Υδρογονάνθρακες–Συμβόλαια εκμετάλλευσης κοιτασμάτων

**Γράφει ο Βασίλειος Γραμματίκας* –**

Μετά από επίπονες προσπάθειες της κ. Μαρίκας Καραγιάννη, με το βιβλίο της «Υδρογονάνθρακες–Τα συμβόλαια εκμετάλλευσης των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων», έφερε εις πέρας ένα δύσκολο εγχείρημα ασχολούμενη με ένα ζήτημα, την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στην Κασπία. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά επίκαιρο αλλά και ιδιαίτερα δύσκολο στη διαχείρισή του θέμα, εξαιτίας της δυσχέρειας ανεύρεσης των πρωτογενών πηγών που αποτελούν τη βάση του: των Συμφωνιών Production Sharing Agreements, οι περισσότερες εκ των οποίων δεν έχουν δημοσιοποιηθεί από τα εμπλεκόμενα μέρη. Μια επιπρόσθετη δυσκολία ήταν ότι το έργο έπρεπε να «παρακολουθεί», παράλληλα με την εξέλιξή του, τις διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό του νομικού καθεστώτος της Κασπίας που ολοκληρώθηκαν με τη Σύμβαση του Aqtau τον Αύγουστο του 2018.

Το βιβλίο αποτελείται από έξι κεφάλαια τα οποία αναλύουν όλες τις πτυχές που αφορούν την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στο χώρο της Κασπίας. Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου περιγράφονται τα γενικά χαρακτηριστικά της Κασπίας, καθώς και τα ενεργειακά αποθέματα που διαθέτει, καταδεικνύοντας έτσι την τεράστια σημασία της στους παγκόσμιους ενεργειακούς σχεδιασμούς.

Το δεύτερο κεφάλαιο αναλύει διεξοδικά τα ιδιαίτερα γεωφυσικά στοιχεία της Κασπίας, τα περιβαλλοντικά ζητήματα που την καθιστούν μοναδική παγκοσμίως, καθώς και τις υπόλοιπες οικονομικές δραστηριότητες που επιδρούν στο οικοσύστημά της.
Το τρίτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην ανάλυση του νομικού καθεστώτος της Κασπίας. Αρχικά, η συγγραφέας κάνει μια διεξοδική ανάλυση του ιστορικού των προσπαθειών καθορισμού του νομικού καθεστώτος της Κασπίας από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου (1722) μέχρι το σήμερα.

Η ανάλυση αυτή είναι ιδιαίτερα διεξοδική και κατατοπίζει πλήρως τον αναγνώστη για τις φάσεις εξέλιξης των προσπαθειών των παράκτιων κρατών για τον προσδιορισμό του νομικού καθεστώτος της Κασπίας και των συνεπειών που αυτό έχει στα ζητήματα εξερεύνησης, εξόρυξης και μεταφοράς των υδρογονανθράκων. Οι ιδιαιτερότητες όσον αφορά τον προσδιορισμό του νομικού καθεστώτος της Κασπίας αναλύονται με σαφή και διεξοδικό τρόπο δίνοντας τη δυνατότητα ακόμη και στον αναγνώστη που δεν σχετίζεται με ζητήματα δικαίου της θάλασσας και προσδιορισμού θαλασσίων ζωνών να κατανοήσει πλήρως τη φύση των ζητημάτων και την πορεία προς την επίλυσή τους.

Εξαντλητική ανάλυση

Στο τέταρτο και πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου αναλύονται οι συμβατικοί τύποι έρευνας και εξόρυξης υποθαλάσσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, που έχουν χρησιμοποιηθεί και πιο διεξοδικά οι Συμβάσεις Καταμερισμού της Παραγωγής (Production Sharing Agreements–PSAs), η ανάλυση των οποίων αποτελεί και το κύριο ερευνητικό πεδίο του βιβλίου. Η εξαντλητική ανάλυση της συγκεκριμένης μεθόδου στην οποία προβαίνει η συγγραφέας είναι επιβεβλημένη, καθώς αυτή η διαδικασία έχει επιλεγεί σε μεγάλο αριθμό σχετικών συμφωνιών που έχουν γίνει μεταξύ κρατών και ενεργειακών εταιρειών.

