Το ψηφιακό νόμισμα της ΕΚΤ – Ποιος θα μας φυλάξει από τους φύλακες;

“Ζηλώσασες την δόξαν” των κρυπτονομισμάτων (κρυπτό/crypto), οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εισάγουν το Ψηφιακό Νόμισμα Κεντρικής Τράπεζας (CBDC) βασιζόμενο στο πάντρεμα χρηματικής τεχνολογίας και διακυβέρνησης, δηλαδή ένα κυβερνητικό κρυπτονόμισμα. Αυτό γίνεται την εποχή που ο νεοφιλελευθερισμός “πνέει τα λοίσθια” (οικονομικά και ιδεολογικά) και το αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης επιβάλλει αυξανόμενους περιορισμούς στις κοινωνίες. Το ότι το κυβερνητικό κρυπτονόμισμα εισάγει περισσότερο κράτος στη ζωή των πολιτών, κάνει πολλούς να αισθάνονται άβολα. Δεν είναι τυχαίο ότι στις ΗΠΑ οι αντιδράσεις κατά της ιδέας και μόνο ενός “ψηφιακού νομίσματος κεντρικής τράπεζας” έρχονται από τα υψηλότερα επίπεδα:

• «Η ανάπτυξη ενός καταναλωτικού CBDC μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο χρηματοοικονομικής επιτήρησης από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση» (έκθεση Γερουσίας ΗΠΑ).
• «Δεν θα θέλαμε έναν κόσμο στον οποίο η κυβέρνηση βλέπει, σε πραγματικό χρόνο, κάθε μεταφορά χρημάτων που κάνει οποιοσδήποτε με ένα CBDC» (Jerome Powell, Πρόεδρος Ομοσπονδιακής Τράπεζας Αποθεμάτων ΗΠΑ).
• «Το CBDC μπορεί να καθορίσει με ακρίβεια την ποσότητα χρήματος που θα μπορούν να κατέχουν οι άνθρωποι και τι θα μπορούν να το κάνουν» (Bo Li, Διευθύνων Σύμβουλος Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου).

Με αυτά τα δεδομένα, η ανυπαρξία ουσιαστικής δημόσιας αντιπαράθεσης στην Ελλάδα δίνει την εντύπωση ότι η εισαγωγή του κυβερνητικού κρυπτό γίνεται “εν κρυπτώ.” Είναι, επομένως, αναγκαίο να αναζητηθεί το πραγματικό κίνητρο του “ψηφιακού νομίσματος κεντρικής τράπεζας” και να επισημανθούν κάποιες εύλογες ανησυχίες των σκεπτικιστών.

Το συνηθισμένο crypto χρήμα είναι “άνευ αδείας” (το χρησιμοποιείς όπως θέλεις) και “αποκεντρωμένο” (δεν το ελέγχει καμία κεντρική αρχή). Το κυβερνητικό crypto δεν είναι ούτε “άνευ αδείας”, ούτε “αποκεντρωμένο.” Η κεντρική αρχή έχει τον απόλυτο έλεγχο του νομισματικού συστήματος, κάτι που μπορεί να αποτελέσει σοβαρή απειλή για την ελευθερία και τα ατομικά δικαιώματα του πολίτη. Αν ακούγεται ακραίο, κοιτάξτε την Κίνα όπου ήδη λειτουργεί CBDC με τα πιο πάνω χαρακτηριστικά: Θα έπρεπε η πραγματοποίηση του ονείρου ενός ολοκληρωτικού συστήματος μέσω του CBDC να αποτελέσει παράδειγμα για την Ευρώπη;

Οι παρενέργειες από τα κρυπτονομίσματα

Διαφημιζόμενα CBDC οφέλη περιλαμβάνουν: κρατικές εγγυήσεις, γρήγορες συναλλαγές, μείωση κόστους και κινδύνων των φυσικών μετρητών, καταπολέμηση φοροδιαφυγής. Εκείνο που προφανώς δε διαφημίζεται είναι ότι το Ψηφιακό Νόμισμα Κεντρικής Τράπεζας απαιτεί δαπανηρές και χρονοβόρες επενδύσεις σε τεχνολογία και υποδομές και μια ισχυρή και ασφαλή ψηφιακή υποδομή για να λειτουργήσει σωστά και με ασφάλεια, πράγμα δύσκολο, ιδιαίτερα σε περιοχές με περιορισμένη διαδικτυακή συνδεσιμότητα. Επίσης, χρειάζεται χρόνος για να αναπτυχθεί και εφαρμοστεί ένα νομικό πλαίσιο για το CBDC (κατανόηση της πολύπλοκης τεχνολογίας από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής).

