Πώς η “κοκαΐνη των φτωχών” επηρεάζει την διπλωματία του Άσαντ

Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων της εξομάλυνσης των σχέσεων της Συρίας και αραβικών χωρών έχει βρεθεί το Captagon, γνωστό ως “η κοκαΐνη των φτωχών”. Το εθιστικό ναρκωτικό τύπου αμφεταμίνης που παράγεται μαζικά σε Συρία-Λίβανο και μεταφέρεται λαθραία στις χώρες του Κόλπου, αποτελεί διαπραγματευτικό χαρτί για τον πρόεδρο Άσαντ, στην προσπάθεια του να επανέλθει η Συρία στον Αραβικό Σύνδεσμο, την στιγμή που οι αραβικές χώρες προσπαθούν να περιορίσουν το εμπόριο του.

Στην συνάντηση των Αράβων υπουργών Εξωτερικών την 1η Μαΐου στο Αμμάν, η Δαμασκός συμφώνησε να συνεργαστεί με την Ιορδανία και το Ιράκ για την καταπολέμηση του εμπορίου ναρκωτικών. Λίγο μετά, ένας διαβόητος Σύριος ναρκέμπορος και η οικογένειά του σκοτώθηκαν στη νότια Συρία, από αεροπορική επιδρομή που αποδόθηκε στην Ιορδανία.

Τι είναι, όμως, το Captagon, ώστε καθίσταται θέμα υψηλής διπλωματίας; Ποιες είναι οι σκοτεινές διαδρομές που ακολουθούν οι λαθρέμποροι για να το διοχετεύουν στην αγορά; Ήταν το εμπορικό σήμα ενός ψυχοδραστικού φαρμάκου που παρήχθη τη δεκαετία του 1960 από τη γερμανική εταιρεία Degussa Pharma Gruppe. Συνταγογραφούταν κυρίως ως θεραπεία για τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, τον εθισμό σε άλλες ουσίες και ως διεγερτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Τα δισκία Captagon περιείχαν φενετυλίνη, ένα συνθετικό φάρμακο της οικογένειας των φαιναιθυλαμινών, στην οποία ανήκει και η αμφεταμίνη. Το 1986, η φενετυλίνη συμπεριλήφθηκε στο Παράρτημα II της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τις Ψυχοτρόπες Ουσίες του 1971 και οι περισσότερες χώρες διέκοψαν τη χρήση του Captagon. Το Διεθνές Συμβούλιο Ελέγχου Ναρκωτικών δήλωσε το 2011 ότι καμία χώρα δεν είχε παράγει φενετυλίνη από το 2009. Στην πραγματικότητα, η παραγωγή δεν σταμάτησε και ορισμένα από τα αποθέματα του μεταφέρθηκαν λαθραία από την Ανατολική Ευρώπη (ιδίως τη Βουλγαρία) στην Μέση Ανατολή.

Τελικά, νέα πλαστά δισκία με την ετικέτα Captagon κατασκευάστηκαν από τη δεκαετία του 1990 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000 στη Βουλγαρία, σύμφωνα με έκθεση του 2018 του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας. Στη συνέχεια, τα ναρκωτικά μεταφέρθηκαν λαθραία από βαλκανικά και τουρκικά εγκληματικά δίκτυα στην Αραβική Χερσόνησο.

Συρία και Captagon

Το 2011, η Συρία βυθίστηκε στον εμφύλιο και η διεθνής απομόνωση της επέφερε οικονομική κρίση. Σύμφωνα με δυτικούς αξιωματούχους και δημοσιεύματα, η παραγωγή και το εμπόριο του Captagon έχουν αποφέρει δισεκατομμύρια δολάρια στο καθεστώς Άσαντ, αν και η  Δαμασκός αρνείται οποιαδήποτε ανάμιξη της στο εμπόριο του.

Σύμφωνα με έκθεση του Ινστιτούτου New Lines, η συριακή κυβέρνηση χρησιμοποιεί «τοπικές δομές συμμαχίας με ένοπλες ομάδες, όπως η Χεζμπολάχ, για τεχνική και υλικοτεχνική υποστήριξη στην παραγωγή και διακίνηση του Captagon». Οι ειδικοί λένε ότι το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής Captagon βρίσκεται στη Συρία, με κύριο προορισμό τις πλούσιες χώρες του Κόλπου. Εκτιμήσεις του ΟΗΕ θεωρούν ότι το εμπόριο Captagon έχει συνολικό ετήσιο κύκλο εργασιών της τάξης των 57 δισ. δολαρίων.

