Πόσο καταστροφική για τον Ελληνισμό ήταν η Ενετοκρατία;

Η Ιστορία δεν αποσκοπεί μόνον στην ικανοποίηση της φυσικής περιέργειας του ανθρώπινου είδους, αλλά και στην ερμηνεία της συλλογικής μας ταυτότητας και στην ορθή ανάλυση των σύγχρονων γεγονότων. Η πολυτάραχη και προβληματική σχέση της Ελλάδος με την Ευρώπη και γενικότερα την Δύση περνάει μέσα από κομβικά τραυματικά γεγονότα, όπως το Σχίσμα του 1054, η Τέταρτη Σταυροφορία του 1204, η Σύνοδος της Φερράρας το 1438, η αβελτηρία της Ευρώπης έναντι της οθωμανικής επέλασης στο Βυζάντιο και η μακρά, επαναλαμβανόμενη από το 1204 μέχρι το 1797 Ενετοκρατία.

Το πρίσμα υπό το οποίο βλέπουμε εμείς οι Έλληνες την Δύση σήμερα προσδιορίζεται εν πολλοίς από αυτά τα συλλογικά τραύματα της ιστορίας μας. Ο ανθενωτισμός και ο αντιδυτικισμός αναβιώνουν κατά καιρούς υπό διάφορες μορφές, όπως το σύνθημα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» ή ο αντιαμερικανισμός της ελληνικής αριστεράς. Η ιστορία είναι τα γεγονότα, αλλά είναι και η οπτική με την οποία τα ερμηνεύουμε.

Οι αιρετικές ερμηνείες ανοίγουν παράθυρα στην σκέψη και δρομολογούν την έρευνα νέων υποθέσεων εργασίας. Η Ενετία αποκόπηκε από το κράτος του Ιουστινιανού το 568, όταν οι Λογγοβάρδοι κατέλαβαν την βόρειο Ιταλία: διασώθηκε επειδή βρισκόταν σε ένα σύμπλεγμα νήσων στα οποία οι ναυτικά άσχετοι βάρβαροι δεν είχαν πρόσβαση. Αυτονομήθηκε, επεβίωσε, αναπτύχθηκε εμπορικά και εξελίχθηκε στην εμπορική υπερδύναμη του ύστερου Μεσαίωνα. Τον 11ο αιώνα διεκδίκησε και επέτυχε τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου.

Η Ενετία θεωρείται η δυτική πόλη-κράτος πού διέλυσε την ελληνική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης και υποδούλωσε επί αιώνες ζωτικές ελληνικές περιοχές, όπως η Κύπρος, η Κρήτη, τα Επτάνησα, η Πελοπόννησος, οι Κυκλάδες. Εμφανίζεται στο προσκήνιο το 1081, όταν διαθέτει τον στόλο της στον Αλέξιο Κομνηνό και σώζει το Βυζάντιο από τους Βίκινγκς, με ακριβό αντίτιμο τις διομολογήσεις, που παρέδωσαν την βυζαντινή οικονομία στον ενετικό έλεγχο.

Η περίοδος Μοροζίνι

Το 1204 η ενετικής εμπνεύσεως Τέταρτη Σταυροφορία οδηγεί στην διάλυση του Βυζαντίου και στην επανίδρυσή του ως Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινουπόλεως, ένα θνησιγενές συνονθύλευμα από φραγκικά φέουδα που διαλύθηκε το 1261. Η Ενετία όμως απέσπασε μεγάλες ελληνικές περιοχές και τις κράτησε επί αιώνες. Η Ενετοκρατία καλύπτει διαφορετικές περιόδους και περιοχές (Κρήτη 1204-1669, Κύπρος 1489-1571, Πελοπόννησος 1204-1540 και 1685-1715 κλπ.).

Το 1669 η Ενετία, έχοντας χάσει την Κύπρο και την Κρήτη από τους Τούρκους, οργανώνει μία θηριώδη αντεπίθεση με αρχιστράτηγο τον Φραντζέσκο Μοροζίνι. Συντρίβει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αποσπά την Πελοπόννησο και την Αττική και ιδρύει το Βασίλειον του Μορέως με πρωτεύουσα το Ναύπλιο. Η προσπάθεια των Ενετών να δημιουργήσουν μία σοβαρή κρατική δομή στην νότια Ελλάδα, με συστηματική καταγραφή του πληθυσμού (απογραφή Grimani, δίκαιο φορολογικό σύστημα, κτηματολόγιο, αδιάβλητη δικαιοσύνη (την οποία οι Έλληνες έτρεμαν ακριβώς επειδή ήταν αδιάβλητη) προκάλεσε τεράστιες αντιδράσεις στον ελληνικό πληθυσμό.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι όταν το 1715 ο μεγάλος βεζίρης Αλή Κιουμουρτζή έφτασε στην Θήβα με 180.000 στρατό (!) για να ανακαταλάβει τον Μοριά, διάφοροι Έλληνες έσπευσαν να τον προϋπαντήσουν ως… σωτήρα τους από τους Βενετσιάνους. Οι οποίοι τους είχαν δυσαρεστήσει γιατί ήθελαν να “τους βάλουν τα δυο πόδια σε ένα παπούτσι” καταργώντας την αυθαιρεσία, τις καταπατήσεις, την αυτοδικία και τις τεράστιες “ευκαιρίες” που δημιουργούσε το οθωμανικό διοικητικό χάος.

