Υπάρχει διεθνής Δικαιοσύνη; – Η υπόθεση Ισραήλ-Νετανιάχου-Χαμάς

Το βασικότερο πρόβλημά της Διεθνούς Δικαιοσύνης και του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου είναι η ασάφεια που επικρατεί γύρω από το εκτελεστό των αποφάσεων, άρα τις έμπρακτες συνέπειες αυτών. Η γραφειοκρατία και η πολυπλοκότητα του δικαίου συναντούν την αδιαφάνεια και τις πολιτικές σκοπιμότητες της διεθνούς σκηνής. Πρόσφατα, ο πόλεμος στη Λωρίδα της Γάζας έχει φέρει ξανά στο προσκήνιο τη Διεθνή Δικαιοσύνη:

• Πρώτον, με την προσφυγή της Νοτίου Αφρικής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης κατά του Ισραήλ, με την κατηγορία της διάπραξης γενοκτονίας εναντίον των Παλαιστινίων.
• Δεύτερον, με την ανακοίνωση του Εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ότι θα εκδώσει εντάλματα σύλληψης εναντίον του ηγέτη της Χαμάς και βεβαίως εναντίον του πρωθυπουργού και του υπουργού Άμυνας του Ισραήλ, με κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη Γάζα.

Στο άκουσμα αυτών των ειδήσεων δημιουργείται μία εύλογη απορία: Τί ακριβώς σημαίνουν στην πράξη; Αρχικά, ποια είναι τα δύο αυτά δικαστήρια; Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης αποτελεί ένα όργανο του ΟΗΕ και οι αρμοδιότητές του ρυθμίζονται από τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και το Καταστατικό του Διεθνούς Δικαστηρίου. Οι αρμοδιότητες εμπεριέχουν τόσο  γνωμοδοτήσεις, όσο και έκδοση δικαστικών αποφάσεων. Στην προκειμένη περίπτωση, η Νότια Αφρική προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο, κατηγορώντας το Ισραήλ για γενοκτονία.

Με την προσωρινή/ενδιάμεση απόφαση (interim ruling) που ανακοίνωσαν οι δικαστές υπογραμμίζουν ότι το Ισραήλ πρέπει «να λάβει όλα τα μέτρα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του», προκειμένου να αποτρέψει πράξεις που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας. Παράλληλα, υπογραμμίζει ότι το Ισραήλ πρέπει να διασφαλίσει «με άμεση ισχύ» ότι οι δυνάμεις του δεν θα διαπράξουν καμία από τις πράξεις που εμπίπτουν στο πεδίο της εν λόγω Σύμβασης.

Με λίγα λόγια μία τρύπα στο νερό, καθότι τίποτα δεν άλλαξε ούτε στη καθημερινότητα της Γάζας, ούτε στις προθέσεις του Νετανιάχου. Θα μπορούσε να λάβει το Διεθνές Δικαστήριο κάποια απόφαση, η οποία θα είχε άμεση αποτελεσματικότητα; Μονάχα την παραπομπή της υπόθεσης στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, κίνηση που δεν έχει πολλές ελπίδες επιτυχίας, καθότι τα πέντε μόνιμα κράτη-μέλη, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, έχουν το δικαίωμα του veto.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο

Από την άλλη το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, το οποίο κατά κανόνα συγχέεται με το παραπάνω όργανο του ΟΗΕ, αποτελεί ένα αυτόνομο και μόνιμο δικαστικό όργανο. Είναι αρμόδιο για την ποινική δίωξη προσώπων, σε αντίθεση με το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης το οποίο στρέφεται εναντίον κρατών. Το Δικαστήριο άρχισε να λειτουργεί το 2002, βάσει του Καταστατικού της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Και εδώ τίθεται για ακόμα μία φορά το ερώτημα: Αν όντως εκδοθεί ένταλμα σύλληψης κατά του Νετανιάχου, ποιο θα είναι το έμπρακτο αποτέλεσμα;

Αρχικά το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο δεν διαθέτει κάποια εκτελεστική αρχή. Οπότε το βάρος της εκτέλεσης του εντάλματος πέφτει στην εκάστοτε αστυνομική αρχή των κρατών, τα οποία έχουν υπογράψει την Σύμβαση, στα οποία φυσικά δεν συγκαταλέγονται ούτε οι ΗΠΑ, ούτε το Ισραήλ. Να σημειώσουμε ότι αν και η ασυλία των αρχηγών κρατών υποχωρεί στην περίπτωση έκδοσης εντάλματος, ωστόσο δεν υπάρχει κάποιο όργανο εξαναγκασμού. Θα μπορούσαμε να πούμε πως πρόκειται για μία κίνηση με ισχυρό πολιτικό συμβολισμό, αλλά με περιορισμένη αποτελεσματικότητα.

Οι Κυανόκρανοι 

Μία παρένθεση στο σημείο αυτό. Γίνεται προφανής η απουσία εκτελεστικών οργάνων στην διεθνή σκηνή. Το μοναδικό όργανο που προσομοιάζει σε αυτά είναι η Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ. Οι στόχοι τους περιλαμβάνουν την οικοδόμηση και επιβολή της ειρήνης. Οι ειρηνευτικές δυνάμεις ελέγχουν και παρατηρούν τις ειρηνευτικές διαδικασίες σε περιοχές όπου προηγήθηκαν συγκρούσεις και συνεισφέρουν στην εφαρμογή των συμφωνιών που έχουν υπογράψει οι αντιμαχόμενοι.

