Επί μισό αιώνα η Τουρκία ρευστοποιεί-σφετερίζεται ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα

Η Τουρκία προχώρησε μέσα στο καλοκαίρι σε κινήσεις αναμενόμενες. Η ενεργειακή της πολιτική, ενταγμένη στην ευρύτερη στρατηγική της, επιτάσσει την συμπερίληψή της στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου. Αργά μα σταθερά, θεμελιώνει δικαιώματα σε τετελεσμένα, τα οποία προσεκτικά σχεδιάζει, ανακοινώνει και εκτελεί.

Σε περίπτωση που οδηγηθεί σε κάποιο τραπέζι διαπραγματεύσεων, θα έχει ερείσματα για να κερδίσει όσα το δυνατόν περισσότερα. Η Ελλάδα από την άλλη, παρ’ όλες τις εξαγγελίες της, διστάζει να διασφαλίσει τα δικαιώματά της με πράξεις αλλά φευ, ζητά ακόμα και τώρα από άλλους να την προστατεύσουν από την Τουρκία.

Η NAVTEX που εξέδωσε η τελευταία στις 21 Ιουλίου ανακοινώνοντας την έναρξη σεισμικών ερευνών νότια του Καστελλόριζου και της Ρόδου και νοτιοανατολικά της Κρήτης (21 Ιουλίου και 2 Αυγούστου), αποτελεί μια ακόμα απόδειξη της διάθεσης της Τουρκίας για κλιμάκωση (Χάρτης 1). Άλλωστε, το σκάφος Oruç Reis που επρόκειτο να σταλεί στην περιοχή, είχε προσπαθήσει ανεπιτυχώς (;) να διενεργήσει εκεί σεισμογραφικές έρευνες την 31η Ιανουαρίου, κατά την επέτειο της τραγωδίας των Ιμίων. Ο συμβολισμός είναι προφανής.

Ο πόλεμος των NAVTEX

Τον Οκτώβριο του 2018, η Τουρκία είχε αποστείλει το Barbaros στην κυπριακή ΑΟΖ, το οποίο προσπάθησε να εισέλθει και σε τμήμα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, αλλά παρεμποδίστηκε από το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό. Τότε, δεν υπήρχε ακόμα το μνημόνιο Τουρκίας-Τρίπολης. Από το 2004 η Τουρκία με ρηματικές διακοινώσεις, καθώς και με επιστολές στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ (25/4/2014, 18/3/2019, 13/11/2019, 27/2/2020, 18/3/2020), κατέθεσε τις συντεταγμένες της “υφαλοκρηπίδας της” (Χάρτης 2).

Με NAVTEX στις 10 Αυγούστου η Τουρκία δέσμευσε την ίδια περίπου περιοχή για σεισμικές έρευνες, μετά την μερική οριοθέτηση ΑΟΖ Ελλάδος-Αιγύπτου στις 6 Αυγούστου ακουμπώντας στο όριο της συμφωνίας (Χάρτης 3). Νωρίτερα, στις 28 Ιουλίου με NAVTEX η Τουρκία είχε δεσμεύσει περιοχές της κυπριακής ΑΟΖ για σεισμικές έρευνες και στις 15 Αυγούστου δέσμευσε περιοχές της κυπριακής ΑΟΖ για διενέργεια γεωτρήσεων με το Yavuz, από τις 18 Αυγούστου ως τις 15 Σεπτεμβρίου, επεκτείνοντας χρονικά τις εργασίες του τουρκικού σκάφους κατά τους προηγούμενους μήνες.

Έτσι, εν μέσω του πολέμου των NAVTEX που έχει ξεσπάσει κατόπιν των απαντήσεων Ελλάδος και Κύπρου, καθώς και των ασκήσεων με πυρά που πραγματοποιεί η Τουρκία σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, τα Oruc Reis, Barbaros και Yavuz πραγματοποιούν ανενόχλητα παράνομες σεισμικές έρευνες και γεωτρήσεις σε δυνάμει ελληνική υφαλοκρηπίδα και κυπριακή ΑΟΖ αντίστοιχα. Δυστυχώς, ενώ διαπράττεται ευθέως σφετερισμός των κυριαρχικών δικαιωμάτων δυο ευρωπαϊκών κρατών, καμία αποτελεσματική αντίδραση δεν υπήρξε από την ΕΕ.

Διαχρονική αμφισβήτηση ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων

Από το 2012, το τουρκικό κράτος έχει παραχωρήσει άδειες στην κρατική εταιρεία ΤΡΑΟ για έρευνα υδρογονανθράκων στα βυθοτεμάχια που έχει ορίσει στην θαλάσσια περιοχή από τον 28ο μέχρι τον 32ο μεσημβρινό (Χάρτης 4). Η διενέργεια σεισμικών ερευνών είναι το επόμενο στάδιο από την αδειοδότηση, στο οποίο προχωρά τώρα η Άγκυρα.

Σε περίπτωση που αυτές οι έρευνες εντοπίσουν σημεία ενδιαφέροντος, θα ακολουθήσουν γεωτρήσεις με τα γεωτρητικά σκάφη Fatih και Yavuz. Έπειτα, στην περίπτωση εντοπισμού υδρογονανθράκων, θα εγκατασταθούν εξέδρες γεωτρήσεων εντός της δυνάμει ελληνικής ΑΟΖ. Αυτά είναι τα τετελεσμένα, τα οποία μεθοδεύει η Τουρκία και τα οποία καλείται να αντιμετωπίσει η Ελλάδα.