Αποχωρώντας κακήν κακώς, οι Ενετοί άφησαν όμως πίσω τους μία νέα ιθύνουσα τάξη που οι ίδιοι δημιούργησαν, κυρίως με εμπόρους και στρατιωτικούς, η οποία υπήρξε και η μαγιά για τις επαναστάσεις του 1770 και 1821. Σημειωτέον ότι οι Ενετοί δεν προέβησαν σε μαζικούς προσηλυτισμούς στην Καθολική Εκκλησία, ακολουθώντας το δόγμα «siamo primo Venezziani et poi Christiani» (είμαστε πρώτα Ενετοί και μετά Χριστιανοί, δηλαδή δεν επέβαλλαν τον καθολικισμό εάν αυτό έβλαπτε την πολιτική τους κυριαρχία).

Μοροζίνι, “ο Πελοποννησιακός”

Η σημειολογία οδηγεί όμως τον προσεκτικό παρατηρητή σε κάποια αιρετικά ερωτήματα: η Ενετία είναι σήμερα μία εντυπωσιακού κάλλους μητρόπολη-μουσείο, διακοσμημένη βασικά με τα ελληνικά κλοπιμαία του 1204. Στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου, η υποκλαπείσα Παναγία η Οδηγήτρια, η ιερή εικόνα που έπαιρναν μαζί τους οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες στις εκστρατείες τους, δεσπόζει δίπλα στο ιερό. Μοιάζει σαν οι Ενετοί να την έθεσαν εκεί ως δική τους προμετωπίδα. Σύμφωνα με τους ιστορικούς της αρχιτεκτονικής, άλλωστε, ολόκληρη η πόλη της Ενετίας είναι ένα πιστό αντίγραφο της Κωνσταντινούπολης σε μικρογραφία.

Η Μαρκιανή βιβλιοθήκη έχει βασικά ελληνικά χειρόγραφα. Στις ενετικές εκκλησίες η λειτουργία γινόταν στα ελληνικά μέχρι τον 16ο αιώνα. Εντυπωσιακό, αλλά και αποκαλυπτικό. Μήπως τελικά η Ενετία δεν είναι μία “δυτική πόλη-κράτος πού διέλυσε την ελληνική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης”, αλλά μία ξεχασμένη, αποκομμένη στην βόρεια Ιταλία, αυτονομημένη και ενδυναμωμένη στην συνέχεια παλαιά ρωμαϊκή πόλη; Μήπως η Ενετία δεν αποσκοπούσε στην διάλυση του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, αλλά στην οικειοποίησή του;

Ο Μοροζίνι, που έλαβε το προσωνύμιο Πελοποννησιακός μετά την επιφανή νίκη του επί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εξελέγη Δόγης το 1688 και απεβίωσε από χολολιθίαση το 1694, όλα αυτά επί ελληνικού εδάφους. Τον συνοδεύει ο αστικός μύθος ότι βομβάρδισε τον Παρθενώνα, ενώ ήταν απών από εκεί (τον βομβαρδισμό έκανε ο υπαρχηγός του Σουηδός Καίνιξμπεργκ). Λυσσαλέα, με προσωπικό μένος, πολέμησε τους Τούρκους, σαν να ήταν ο ίδιος Έλληνας. Ή μήπως ήταν;

Ο Μοροζίνι ετάφη στον Άγιο Στέφανο της Ενετίας. Ο επισκέπτης άναυδος θα διαβάσει στην περίμετρο του κύκλου που σκεπάζει τα οστά του, στο πρόσθιο μέρος της εκκλησίας, την λύση του μυστηρίου: “FRANCISCI MAUROCENI PELOPONNISIACI”-“Φραγκίσκου Μαυρογένη Πελοποννησιακού”: Ο ευπατρίδης στρατηγός Μαυρογένης, που συνέτριψε τους Τούρκους, αποσκοπώντας στην ανασύσταση του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους.

---

Από τις εκδόσεις Παπαζήση κυκλοφορεί το βιβλίο του Μελέτη Μελετόπουλου “Το ζήτημα του Πατριωτισμού”