Αυτό το κάνουν με μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, με διαπραγματεύσεις για την δίκαιη κατανομή ισχύος, με την υποστήριξη για τη διενέργεια εκλογών, την ενδυνάμωση της εφαρμογής του νόμου, την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη κτλ. Συνακόλουθα, οι ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ (που συχνά αναφέρονται ως κυανόκρανοι, λόγω του μπλε μπερέ ή κράνους τους) είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν στρατιώτες, αξιωματικούς της αστυνομίας και πολιτικό προσωπικό.

Πάντως, τα αποτελέσματα από τις ειρηνευτικές αποστολές του ΟΗΕ είναι συχνά αμφιλεγόμενα. Μάλιστα, η κατάσταση ανομίας που συχνά επικρατεί στα πεδία δράσης τους, έχει δημιουργήσει το κατάλληλο έδαφος, ώστε να διαπράττουν και οι ίδιοι εγκλήματα! Εγκλήματα από κυανόκρανους, όπως σεξουαλική κακοποίηση, κλοπές και εκβιασμοί έχουν σημειωθεί σε πολλές αποστολές τους, όπως στο Κογκό, την Ακτή Ελεφαντοστού και το Κόσσοβο. Τροφή για σκέψη…

Τέλος, είναι σημαντικό να καταλάβουμε ποια ακριβώς είναι και από που προέκυψαν τα δύο εγκλήματα για τα οποία κατηγορούνται το Ισραήλ και ο Νετανιάχου. Το ένα είναι το έγκλημα της γενοκτονίας και το άλλο είναι η διάπραξη εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας στη Γάζα. Στον απόηχο του  Β’ Παγκοσμίου Πόλεμου, οι νικητές προχώρησαν στο πρωτοφανές βήμα για τη σύσταση ενός Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου, ώστε οι Γερμανοί ηγέτες να δικαστούν για εγκλήματα του διεθνούς δικαίου.

Νυρεμβέργη και Διεθνή Δικαιοσύνη

Το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης έθεσε τα θεμέλια για ένα νέο σύστημα διεθνούς ποινικού δικαίου και νομικής διαδικασίας που συνεχίζει να εξελίσσεται σήμερα. Ο Καταστατικός Χάρτης της Νυρεμβέργης έδωσε στο Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο την εξουσία «να δικάζει και να τιμωρεί τα φυσικά πρόσωπα που, ενεργώντας για τα συμφέροντα των χωρών του Ευρωπαϊκού Άξονα είτε ως άτομα είτε ως μέλη οργανώσεως, διέπραξαν εγκλήματα κατά της ειρήνης, εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας».

Ενώ η δίωξη των εγκλημάτων πολέμου βασιζόταν στα υπάρχοντα διεθνή έθιμα και συμβάσεις, τα εγκλήματα κατά της ειρήνης και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δεν είχαν ποτέ αναγνωριστεί ως αξιόποινα αδικήματα, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Οι συντάκτες του Καταστατικού υποστήριξαν ότι αυτές οι δύο νέες κατηγορίες εγκλημάτων βασίστηκαν σε διεθνείς συμβάσεις και διακηρύξεις πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που καταδίκασαν τους επιθετικούς πολέμους και τις παραβιάσεις των νόμων της ανθρωπότητας.

Το διεθνές ποινικό δίκαιο έχει διευρυνθεί σημαντικά από τότε που το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο κατέληξε στην ετυμηγορία του. Το 1948, για παράδειγμα, ο ΟΗΕ αναγνώρισε τη γενοκτονία ως διεθνές έγκλημα, εγκρίνοντας τη Σύμβαση για την πρόληψη και τιμωρία των εγκλημάτων γενοκτονίας. Στον κατάλογο των πράξεων που χαρακτηρίζονται ως εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας έχουν προστεθεί και άλλα αδικήματα, όπως τα βασανιστήρια και η σεξουαλική βία. Ενώ το σώμα του διεθνούς ποινικού δικαίου έχει αναπτυχθεί, η επιβολή του εξακολουθεί να βασίζεται στα δεδικασμένα και τις αρχές που καθορίζονται από το Καταστατικό της Νυρεμβέργης και το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο.

Οι νεκροί στη Λωρίδα της Γάζας, πολλοί άμαχοι και παιδιά, έχουν ξεπεράσει πλέον τους 36.000. Αυτό που γίνεται εμφανές είναι πως είναι απαραίτητη η αναμόρφωση του Διεθνούς Δικαίου, ώστε ο ρόλος του να μην είναι μόνο συμβολικός. Οι νόμοι που καταδικάζουν τις πράξεις του Ισραήλ υπάρχουν. Το πρόβλημα τίθεται στην εφαρμογή τους και στην αποτροπή αυτών των πράξεων. Βέβαια, ίσως όλα αυτά να ανήκουν στην σφαίρα της ουτοπίας. Ωστόσο, αυτό που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε, είναι η τραγική ειρωνεία: Οι νόμοι που δημιουργήθηκαν μετά το Ολοκαύτωμα, ώστε να μην επαναληφθούν οι ίδιες φρικαλεότητες, να καταπατώνται τώρα από το Ισραήλ! Και έτσι το θύμα, γίνεται ο θύτης…