Τουρκία και Δύση – Δύο διπλανοί αλλά ασύμβατοι κόσμοι

Το γενικότερο κλίμα στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο είναι τεταμένο. Αν κάποιο μέρος του πλανήτη βιώνει άμεσα, τις τεκτονικές διολισθήσεις της μετάβασης σε ένα πολυπολικό κόσμο, αυτό είναι η γειτονιά μας. Αν μη τι άλλο, το στρατηγικό μπρα-ντε-φερ στο τρίγωνο ΗΠΑ-Τουρκία-Ρωσία είναι αντιπροσωπευτικό. Αντιπροσωπευτικό της σταδιακής αμφισβήτησης της μεταπολεμικής, και της μεταψυχροπολεμικής, διεθνούς τάξης πραγμάτων. Αλλά ας κάνουμε μια σύντομη αναδρομή, στις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης.

Η συμμαχία της Τουρκίας με τις ΗΠΑ, και κατ’ επέκταση το δυτικό κόσμο, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Το κοινό συμφέρον, της αποτροπής της ρωσικής εξόδου στις θερμές θάλασσες, οδήγησε την κεμαλικη Τουρκία στο πλευρό της Δύσης. Τα οφέλη για την πρώτη υπήρξαν πολλαπλά. Κατ’ αρχάς, εξασφάλισε την ποικιλότροπη αύξηση της ισχύος και του κύρους της. Η χώρα ενισχύθηκε στρατιωτικά, πολιτικά και οικονομικά.

Πέραν τούτου, η δυτική υποστήριξη εκφράστηκε με την ανοχή, αν όχι υποστήριξη, επί των τουρκικών διεκδικήσεων έναντι του ελληνισμού, σε Αιγαίο και Κύπρο. Το ίδιο ίσχυε και, ακόμα ισχύει, αναφορικά με τις κουρδικές αυτονομιστικές τάσεις, καθώς το ΠΚΚ συνεχίζει να χαρακτηρίζεται τρομοκρατική οργάνωση από σχεδόν το σύνολο των δυτικών δυνάμεων. Ακόμη, στα πλαίσια της προνομιακής θέσης της Τουρκίας θεμελιώθηκε και ο ,πάλαι πότε στρατηγικός, τουρκοισραηλινός άξονας. Απ’ την άλλη, αυτός ο εναγκαλισμός αποξένωσε την Τουρκία από τον υπόλοιπο μουσουλμανικό κόσμο, ιδιαίτερα τον αραβικό.

Εν συντομία, η Δύση επέλεξε να διαχειριστεί τον διάδοχο της οθωμανικής αυτοκρατορίας, του παλαιού αντίπαλου δέους της Ευρώπης, μέσω της ένταξης του στο δυτικό θεσμικό και αξιακό πλαίσιο. Η παραπάνω στρατηγική επιλογή έδειξε οτι λειτουργεί, τουλάχιστον για την πρώτη 50ετία μετά τον Β’ΠΠ. Γρήγορα, όμως, φάνηκε πως είχε τα όρια της. Το χάσμα μεταξύ των δύο κόσμων καταδείχθηκε εμφατικά, κατά την απόπειρα ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ.

Ένα χάσμα δημογραφικό, πολιτισμικό, πολιτικό, κοινωνικό και πάνω απ όλα αξιακό. Η τουρκική πολιτική κουλτούρα, είτε κοσμική-κεμαλική είτε νεοοθωμανική-ισλαμική, διαθέτει μια σειρά χαρακτηριστικών ασύμβατων με τις δυτικές μοντέρνες αξίες. Τα κυριότερα είναι τα εξής: Το αίσθημα ανασφάλειας-περικύκλωσης και η νομιμοποίηση των εδαφικών και λοιπών διεκδικήσεων εις βάρος γειτονικών κρατών, ενάντια στο πνεύμα του απαραβίαστου των συνόρων.

Το τραύμα της εξευτελιστικής ήττας

Αιτιοκρατικά, τα παραπάνω πηγάζουν σε πρόσφατα ιστορικά γεγονότα, αλλά και στις ίδιες τις καταβολές του τουρκικού οικοδομήματος. Συγκεκριμένα: Το τραύμα της εξευτελιστικής ήττας και της επακόλουθης διάλυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας, είναι σχετικά πρόσφατο και ακόμα στοιχειώνει την τουρκική ψυχή. Όπως και το γεγονός ότι ένα κράτος το οποίο αποτελούσε την φτωχότερη επαρχία της αυτοκρατορίας, βρέθηκε να προελαύνει στα βάθη της Ανατολίας. Επίσης, οι νομαδικές καταβολές σε συνδυασμό με την ισλαμογενή αγιοποίηση της κατάκτησης (φατιχ), αποτελούν τα κύρια συστατικά της τουρκικής εθνογένεσης.

Συνεπώς, καθιστούν την αρπαγή και τον εποικισμό γειτνιαζόντων εδαφών, διαδικασίες πλήρως φυσιολογικές και νομιμοποιημένες ηθικά, αλλά και θεσμικά. Ως εκ τούτου, ο Ερντογάν και οι αυτοκρατορικές του βλέψεις ήταν κάτι μάλλον το αναμενόμενο. Όταν η Τουρκία ένιωσε αρκετά ισχυρή εξέφρασε αυτή την ισχύ όπως διαχρονικά ήξερε. Επιπλέον, παρόλο που αυτή η ισχύς οφείλεται εν πολλοίς στη Δύση και το ΝΑΤΟ, ο Ερντογάν επιλέγει την πλήρη στρατηγική χειραφέτηση ωσάν να αποτελεί μονόδρομο.

Επίσης, είναι ενδεικτικό το γεγονός, πως η ρητορική του διακατέχεται από έντονο συναισθηματισμό και μοιρολατρία. Παραδείγματος χάρη, η κομματική προπαγάνδα του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης αποκαλεί τη χώρα «Memleket Sevdalisi» («βασίλειο του σεβντά», με την έννοια της αγνής αγάπης). Εν κατακλείδι, το μόνο σίγουρο είναι πως η ώρα του τελικού ξεκαθαρίσματος στις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης πλησιάζει.

Οι ΗΠΑ δείχνουν με κάθε τρόπο, ότι η υπομονή τους εξαντλήθηκε. Το τελευταίο που μένει είναι, να εμπεδώσουν είναι το εξής: Πως ακόμα κι αν ο Ερντογάν τελικά υπαναχωρήσει στο θέμα των S-400, η Τουρκία ποτέ δεν θα επιστρέψει πλήρως, στην πρότερη κατάσταση. Δυστυχώς ή ευτυχώς, η ιστορία έχει την εκνευριστική τάση να επαναλαμβάνεται. Ως εκ τούτου, όταν ο ίδιος, ή οποιοσδήποτε διάδοχος του, νιώσει ξανά ισχυρός θα διεκδικήσει αυτό το όποιο θεωρεί πως δικαιωματικά αρμόζει στη χώρα του. Την ακηδεμόνευτη περιφερειακή κυριαρχία.