Όταν το κράτος κατεδαφίζει το κοινωνικό κράτος!

Ιστορικά, οι όποιες συντελούμενες εξελίξεις στο πεδίο αντιμετώπισης των ανισοτήτων σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο βασίσθηκαν, κατά βάση, σε τρείς θεμελιώδεις πυλώνες (Th. Piketty, Alternatives Economiques, 5/2/2022) στρατηγικής και πολιτικής: Στην σύσταση και ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους, δηλαδή κοινωνικοποίηση ενός αυξανόμενου τμήματος του εθνικού εισοδήματος για την χρηματοδότηση της υγείας, της εκπαίδευσης, της κοινωνικής ασφάλισης, της πρόνοιας, των κοινωνικών υποδομών, στην προοδευτικότητα της φορολογίας και στην δημόσια ιδιοκτησία, διοίκηση και διαχείριση παραγωγής και διανομής δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών (ενέργεια, υδάτινοι πόροι, μεταφορές, αναπτυξιακές υποδομές, δίκτυα, κλπ).

Όμως, μετά το 1990, οι ασκούμενες πολιτικές νεοκεϋνσιανής και νεοφιλελεύθερης έμπνευσης ανέτρεψαν και οδήγησαν, κατά βάση, τους προαναφερόμενους βασικούς πυλώνες στην κατεύθυνση:

• Της εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης της παραγωγής δημόσιων αγαθών, υπηρεσιών και δικτύων.
• Της διεύρυνσης των φορολογικών απαλλαγών στην κερδοφορία του κεφαλαίου.
• Της συρρίκνωσης του κοινωνικού κράτους με την μείωση των κοινωνικών δαπανών και την εμπορευματοποίηση φορέων άσκησης κοινωνικής πολιτικής.

Ακριβώς εξ’ αυτού του λόγου, κατά την περίοδο των τελευταίων τριών δεκαετιών, είμαστε μάρτυρες σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο της διεύρυνσης των ανισοτήτων και της φτωχοποίησης του πληθυσμού, της απομείωσης της εργασίας και της συρρίκνωσης των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Είναι η περίοδος κατά την διάρκεια της οποίας συντελείται η αλλαγή του παραδείγματος στην οικονομία (ένταση της παγκοσμιοποίησης) και στην εργασία (ευελιξία σε αμοιβές, χρόνο εργασίας, μορφές απασχόλησης, συμβάσεων εργασίας, κλπ), με την εγκαθίδρυση του μοντέλου της απελευθέρωσης των αγορών κεφαλαίου, εργασίας και προϊόντων.

Είναι η περίοδος που συντελείται, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, η σταδιακή απόσυρση του κράτους σε κάθε χώρα της ΕΕ των 27 ως ρυθμιστή, χρηματοδότη και εγγυητή της αναπαραγωγικής λειτουργίας της οικονομίας και της κοινωνίας. Στις συνθήκες αυτές εγκαθίδρυσης σε κάθε ευρωπαϊκό κράτος-μέλος του μοντέλου “των απελευθερωμένων αγορών και των αποκλεισμένων κοινωνιών” συντελείται ουσιαστικά, όχι μόνο η αμφισβήτηση του κοινωνικού κράτους από το ίδιο το κράτος, αλλά αμφισβητείται το ίδιο το γεγονός, δηλαδή η κοινωνική πολιτική να ασκείται από το κράτος.

Υποταγή στις αγορές

Με άλλα λόγια η κοινωνική κυριαρχία του κράτους υποτάσσεται στην κυριαρχία των αγορών, η οποία αμφισβητεί τη παραγωγή και την άσκηση κοινωνικών πολιτικών καθώς και δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών (N.Da Silva, Alternatives Economiques). Από την άποψη αυτή είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι οι επιλογές αυτές συνδέονται, μεταξύ άλλων, με το Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας (Σύνοδος Κορυφής 25/3/2011, Βρυξέλλες) στο οποίο αναφέρεται ως σύστημα αξιολόγησης της μακροχρόνιας βιωσιμότητας των συνταξιοδοτικών συστημάτων στην ΕΕ των 27 η παρακολούθηση της εξέλιξης του δημογραφικού και του προσδόκιμου ζωής.

