Πως οργανώνεται η αγορά της επικουρικής ασφάλισης
24/04/2023
Οι δύο συγγραφείς Σ. Ρομπόλης (ομότιμος καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου) και Β. Μπέτσης (διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου), γνωστοί ερευνητές για την πολύχρονη ενασχόληση τους με την κοινωνική ασφάλιση και πασίγνωστοι στους αναγνώστες του SLpress, επανέρχονται με το νέο τους βιβλίο για την «Κεφαλαιοποίηση της Επικουρικής Κοινωνικής Ασφάλισης στην Ελλάδα» με τον Ν.4826/2021 ο οποίος ουσιαστικά προβλέπει την οργάνωση της αγοράς στην επικουρική σύνταξη.
Ο κεντρικός στόχος του βιβλίου συνοψίζεται στην διερεύνηση των μειονεκτημάτων και των πλεονεκτημάτων (θεωρητικό, αναλυτικό και ποσοτικοποιημένο επίπεδο) της κεφαλαιοποίησης της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης των ατομικών λογαριασμών καθώς και των κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων στην ελληνική οικονομία – κοινωνία, στις μελλοντικές γενεές, που θα επιβαρυνθούν, κατά βάση από το κόστος μετάβασης, διαμέσου της φορολογίας τους, στους σημερινούς συνταξιούχους και στους άνω των 35 ετών που είναι οι γονείς της νέας γενιάς.
Στην προοπτική αυτή, η επιλογή του μεθοδολογικού προσανατολισμού του βιβλίου από το γενικό στο ειδικό επιδιώκει την κατανόηση της ιστορικής, πολιτικής και συστημικής εξέλιξης του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με την διερεύνηση της αλληλεπίδρασης του με το κοινωνικο-οικονομικό, δημογραφικό και δημοσιονομικό περιβάλλον. Έτσι, το πεδίο έρευνας εστιάζεται τόσο στην αναζήτηση του θεωρητικού υπόβαθρου, των κριτηρίων της συγκεκριμένης επιλογής της κεφαλαιοποίησης της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης και των σχετικών επιχειρημάτων, όσο και των επιπτώσεων με αναλυτικό, ποσοτικό και τεκμηριωμένο τρόπο, μεταξύ άλλων, στο κόστος μετάβασης, την ανάπτυξη, την δημογραφία, την αγορά εργασίας, την αλληλεγγύη των γενεών, το δημόσιο χρέος, τις ανισότητες, τις παρούσες και τις νέες γενεές των συνταξιούχων.
Νεοφιλελεύθερη στροφή
Οι συγγραφείς σημειώνουν με ιδιαίτερη έμφαση ότι το βασικό θεωρητικό και πολιτικό κριτήριο της επιλογής κεφαλαιοποίησης της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα, συνίσταται στην αμφισβήτηση των θεσμών κοινωνικής πολιτικής από το ίδιο το κράτος. Το κράτος δηλαδή στην Ελλάδα αμφισβητεί το γεγονός, μεταξύ άλλων, του κοινωνικού του ρόλου στην διαδικασία αναπαραγωγής της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Έτσι, στο θεωρητικο-ιδεολογικό αυτό πλαίσιο, το κράτος στην Ελλάδα με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση αντίστοιχων πολιτικών νεοφιλελεύθερης έμπνευσης εγκαταλείπει σταδιακά τα τελευταία χρόνια την άσκηση κοινωνικής πολιτικής, οργανώνοντας θεσμικά, μεταξύ άλλων, την αγορά της επικουρικής ασφάλισης, της υγείας, της πρόνοιας, της εκπαίδευσης, κ.λ.π. Ταυτόχρονα περιορίζει, στον βαθμό που τα αφορά, τόσο τα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών, όσο και τη δημοκρατική-αναδιανεμητική λειτουργία του κοινωνικού κράτους.