Oi χώρες που βλέπουν μεγάλες ποσότητες Captagon να περνούν τα σύνορά τους, έχουν από πέρσι εντείνει τις προσπάθειες για τον περιορισμό της ροής του από τη Συρία. Τον Φεβρουάριο του 2022, ο στρατός της Ιορδανίας ανακοίνωσε ότι έχει σκοτώσει 30 λαθρέμπορους από την αρχή του έτους και πως απέτρεψε την λαθραία εισαγωγή 16 εκατομμυρίων χαπιών Captagon από τη Συρία.

Τον Αύγουστο του 2022, οι σαουδαραβικές αρχές ανακάλυψαν 46 εκατομμύρια χάπια αμφεταμίνης που διακινούνταν κρυμμένα σε ένα φορτίο με αλεύρι. Σύμφωνα με το Ριάντ, ήταν η «μεγαλύτερη επιχείρηση κατά του εμπορίου ναρκωτικών στην ιστορία του βασιλείου».

Τα αυξανόμενα επίπεδα παραγωγής αμφεταμίνης στον Λίβανο και τη Συρία ώθησαν τον ΟΗΕ να ζητήσει έρευνα για το ναρκεμπόριο που ενδέχεται να συνδέεται με διεφθαρμένους πολιτικούς και την Χεζμπολάχ. Tο Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ έχουν εκφράσει ανησυχίες σχετικά με την παραγωγή του στη Συρία.

Η κοκαΐνη των φτωχών

Το Captagon έχει πολλαπλασιαστεί, λόγω της έκρηξης παραγωγής του, κυρίως σε περιοχές που έχουν ανακαταληφθεί από το συριακό καθεστώς. Όμως, η παραγωγή του ευδοκιμεί και στην κοιλάδα Bekaa του Λιβάνου, όπου φαίνεται πως  αποτελεί την κύρια εστία παραγωγής του.

Γεννάται, λοιπόν, το εύλογο ερώτημα: Μπορεί να παράγεται σε τέτοια κλίμακα, χωρίς να το γνωρίζει η Χεζμπολάχ; Στην πραγματικότητα, δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί ότι η σιιτική οργάνωση το οργανώνει. Η κατάσταση είναι ακόμα πιο δυσδιάκριτη στη γειτονική Συρία, όπου ο Άσαντ έχει ανακτήσει τον έλεγχο σε μεγάλο μέρος της χώρας.

Όταν μεσουρανούσε το ISIS, επωφελήθηκε από τα εργαστήρια που παρήγαγαν την “κοκαΐνη των φτωχών. Η παραγωγή αμφεταμίνης στη Συρία σχετίζεται με περιοχές που καταλήφθηκαν από ένοπλες ομάδες διαδοχικά, γεγονός που καθιστά δύσκολο να αποδοθεί η παραγωγή του σε συγκεκριμένο δρώντα στην συριακή σύγκρουση, παρά την πιθανή εμπλοκή εξέχοντων επιχειρηματιών, συνδεδεμένων με το καθεστώς.

Τα χάπια, ήταν αρχικά ένα κοκτέιλ φαινεθυλίνης, καφεΐνης και άλλων ουσιών. Πλέον, σύμφωνα με τις τελευταίες εκθέσεις, είναι κυρίως αμφεταμίνη. Είναι δημοφιλές στην Μέση Ανατολή σε αυτούς που εργάζονται νύχτα, ανθρώπους που κάνουν δίαιτα και σε φοιτητές. Επιπλέον, είναι το κυριότερο ναρκωτικό που επιλέγουν οι μαχητές στη Συρία και αλλού, καθώς λέγεται πως οξύνει τον νου στο πεδίο της μάχης. Είναι χαρακτηριστικό πως η Μέση Ανατολή ευθύνεται για σχεδόν το ήμισυ των παγκόσμιων κατασχέσεων αμφεταμίνης μεταξύ 2015-2019.