Με άλλα λόγια η αναφορά αυτή σημαίνει ότι εάν ένα συνταξιοδοτικό σύστημα σε κράτος-μέλος της ΕΕ των 27 δεν είναι βιώσιμο, τότε θα πρέπει να εφαρμοστούν μέτρα τα οποία δεν θα στρέφονται ενάντια στο επίπεδο της ανταγωνιστικότητας του κράτους-μέλους, όπως αύξησης της κρατικής χρηματοδότησης, αλλά μέτρα όπως η μείωση του επιπέδου των συντάξεων, η αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης, ή ένας συνδυασμός και των δύο.

Κι’ αυτή η λανθασμένη ευρωπαϊκή επιλογή (έλλειψη κοινωνικών κριτηρίων) που ουσιαστικά αμφισβητεί το κοινωνικό κράτος επιβάλλεται δημοσιονομικά στα κράτη-μέλη την στιγμή που, σύμφωνα με την έρευνα (D.Ferrant, Alternatives Economiques, 28/11/2022), το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας στην ευρωζώνη και στα κράτη-μέλη συνδέεται, κατά βάση, με την έλλειψη της έρευνας, της καινοτομίας, των επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες και του χαμηλού επιπέδου της ζήτησης ευρωπαϊκών προϊόντων επειδή δεν είναι διεθνώς εμπορεύσιμα.

Διεύρυνση της εμπορευματοποίησης

Έτσι στο πλαίσιο αυτό οι παραμετρικές παρεμβάσεις που συντελέστηκαν τα τελευταία τριάντα χρόνια στα συνταξιοδοτικά συστήματα των κρατών-μελών παρά την μείωση του επιπέδου των συντάξεων από 7%-45%, δεν κατόρθωσαν να “θωρακίσουν” την οικονομική κατάσταση των συνταξιοδοτικών συστημάτων, ενόψει, ιδιαίτερα, της οικονομικής κρίσης και της κρίσης των δημόσιων οικονομικών.

Στην πορεία αυτή, “την απόδοση ευχαριστιών” στο δημόσιο σύστημα υγείας κατά την περίοδο του Covid-19 και την αποτυχία των παραμετρικών παρεμβάσεων (αύξηση ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, μείωση συντάξεων, αύξηση εισφορών, κλπ) διαδέχονται, για παράδειγμα στην Ελλάδα, οι προτεραιότητες και οι επιλογές διεύρυνσης της εμπορευματοποίησης του συστήματος υγείας και ιδιωτικοποίησης (Ν.4826/2021) του συνταξιοδοτικού συστήματος.

Στην κατεύθυνση αυτή συντελείται η παρατηρούμενη συρρίκνωση του δημόσιου συστήματος υγείας και η διεύρυνση του ιδιωτικού τομέα υγείας, καθώς και η απόσπαση τμήματος (επικουρική κοινωνική ασφάλιση) του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης από το αναδιανεμητικό σύστημα (κοινωνική αλληλεγγύη) στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών (εξατομικευμένη ασφάλιση).

Έτσι, κατ’ αυτόν τον τρόπο αμφισβητείται και περιορίζεται στην πράξη η κοινωνική πολιτική ολικά ή μερικά να ασκείται από το κράτος, προς όφελος των αγορών, των χρηματαγορών και κεφαλαιαγορών, με ό,τι αυτό αρνητικά συνεπάγεται στο μέλλον για την σύνθλιψη της κοινωνικής συνοχής και την περαιτέρω διεύρυνση των ανισοτήτων και της κοινωνικής ανασφάλειας, ιδιαίτερα των νέων γενεών.