Η παγκοσμιοποίηση σε κρίση – Ο προστατευτισμός επιστρέφει…

Κινητήρια δύναμη της μετάβασης στο καθεστώς της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, αποτέλεσαν η ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου από το 1991 και μετά καθώς και οι νέες συνθήκες της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, της πληροφορικής, της ρομποτικής, του αυτοματισμού και της τεχνητής νοημοσύνης, οι οποίες την κατέστησαν αναγκαία και αναπόφευκτη.

Στο πλαίσιο αυτό, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, οι επιλογές της παγκοσμιοποίησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής επικεντρώθηκαν, κατά κύριο λόγο, στην οικονομική, κοινωνική και γεωοικονομική-γεωπολιτική σφαίρα της παγκόσμιας οικονομίας. Παράλληλα, ο σχεδιασμός και η εξέλιξη της παγκοσμιοποίησης, συνέβαλαν στην ένταση της κερδοφορίας του χρηματιστικού κεφαλαίου από μη παραγωγικές δραστηριότητες, καθώς και στην υποβάθμιση της εργασίας, στην καθίζηση των αμοιβών, στην αποδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων και του κοινωνικού κράτους.

Στις συνθήκες αυτές επωάσθηκε η κρίση του καθεστώτος της παγκόσμιας νομισματικής, εμπορικής και χρηματιστικής απελευθέρωσης:

• Από την αυτονόμηση του από πολιτικές επιλογές και λειτουργίες της πραγματικής οικονομίας και
• Από την ενυπάρχουσα αντίφαση ανάμεσα στην ολοκλήρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα και την αποσύνθεση της πραγματικής οικονομίας (αλλαγή της παραγωγικής διάρθρωσης) και ιδιαίτερα της εργασίας, της απασχόλησης και του κοινωνικού κράτους σε παγκόσμιο επίπεδο.

Εμπορικός προστατευτισμός

Όμως, όλες τις πτυχές του παγκόσμιου συστήματος (οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές) έπληξε, τόσο η διεθνής οικονομική κρίση του 2008-2009, όσο και οι υπόλοιπες που ακολούθησαν, υγειονομική, ενεργειακή, κτλ. Βασικό αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων συνίσταται σε δύο γεγονότα:

• Πρώτον, το παγκόσμιο εμπόριο δεν είναι η κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας.
• Δεύτερον, το παγκόσμιο εμπόριο ομοίως δεν αποτελεί κινητήρια δύναμη στη δημιουργία – σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο – συνθηκών αμφισβήτησης ή ανατροπής της παγκοσμιοποίησης.

Οι συνθήκες αυτές μάλιστα, εκφράζονται κοινωνικά και πολιτικά με τη διεύρυνση της επιρροής των δυνάμεων της αντι-παγκοσμιοποίησης, του προστατευτισμού, του εθνοκεντρισμού, αλλά συχνά και της ξενοφοβίας-ρατσισμού. Στις συνθήκες αυτές, ιδιαίτερα της τρέχουσας δεκαετίας, δεσπόζουσα θέση κατέχουν, σε όφελος των πάσης φύσεως αποκλεισμών, ο εμπορικός προστατευτισμός, οι δασμοί, οι εμπορικοί πόλεμοι, οι κυρώσεις και οι περιορισμοί στα μεταναστευτικά και προσφυγικά ρεύματα.

Στην κατεύθυνση αυτή, οι τεχνολογικά-καινοτομικά και οικονομικά ανεπτυγμένες οικονομίες σχεδιάζουν και οργανώνουν τη νέα κινητήρια δύναμη (υπερσύγχρονες τεχνολογίες) της παγκόσμιας οικονομίας, ως εφευρέτες και παραγωγοί της ρομποτικής, του αυτοματισμού, της τεχνητής νοημοσύνης, της νανοτεχνολογίας, κλπ, εκτοπίζοντας παράλληλα, με διάφορους τρόπους (π.χ. υπονόμευση διεθνών συμφωνιών) ανταγωνίστριες οικονομίες από την παγκόσμια αγορά.

Η εναλλακτική επιλογή

Όμως, η απόπειρα εγκαθίδρυσης ενός τέτοιου μοντέλου των διεθνών οικονομικών σχέσεων, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, σε περιβάλλον αντιπαραθέσεων ως ηγεμονικό παγκόσμιο μοντέλο ανάπτυξης (imperium) για την αντιμετώπιση της κρίσης της παγκοσμιοποίησης, αντικαθιστά τη στρατηγική επιλογή της πολυπολικότητας του ευρωπαϊκού και του διεθνούς καταμερισμού εργασίας.

Η παρατήρηση αυτή αναδεικνύει με τον πιο εύληπτο τρόπο ότι οι ισομερείς διεθνείς οικονομικές σχέσεις αποτελούν τη λύση για την πλήρη (πολιτική, οικονομική, αναπτυξιακή, τεχνολογική, κοινωνική) αποκατάσταση της διεθνούς ισορροπίας. Είναι η εναλλακτική στρατηγική επιλογή αντιμετώπισης της κρίσης του παγκοσμιοποιημένου κοινωνικο-οικονομικού μοντέλου της άνισης ανταλλαγής, των ανισοτήτων, της φτωχοποίησης, κλπ, στη διεθνή-ευρωπαϊκή οικονομία και στο νέο περιεχόμενο του διεθνούς-ευρωπαϊκού καταμερισμού εργασίας.