Πώς δρουν οι λαθρέμποροι

Μόνο λαθρέμποροι ναρκωτικών και βοσκοί διασχίζουν τη Μαύρη Έρημο, ένα κακοτράχαλο οροπέδιο καλυμμένο με ηφαιστειακές πέτρες που εκτείνεται ανάμεσα στη Συρία, την Ιορδανία και τη Σαουδική Αραβία. Ακόμη και αυτοί που τολμούν να την διασχίσουν, πρέπει να περάσουν μέσα από προϊστορικά μονοπάτια, μεταφέροντας ναρκωτικά από το έδαφος της Συρίας στην Αραβική Χερσόνησο. Η απόκρημνη έρημος των 50.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων έχει αναδειχθεί ως το κέντρο του ανθηρού εμπορίου Captagon. Η “κοκαΐνη των φτωχών” απειλεί πλέον να αποσταθεροποιήσει την περιοχή.

Η διακίνηση ναρκωτικών από τη Συρία αυξήθηκε απότομα τα τελευταία χρόνια, μετατρέποντας το λαθρεμπόριο σε σημαντικό στοιχείο του γεωπολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν. Σύμφωνα με τους Σαουδάραβες, το συριακό καθεστώς και οι σύμμαχοί του, συμπεριλαμβανομένης της Χεζμπολάχ και των φιλοϊρανικών πολιτοφυλακών, επωφελήθηκαν από το εμπόριο του, μέσω επιχειρηματιών προσκείμενων στην Δαμασκό.

Διασπορά στη Μέση Ανατολή

Ο έλεγχος του εμπορίου ναρκωτικών κατέστη τελικώς καίριο διαπραγματευτικό χαρτί της Δαμασκού, καθώς επιδιώκει την επανένταξη της στον Αραβικό Σύνδεσμο. Πάντως μοιάζει αδύνατο να σταματήσουν οι ροές Captagon από τη Συρία, με δεδομένη την μορφολογία του εδάφους της.

Οι φυλές που ζουν στην περιοχή των συνόρων και γνωρίζουν την περιοχή καλύτερα από τον καθένα, συνεργάζονται με κάθε λογής λαθρέμπορους, με κίνητρο το εύκολο κέρδος. Μπορεί η Σαουδική Αραβία να είναι η κύρια αγορά ναρκωτικών της περιοχής, όμως δεν πρέπει να υποτιμάται η ζήτηση Captagon στην Ιορδανία και το Ισραήλ. Στο Ισραήλ φτάνει μέσω της περιοχής Wadi Araba στη νότια Ιορδανία.

Τα ιορδανικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν όλο και συχνότερα μεταφορές ναρκωτικών στα σύνορα της Ιορδανίας από περιοχές που ελέγχονται από τη συριακή κυβέρνηση, ενώ υψηλόβαθμοι Ιορδανοί και Σύροι αξιωματούχοι έχουν συναντηθεί πολλάκις για το ζήτημα, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Οι αποτελεσματικότερες τεχνικές παραγωγής στη Συρία, η μετεγκατάσταση μεγάλου μέρους της παραγωγής στον Λίβανο, καθώς και η αυξανόμενη περιφερειακή ζήτηση που ενισχύθηκε από τα lockdown, συνέβαλαν στην αύξηση του εμπορίου ναρκωτικών, σύμφωνα με τα ευρήματα του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC) και την Παγκόσμια Έκθεσή για τα Ναρκωτικά του 2021.

Η “κοκαΐνη των φτωχών” έρχεται επίσης στη Σαουδική Αραβία μέσω της συριακής πεδιάδας Hauran στα νοτιοδυτικά της Μαύρης Ερήμου. Η πεδιάδα βρίσκεται κοντά στο Ισραήλ και εκτείνεται μέχρι τα περίχωρα της Δαμασκού. Για εκατοντάδες χρόνια επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η συριακή πεδιάδα Hauran ήταν ο σιτοβολώνας της Αραβικής Χερσονήσου.

Οι έμποροι στη Δαμασκό ανέπτυξαν δεσμούς με την αραβική ενδοχώρα για να εμπορεύονται το σιτάρι από το Hauran, τη γενέτειρα της εξέγερσης του 2011. Το Hauran μετατράπηκε σε σημαντική περιοχή λαθρεμπορίου, κυρίως για φρούτα και λαχανικά, ήδη από την δεκαετία του ’60, μετά την επιβολή ελέγχων εισαγωγών και εξαγωγών στη Συρία.