Πολλά CBDC οφέλη τα έχει ήδη το συνηθισμένο ηλεκτρονικό χρήμα, ενώ κάποια άλλα που παρουσιάζονται ως οφέλη στη πραγματικότητα δεν είναι. Συγκεκριμένα, αντίθετα με το ηλεκτρονικό χρήμα, το Ψηφιακό Νόμισμα Κεντρικής Τράπεζας δεν είναι ελεύθερο χρήμα, είναι χρήμα με κεντρικό προγραμματισμό που μπορεί να διαβρώσει τις δύο κύριες λειτουργίες ενός νομίσματος:

• Αποθήκευση αξίας, λόγω της δυνατότητας της κεντρικής αρχής να “τυπώνει” ψηφιακό χρήμα κατά βούληση.
• Μέσο ελεύθερης συναλλαγής, αφού όλες οι CBDC συναλλαγές είναι υπό κεντρική επιτήρηση.

Επειδή οι δυνατότητες εξατομικευμένου ψηφιακού προγραμματισμού είναι απεριόριστες, το CBDC μπορεί να επιβάλλει υποχρεωτική κατανομή ατομικών εξόδων (σύμφωνα με τις επιθυμίες κυβερνητικών ή εταιρικών οντοτήτων), καθορισμό αρνητικών επιτοκίων, αυθαίρετη ημερομηνία λήξης ψηφιακών χρημάτων, ολική απαγόρευση φυσικών μετρητών και τροποποίηση δεδομένων χρηστών. Μη στερούμενη “μαύρου χιούμορ,” ενώ παραδέχεται ότι το CBDC θα μπορεί να γνωρίζει τα προσωπικά δεδομένα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα υπόσχεται ότι θα “δείξει χαρακτήρα” και θα επιλέξει να μην το κάνει.

Νομοθετικό χάος και ρυθμιστική αταξία

Προς το παρόν, δεν υπάρχει επαρκές νομικό πλαίσιο προστασίας από τις αυθαιρεσίες του τραπεζικού συστήματος. Το πρόσφατο παράδειγμα του Άγγλου πολιτικού Nigel Farage έδειξε το πόσο αυταρχικό είναι αυτό το σύστημα: Η Τράπεζα Coutts έκλεισε τους λογαριασμούς του και ως λόγοι αναφέρονται οι πολιτικές του απόψεις, η Brexit δραστηριότητα του, και οι σχέσεις του με τον Trump! Αναπόφευκτα, προκύπτει η ανάγκη ισχυρής νομοθεσίας που να καταλαγιάζει τις ανησυχίες των σκεπτικιστών, όπως στις πιο κάτω περιπτώσεις:

Το Ψηφιακό Νόμισμα Κεντρικής Τράπεζας” μπορεί να εξελιχθεί σε όργανο επιτήρησης και επιβολής που καταργεί το ατομικό απόρρητο, δηλαδή, με το CBDC ο πολίτης παρέχει στη κυβέρνηση ένα εργαλείο για τη στενή επιτήρηση του.

• «Τα CBDC θέτουν σοβαρούς κινδύνους για το χρηματοοικονομικό απόρρητο και τις οικονομικές ελευθερίες. Αποτελεί πιθανότατα τη μεγαλύτερη επίθεση στο οικονομικό απόρρητο από την εποχή του νόμου περί τραπεζικού απορρήτου» (Ινστιτούτο Cato).
• «Με το ψηφιακό νόμισμα μπορεί να τεθεί όριο στους πολίτες ως προς το τι θα αγοράζουν… Ακόμη και με προστατευτικά μέτρα για τη διασφάλιση της εμπιστευτικότητας, καμία κεντρική τράπεζα δεν θα παραιτηθεί από την ιχνηλασιμότητα των συναλλαγών» (καθ. Prasad, Πανεπιστημίου Cornell).”
•  «Η κεντρική τράπεζα από προεπιλογή θα συλλέγει και θα αποθηκεύει έναν τεράστιο όγκο δεδομένων χρηστών, τα οποία θα μπορούσαν να επιτρέψουν τη μαζική παρακολούθηση, οδηγώντας σε κατάχρηση» (έκθεση, Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου New York).

Οι κυβερνοεγκληματίες έχουν αποδείξει ότι μπορούν να χακάρουν τα πιο ασφαλή αρχεία (Pentagon, NASA, Εφορεία, Τράπεζες) και το ίδιο θα γίνει με το CBDC.

