θα καταφέρει να ζήσει ειρηνικά». Την ιδέα του Ολλανδού ζωγράφου για την αναγέννηση της art nouveau συμμερίζεται και ο Γκογκέν στην τελευταία σελίδα της επιστολής.

Μοναδική, έτσι κι αλλιώς, αφού δεν υπάρχει άλλη, αυτή η επιστολή αποτελεί θησαυρό για τους ιστορικούς της Τέχνης. Δύο μήνες μετά τη συγγραφή της άλλωστε, οι δύο κορυφαίοι ζωγράφοι τράβηξαν διαφορετικούς δρόμους. Ο Ολλανδός συνέχισε το συναρπαστικό ταξίδι του στην παράνοια και ο Γάλλος αναζήτησε καταφύγιο στην Πολυνησία. Βούλιαξαν όμως και οι δυο στο χρώμα και η κάθε πινελιά τους, εμποτισμένη από την αγωνία τους για το αν έχει νόημα η Τέχνη, της έδωσε τελικά “νέο νόημα”.