Αυτό σημαίνει, όπως υποστηρίζουν οι συγγραφείς, ότι οι θύλακες εμπορευματοποίησης των υπηρεσιών του κοινωνικού κράτους “αξιοποιούν” το έλλειμμα μετάλλαξης του κράτους – πρόνοιας σε κράτος φιλανθρωπίας, εγκαθιδρύοντας νέους όρους αγοράς στην “λειτουργική συνύπαρξη” του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα παροχής κοινωνικών υπηρεσιών. Η θεσμοθετημένη αυτή διεύρυνση του ρόλου του εμπορευματοποιημένου και ιδιωτικού τομέα στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, σηματοδοτεί ιδιαίτερα κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης και ύφεσης, τη συνολική μεταλλαγή του κοινωνικού κράτους στην Ελλάδα σε οργανικό στοιχείο, διαμέσου της σημαντικής μείωσης (-19,17%, 2010-2018) των κοινωνικών δαπανών, της μείωσης του δημόσιου ελλείμματος και του δημόσιου χρέους. Παράλληλα, δημιουργούνται οι συνθήκες διάσπασης της συνοχής του κοινωνικού κράτους, σε δημόσιο κράτος φιλανθρωπίας και σε εμπορευματοποιημένο ιδιωτικό τομέα παροχής κοινωνικών υπηρεσιών.
Στην ατομική ευθύνη
Η εξέλιξη αυτή σε όρους χρηματοδότησης αντιστρέφει βαθμιαία την αυξητική αντικειμενικά απαίτηση απορρόφησης του κοινωνικού αξιακού προϊόντος προς τον αναπαραγωγικό τομέα της οικονομίας (κοινωνικό κράτος) σε όφελος του μη αναπαραγωγικού τομέα της οικονομίας. Όμως, μία τέτοια προοπτική της σταδιακής μετάλλαξης του κοινωνικού κράτους, σύμφωνα με την έρευνα στην Ελλάδα και στα άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προδιαγράφει: α) τη μεταβίβαση σημαντικών βαρών στις νέες γενεές, β) τη μετατόπιση από διανεμητικά σε κεφαλαιοποιητικά συνταξιοδοτικά συστήματα και γ) τη μετάθεση της χρηματοδότησης περισσότερων ασφαλιστικών κινδύνων στα άτομα.
Ως εκ τούτου, όπως αποδεικνύεται με αναλυτικό και ποσοτικά τεκμηριωμένο τρόπο η μετάβαση από την κοινωνική ασφάλιση της αλληλεγγύης και της συλλογικής ευθύνης στην κεφαλαιοποιητική επικουρική ασφάλιση των ατομικών λογαριασμών και της ατομικής ευθύνης δεν διαγράφεται ευνοϊκή, ιδιαίτερα για τις νέες γενεές των εργαζομένων και των συνταξιούχων. Κι’ αυτό γιατί η διαφορά μεταξύ των δύο συστημάτων (αναδιανεμητικό και κεφαλαιοποιητικό) και των δύο χρηματοδοτικών σχημάτων, όπως προκύπτει από την έρευνα και την βιβλιογραφία, είναι ο εσωτερικός βαθμός απόδοσης, με βάση τον οποίον επιδιώκεται η εξισορρόπηση των επιπτώσεων της γήρανσης του πληθυσμού.
Στο αναδιανεμητικό σύστημα οι επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού αντιμετωπίζονται από την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, την αύξηση της απασχόλησης και γενικά τον μακροχρόνιο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ. Αντίθετα, στα κεφαλαιοποιητικά συστήματα οι επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού αντιμετωπίζονται από την απόδοση των επενδύσεων στις κεφαλαιαγορές και τις χρηματαγορές. Η παρατήρηση αυτή, κατά την άποψη των συγγραφέων, σημαίνει ότι η απαιτούμενη εναλλακτική προοπτική του κοινωνικού κράτους και του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα απαιτεί ουσιαστικές και θεμελιακές αλλαγές στο επίπεδο του χαρακτήρα, του ρόλου, της θέσης, της χρηματοδότησης και της λειτουργικής του αναβάθμισης με εναρκτήριο βήμα, μεταξύ άλλων, την αποκατάσταση της κοινωνικής και αναδιανεμητικής λειτουργίας της επικουρικής ασφάλισης.