• «Τα συστήματα CBDC είναι πολύπλοκα, με μεγάλη επιφάνεια επίθεσης και πολλά πιθανά σημεία αστοχίας, φέρνοντας νέους και αυξημένους κινδύνους» (Reuters Business).
• «Παραβιάσεις ασφαλείας από τα συστήματα CBDC θα μπορούσαν να έχουν άμεσες επιπτώσεις στα συστήματα πληρωμών και στους καταναλωτές» (Ομοσπονδιακή Τράπεζα Αποθεμάτων, ΗΠΑ).
• «Ένα CBDC που αποτυγχάνει να παρέχει υψηλό βαθμό οικονομικής ιδιωτικότητας θα χρησιμοποιηθεί για την παρακολούθηση και τη λογοκρισία των συναλλαγών των πολιτικών εχθρών κάποιου» (William Luther, Αμερικανικό Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών).

Όταν η κυβέρνηση κρίνει ότι ο πολίτης δείχνει “ενοχλητική” κοινωνική συμπεριφορά μπορεί να του επιβάλει πρόστιμο, χωρίς καμιά ενδιάμεση δικαστική διαδικασία, ή να τον αποκλείσει από πρόσβαση σε CBDC. “Ενοχλητική” συμπεριφορά μπορεί να είναι δωρεές σε οργανώσεις που αντιπολιτεύονται την κυβέρνηση ή αγορά αντικαθεστωτικών εφημερίδων.

• «Με το CBDC οι κυβερνήσεις θα μπορούν να αποκλείουν ολόκληρες ομάδες ανθρώπων με το πάτημα ενός κουμπιού, χωρίς να τους αφήνουν τίποτα» (Alex Gladstein, Ίδρυμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων).
• «Με εργαλείο το CBDC, Κινεζικό πανεπιστήμιο αρνήθηκε να δεχθεί νεοεισερχόμενο φοιτητή επειδή ο πατέρας του είχε κακή κοινωνική βαθμολογία» (Business Insider).
• «Οι καναδικές αρχές παγώνουν χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία για όσους εμπλέκονται σε διαδηλώσεις στην Οττάβα» (CNN). Προφανώς, το πάγωμα των οικονομικών του πόρων είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να αποκλείσεις κάποιον από την κοινωνία.

Οι χρήστες δεν προστατεύονται από εκβιασμούς μεμονωμένων στελεχών του CBDC συστήματος.

• «Το CBDC θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκοπεία ιδιωτικών συναλλαγών πολιτών, την απόκτηση ευαίσθητων στοιχείων ασφαλείας σχετικά με άτομα και οργανισμούς» (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο).
• «Έρευνα της εισαγγελίας της Περούτζια αποκάλυψε ότι υπάλληλος της οικονομικής αστυνομίας συνδέθηκε με κινήσεις τραπεζικών λογαριασμών πολιτικών ώστε να τους εκβιάσει» (Corriere dela Serra).

Το πραγματικό κίνητρο εισαγωγής του CBDC

Όσο για την εξάλειψη του “μαύρου χρήματος” και της φοροδιαφυγής, οι σκεπτικιστές αμφισβητούν τη δημοκρατικότητα του CBDC. Οι πανίσχυροι οικονομικοί παράγοντες δε θα αφήσουν στο ψηφιακό προγραμματισμό την επιτήρηση των μυθικών περιουσιών τους (ιδιαίτερα το σκοτεινό κομμάτι που χρησιμοποιείται για επηρεασμό πολιτικών, κυβερνήσεων, ΜΜΕ). Και, ο κεντρικός έλεγχος δεν θα εφαρμοστεί όταν θίγει τα συμφέροντα της κυβέρνησης (π.χ., “μαύρο χρήμα” για μυστική εξωτερική διπλωματία χωρών).

Τα ερωτήματα παραμένουν: Μήπως το ψηφιακό χρήμα είναι μια εικονική πραγματικότητα για τον απλό πολίτη που έχει εικονικά αλλά δεν κατέχει ουσιαστικά; Μήπως ο πολίτης χάσει το αυτεξούσιο του, αφού όλες οι συναλλαγές του προγραμματίζονται από τη κεντρική διοίκηση; Μήπως, χωρίς ισχυρή νομοθεσία το CBDC θα καταλήξει ένα εργαλείο χειραγώγησης του πολίτη;

Επανερχόμαστε στο αρχικό ερώτημα: Ποιο είναι το πραγματικό κίνητρο εισαγωγής του CBDC; Η απάντηση του οικονομολόγου Norbert Michel στο περιοδικό Forbes: «Η αλήθεια είναι ότι τα CBDC είναι κυρίως η προσπάθεια της κυβέρνησης να προστατεύσει την προνομιακή της θέση και να ασκήσει περισσότερο έλεγχο στα χρήματα».