Στο πέμπτο και έκτο κεφάλαιο περιγράφονται τα κύρια χαρακτηριστικά και γίνεται συγκριτική ανάλυση των PSAs στο Αζερμπαϊτζάν και το Καζακστάν. Η επιλεκτική αναφορά στις δύο χώρες αιτιολογείται λόγω του ότι τα δύο αυτά κράτη επέλεξαν τον συγκεκριμένο συμβατικό τύπο για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων τους. Η δυσχέρεια που αντιμετωπίζει στο σημείο αυτό η συγγραφέας είναι ότι, παρά το γεγονός ότι οι PSAs αποτελούν εσωτερική νομοθεσία των κρατών με αυξημένη τυπική ισχύ, ωστόσο μικρό μόνο μέρος των συμφωνιών αυτών έχει δημοσιοποιηθεί πλήρως, με αποτέλεσμα η διερεύνηση των βασικών παραμέτρων τους να είναι ιδιαίτερα δυσχερής.

Τέλος, στο έβδομο κεφάλαιο η συγγραφέας διατυπώνει τα συμπεράσματά της, τόσο για την εφαρμογή των PSAs στον χώρο της Κασπίας, όσο και για τις εξελίξεις στο πεδίο των συμφωνιών εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων γενικότερα και τους νέους τύπους συμβατικών μοντέλων που εφαρμόζονται, με ειδική αναφορά στις νέες εξελίξεις στον χώρο της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και την Κύπρο.

Με όπλο την εμπειρία

Κατά τη διάρκεια της έρευνας και της συγγραφής του βιβλίου η κ. Καραγιάννη αξιοποίησε πλήρως την εμπειρία της ως ειδική σύμβουλος στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών για θέματα ενέργειας, Ρωσίας και Μαύρης Θάλασσας, αλλά κυρίως τη συμμετοχή της, ως παρατηρήτρια, στις εργασίες της Ad Hoc Ομάδας για τον καθορισμό του καθεστώτος της Κασπίας στη Ρωσία. Με τον τρόπο αυτό είχε την ευκαιρία να κατανοήσει εις βάθος τις επιδιώξεις των κρατών και την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων, κάτι που αποτυπώνεται στα σχετικά κεφάλαια και παρέχει στον αναγνώστη μια διάσταση που δεν μπορεί να καλυφθεί από την απλή βιβλιογραφική ενασχόληση με τα αντικείμενα αυτά.

Το βιβλίο «Υδρογονάνθρακες, Τα Συμβόλαια Εκμετάλλευσης των Υποθαλάσσιων Κοιτασμάτων: Η Περίπτωση της Κασπίας» αποτελεί το μοναδικό σχετικό έργο στην ελληνική γλώσσα και ένα από τα ελάχιστα γενικότερα που ασχολούνται με αυτό το δύσκολο ερευνητικό πεδίο. Ως εκ τούτου, θα αποτελέσει ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο τόσο για όσους ασχολούνται με ενεργειακά ζητήματα σε τεχνοκρατική και επιστημονική βάση, όσο και σε σχέση με τα ευρύτερα ζητήματα γεωπολιτικής και διεθνών σχέσεων που έχουν ως επίκεντρο το γεωγραφικό χώρο της Κασπίας και τις οδούς μεταφοράς των πλουτοπαραγωγικών πηγών της προς τις καταναλώτριες χώρες.

Παράλληλα, η αξιοποίηση των υποθαλάσσιων υδρογονανθράκων στη λεκάνη της Μεσογείου από την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο, καθώς και οι αντίστοιχες προσπάθειες της Ελλάδος, καθιστούν τη μελέτη και ανάλυση των σχετικών προσπαθειών σε άλλες περιοχές επιτακτική ως οδηγό για τη διαμόρφωση των δικών τους πολιτικών. Το βιβλίο της κ. Καραγιάννη με χρηστικό και συνοπτικό τρόπο παρέχει αυτά τα εργαλεία και δίνει στον αναγνώστη την δυνατότητα να κατανοήσει εις βάθος τον τρόπο λειτουργίας των συμβατικών τύπων εκμετάλλευσης υποθαλάσσιων κοιτασμάτων σε μια περιοχή κομβικού ενεργειακού και γεωπολιτικού ενδιαφέροντος που μοιράζεται αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με την Ανατολική Μεσόγειο.

*Ο Βασίλης Γραμματίκας είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θράκης