Στην κατεύθυνση αυτή οι συγγραφείς υποδέχονται τον αναγνώστη του βιβλίου αναπτύσσοντας ειδικότερα το περιεχόμενο του, το οποίο εκτυλίσσεται σε δέκα κεφάλαια. Έτσι, ο αναγνώστης μπορεί να εξοικειωθεί με τις έννοιες των αναδιανεμητικών και κεφαλαιοποιητικών συστημάτων, τους τύπους χρηματοδότησης τους, την παροχή των συντάξεων στους ασφαλισμένους, τους κινδύνους που διατρέχουν οι ασφαλισμένοι αλλά και το κράτος. Επίσης, μπορούν να κατανοήσουν το φαινόμενο της γήρανσης του πληθυσμού και πως αυτό θεωρείται ως ένας ασφαλιστικός κίνδυνος. Μπορούν να μελετήσουν την κεφαλαιοποίηση της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης, να αντιληφθούν τη σημασία του κόστους μετάβασης και γιατί αυτό είναι αναπόφευκτο όταν συντελείται η σταδιακή μετάβαση από το αναδιανεμητικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα.
Επιπλέον, ο αναγνώστης θα μπορεί να κατανοήσει την έννοια της αλληλεγγύης των γενεών και πως αυτή καταστρατηγείται με την κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης στην οποία δεν χρησιμοποιείται η λέξη κοινωνική στο ΤΕΚΑ (Ταμείο Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης), ενώ οι υποστηρικτές του ΤΕΚΑ επιμένουν λανθασμένα ότι με την κεφαλαιοποίηση ενισχύεται η αρχή της αλληλεγγύης των γενεών. Παράλληλα, στο βιβλίο αποδεικνύεται ότι ο κίνδυνος των αγορών (κεφαλαιαγορών και χρηματαγορών) είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που εκτιμάται από τους υποστηρικτές της κεφαλαιοποίησης της επικουρικής ασφάλισης των ατομικών λογαριασμών. Η άποψη αυτή των συγγραφέων αποδεικνύεται, μεταξύ άλλων, και από τη σημερινή περίοδο των κινδύνων και των αβεβαιοτήτων που απειλούν τις Αγορές και ιδιαίτερα όχι μόνο του τραπεζικο-χρηματοπιστωτικού αλλά και του μη χρηματο-πιστωτικού τομέα (hedge funds, ασφαλιστικές εταιρείες, κεφαλαιοποιητικά συνταξιοδοτικά ταμεία-50% του ενεργητικού ολόκληρου του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος- και άλλες οντότητες εκτός του τραπεζικού τομέα).
Το κακό προηγούμενο
Από την άποψη αυτή είναι χαρακτηριστική η περίπτωση, μεταξύ άλλων, του μεγαλύτερου Σουηδικού Κεφαλαιοποιητικού Συνταξιοδοτικού Ταμείου το οποίο στη σημερινή κρίση των αγορών με την κατάρρευση των Silicon Valey Bank και Signature Bank και της Credit Swisse απώλεσε αποταμιεύσεις των ασφαλισμένων ύψους 2 δισ. ευρώ, γεγονός που οδήγησε στην απόλυση του CEO της Αlecta με την αιτιολογία ότι είχε “ποντάρει” στις μικρές τράπεζες κυνηγώντας υψηλές επενδυτικές αποδόσεις.
Το ίδιο και στην Ελλάδα κανένας δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι ο κρατικός προϋπολογισμός θα μπορεί να χρηματοδοτήσει τις απώλειες των αποταμιεύσεων των εργαζομένων από τις αναταράξεις των αγορών που θα προκληθούν στο μέλλον κατά την διάρκεια μίας 35ετούς ασφαλιστικής περιόδου. Στις συνθήκες αυτές, οι συγγραφείς περιλαμβάνουν στο βιβλίο μελέτες περιπτώσεων άλλων χωρών οι οποίες ενώ επιχείρησαν το εγχείρημα της κεφαλαιοποίησης των αναδιανεμητικών συνταξιοδοτικών συστημάτων μετά από μερικά χρόνια λόγω των προκαλούμενων οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων επέστρεψαν στο αναδιανεμητικό συνταξιοδοτικό σύστημα.
Όπως αναφέρεται στο βιβλίο «από το 1981 μέχρι το 2014, 30 χώρες επιχείρησαν να 