Συρία και Αραβικός Σύνδεμος

Η επιθυμία των μελών του Αραβικού Συνδέσμου να σταματήσουν την παραγωγή και το εμπόριο του Captagon από τη Συρία, αποτελεί ένα κρίσιμο διαπραγματευτικό χαρτί για τη Δαμασκό. Ένας Ιορδανός αξιωματούχος, στη συνάντηση των Αράβων υπουργών Εξωτερικών την 1η Μαΐου, είπε ότι η Δαμασκός πρέπει να δείξει ότι εργάζεται για την επίτευξη πολιτικής λύσης, ως προϋπόθεση για να ασκηθεί πίεση για την άρση των δυτικών κυρώσεων, προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η ανοικοδόμηση της Συρίας.

Η Σαουδική Αραβία, που παραμένει η μεγαλύτερη αγορά για το Captagon, ζήτησε συγκεκριμένες διαβεβαιώσεις για να εξομαλύνει τις σχέσεις της με την Δαμασκό. Τα πρώτα χρόνια του εμφυλίου, το βασίλειο υποστήριξε ομάδες ανταρτών που πολεμούσαν τον Άσαντ. Όμως, στο πλαίσιο της ευρύτερης διπλωματικής μεταστροφής του, επιδιώκει να προσεγγίσει την Δαμασκό, όπως έκανε και με το Ιράν.

Μετά τη συνάντηση στο Αμμάν, οι υπουργοί Εξωτερικών της Αιγύπτου, του Ιράκ, της Ιορδανίας, της Σαουδικής Αραβίας και της Συρίας, δήλωσαν ότι η Δαμασκός συμφώνησε να «λάβει τα απαραίτητα μέτρα για να σταματήσει το λαθρεμπόριο στα σύνορα με την Ιορδανία και το Ιράκ».

Η συριακή επιστροφή

Τελικώς οι υπουργοί Εξωτερικών του Αραβικού Συνδέσμου (22 έθνη) ψήφισαν τον Μάιο υπέρ της επιστροφής της Συρίας στον οργανισμό. Μόλις μια μέρα μετά, δολοφονήθηκε ο ναρκέμπορος Μαράι αλ Ραμθάν και η οικογένειά του, σε αεροπορική επιδρομή στη νότια Συρία, που όπως προαναφέραμε αποδόθηκε στην Ιορδανία. Ο Αλ Ραμθάν θεωρούνταν ως «ο νούμερο ένα έμπορος ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένου του Captagon, στην Ιορδανία», δήλωσε το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (SOHR) που εδρεύει στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Παρόλα αυτά το λαθρεμπόριο Captagon δεν έχει σταματήσει, αλλά αντιθέτως θεριεύει όλο και περισσότερο. Στα μέσα Σεπτεμβρίου, οι αρχές των Εμιράτων κατάσχεσαν 13 τόνους χαπιών, που εισήχθησαν λαθραία σε πέντε κοντέινερ με υλικά για πόρτες, προερχόμενα από Ευρώπη (παρατίθεται βίντεο από την επιχείρηση):

•إحباط تهريب أكثر من 13 طناً من أقراص الكبتاجون المخدرة موزعة في 5 حاويات.
•قيمتها السوقية تجاوزت الـ 3 مليارات درهم.
•العصابة الإجرامية حاولت تهريب المواد المخدرة عبر دسها في 651 باب و 432 لوح ديكور.
•ألقي القبض على أفراد العصابة الإجرامية الستة متلبسين.

أشكر الأخ الفريق… pic.twitter.com/8gXD1CD6iE

— سيف بن زايد آل نهيان (@SaifBZayed) September 14, 2023

 

Λίγο μετά ο Ιορδανός βασιλέας, εξέφρασε αμφιβολίες για το αν ο Άσαντ, παρά τις διαβεβαιώσεις του, μπορεί να ελέγξει την κατάσταση στην Συρία. Στο μεταξύ, έχουν επισήμως διαψευστεί οι πληροφορίες πως η εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ των κρατών του Αραβικού Συνδέσμου και της Συρίας έχουν βαλτώσει…