Ειδικότερα, στην περιοχή του συμπλέγματος του Καστελλόριζου, η Τουρκία έχει διενεργήσει ήδη εκτεταμένες σεισμικές έρευνες από την δεκαετία του 1990 σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Εξωτερικών, αλλά και βάσει επιστημονικών δημοσιεύσεων (Χάρτες 5 και 6). Η Ελλάδα απάντησε σε έρευνες της Τουρκίας (2011-2014) το 2014 με την προκήρυξη Διεθνούς Διαγωνισμού για την έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων σε 20 βυθοτεμάχια, δυτικά της ηπειρωτικής Ελλάδος και νότια της Κρήτης.

Η χάραξή τους έγινε σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και βάσει της αρχής της μέσης γραμμής, συνιστώντας ουσιαστικά μια de facto ανακήρυξη της ελληνικής ΑΟΖ, αφού η Ελλάδα άσκησε το κυριαρχικό της δικαίωμα εντός μιας περιοχής, μέρους της μη επίσημα ανακηρυγμένης ΑΟΖ της. Πάνω εκεί, μάλιστα, στα θαλάσσια οικόπεδα 15 και 20 σκόνταψε το τουρκολιβυκό μνημόνιο (Χάρτης 7).

Η αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδος με την δημοσίευση χαρτών, την κατάθεση συντεταγμένων, την παραχώρηση αδειών και με σεισμικές έρευνες και γεωτρήσεις συνιστά πάγια τακτική της Τουρκίας από το 1973. Οι έρευνες για υδρογονάνθρακες στην Ελλάδα, που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1960, είχαν δώσει ενθαρρυντικά αποτελέσματα με τα πρώτα εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα να εντοπίζονται στην περιοχή της Θάσου (Πρίνος) και της Νότιας Καβάλας, κατά την περίοδο 1971-1974.

Ως τότε, στην περιοχή του Αιγαίου, είχαν δρομολογηθεί 12 συμβάσεις έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων σε διεθνείς εταιρείες, ενώ η χώρα μας ασκούσε πλήρως τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Μετά την τραγωδία της Κύπρου, το ελληνικό κράτος άρχισε να αποσύρεται από το Αιγαίο και να απέχει σταδιακά από την άσκηση των κυριαρχικών του δικαιωμάτων, ενώ η Τουρκία ξεκίνησε να αμφισβητεί ολοένα και εντονότερα τα πάντα σε θάλασσα, γη και αέρα.

Η αντίδραση της Ελλάδος

Από τότε, η Ελλάδα εγκλωβίστηκε σε έναν φαύλο κύκλο αδράνειας, ο οποίος έδωσε στην Τουρκία την δυνατότητα να διευρύνει τις απαιτήσεις της χρόνο με τον χρόνο. Διατρέχουμε την πέμπτη δεκαετία όπου αυτή η κατάσταση έχει παγιωθεί, οδηγώντας σε ζωτικές αμφισβητήσεις των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων και της εθνικής κυριαρχίας της χώρας.

Η Τουρκία αμφισβητεί και θεωρεί δικές της περιοχές, τις οποίες πριν το 1973 δεν διανοούνταν να αμφισβητήσει, όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά πλέον σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Οι πρόσφατες εξελίξεις ώθησαν την Ελλάδα να προχωρήσει σε κάποιες σημαντικές ενέργειες (οριοθέτηση ΑΟΖ με Ιταλία και Αίγυπτο, παραχώρηση βυθοτεμαχίων νότια της Κρήτης κ.λπ.). Δυστυχώς, αυτές δεν αρκούν. Η συνεχόμενη συζήτηση για το θέμα της προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης έχει καταστεί πια ανεδαφική.

Άλλωστε, η Ελλάδα το έχει επιχειρήσει ξανά στο παρελθόν. Στις 10 Αυγούστου 1976 προσέφυγε μονομερώς στο Διεθνές Δικαστήριο για την επίλυση του ζητήματος οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας, αλλά η Τουρκία προέβαλε ενστάσεις περί της μη αρμοδιότητάς του, τις οποίες και το Δικαστήριο αποδέχτηκε. Με έναν γείτονα που χρησιμοποιεί την στρατιωτική του ισχύ εδώ και μισό αιώνα για να εισβάλει στον χώρο της, απειλώντας τα εθνικά της συμφέροντα, η Ελλάδα δεν δύναται να μένει σε ευχολόγια.

Υπό καθεστώς απειλών και εξωφρενικών διεκδικήσεων, διάλογος δεν νοείται. Η χώρα μας πρέπει να εξέλθει από την αδράνεια και την διστακτικότητά της, να χαράξει στρατηγική και να παράξει αποτελεσματική πολιτική, να ασκήσει επιτέλους –δίχως υποσημειώσεις– τα νόμιμα κυριαρχικά της δικαιώματα. Παράλληλα, οφείλει να στηρίξει έμπρακτα την Κύπρο σε σχέση με τις παραβιάσεις των κυριαρχικών της δικαιωμάτων από την Τουρκία. Αυτός είναι ο μόνος δρόμος.